Όπως η Παλαιστίνη σήμερα -Γάζα και Δυτική Όχθη- εγκλωβισμένη στη πολύχρονη εθνο-εδαφική σύγκρουση με το Ισραήλ, παλαιότερα η Δυτική Σαχάρα, μήλο της έριδας ανάμεσα σε Ισπανία, Μαρόκο, Μαυριτανία και εθνικοαπελευθερωτικό Μέτωπο Πολισάριο, ακόμη παλαιότερα (1967-70) η Μπιάφρα, το νοτιοδυτικό τμήμα της Νιγηρίας πλούσιο σε πετρέλαιο που διεκδικήθηκε λυσσαλέα από αντίπαλες εθνο-θρησκευτικές και πολιτικές ταυτότητες μετά τη φυγή των Άγγλων αποικιοκρατών προκαλώντας ένα άγριο, πολύνεκρο εμφύλιο, το Κασμίρ παραμένει ως και σήμερα μια από τις πλέον ενεργές εστίες εθνο-εδαφικής αντιπαράθεσης παγκοσμίως φέρνοντας σε τροχιά πολεμικής αναμέτρησης Ινδία και Πακιστάν.
Σχεδόν οκτώ δεκαετίες μετά το τέλος της αγγλικής αποικιοκρατίας και τη “διχοτόμηση” της ινδικής υποηπείρου σε δύο κράτη, την ινδουϊστική Ινδία και το μουσουλμανικό Πακιστάν, η διένεξη δεν έχει διευθετηθεί. Παραμένει μια από τις πιο βίαιες και μακρόχρονες γεωπολιτικές διελκυστίνδες. Κάθε φορά που τα πράγματα φτάνουν στο κόκκινο, όπως συμβαίνει ήδη σήμερα, ο κόσμος κρατάει την ανάσα του. Για έναν πολύ συγκεκριμένο λόγο: Οι δύο χώρες δεν είναι μόνο πολυπληθείς και πανίσχυρες στρατιωτικά αλλά διαθέτουν και πυρηνικό οπλοστάσιο.
Μοτίβο όξυνσης
Το ορεινό και δύσβατο Κασμίρ είναι μια περιοχή 222.200 τετραγωνικών χιλιομέτρων στα βορειοδυτικά της ινδικής υποηπείρου. Τα βόρεια και δυτικά τμήματα του διοικούνται από το Πακιστάν και περιλαμβάνουν τρεις περιοχές, το Αζάντ Κασμίρ, το Γκιλγκίτ και το Μπαλτιστάν, με τα δύο τελευταία να αποτελούν μέρος μιας ενιαίας διοικητικής περιφέρειας που ονομάζεται Γκιλγκίτ-Μπαλτιστάν. Υπό την Ινδία διοικούνται τα νότια και νοτιοανατολικά τμήματα, το Τζαμού και Κασμίρ και το Λαντάκ, τα οποία ουσιαστικά προσαρτήθηκαν το 2019. Τα τμήματα που διοικούνται από την Ινδία και το Πακιστάν χωρίζονται από τη λεγόμενη «γραμμή ελέγχου», ένα προσωρινό «σύνορο» που συμφωνήθηκε το 1972, αν και καμία από τις δύο χώρες δεν το αναγνωρίζει ως διεθνές σύνορο. Επιπλέον, η Κίνα δραστηριοποιήθηκε στην ανατολική περιοχή του Κασμίρ τη δεκαετία του 1950 προβάλλοντας με τη σειρά της αξιώσεις. Μετά τον σύντομο Σινο-Ινδικό πόλεμο του 1962 ελέγχει ντε φάκτο το βορειοανατολικό τμήμα του Λαντάκ, που ονομάζεται Ακσάι Τσιν και είναι το ανατολικότερο τμήμα της περιοχής.
Η κλιμάκωση της αντιπαράθεσης ανάμεσα στο Νέο Δελχί και το Ισλαμαμπάντ για το Κασμίρ φαίνεται να ακολουθεί το γενικότερο μοτίβο όξυνσης των γεωπολιτικών εντάσεων παγκοσμίως, με μια σειρά συγκρούσεων στα όρια της ανοιχτής στρατιωτικής αναμέτρησης τα τελευταία χρόνια να δημιουργούν μια ανησυχητική ακολουθία.
Η τελευταία κλιμάκωση ήρθε ως αποτέλεσμα της πολύνεκρης επίθεση του περασμένου μήνα εναντίον γκρουπ Ινδών τουριστών στο Παχαλγκάμ, στο υπό ινδική διοίκηση Κασμίρ. 26 ανυποψίαστοι άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους στις 25 Απριλίου γεγονός που προκάλεσε σοκ στο Νέο Δελχί. Την ευθύνη ανέλαβε το «Μέτωπο Αντίστασης» ένα παρακλάδι της οργάνωσης «Λασκάρ-ε-Τάιμπα» που έχει τις βάσεις της στο Πακιστάν. Η Ινδία κατηγόρησε για άλλη μια φορά την πακιστανική κυβέρνηση ότι υποστηρίζει τρομοκράτες επικαλούμενη την εμπλοκή στην επίθεση του Χασίμ Μούσα, ενός πρώην αξιωματικού των πακιστανικών ειδικών δυνάμεων. Φυσικά η κυβέρνηση του Ισλαμαμπάντ αρνήθηκε κατηγορηματικά οποιαδήποτε ανάμειξη τονίζοντας πως το Νέο Δελχί δεν έχει προσκομίσει κανένα στοιχείο που να στηρίζει τους ισχυρισμούς του.
Σκληρά αντίποινα
Υπενθυμίζεται ότι το 2016, μετά τον θάνατο 19 Ινδών στρατιωτών στο Ούρι, η Ινδία εξαπέλυσε «χειρουργικά πλήγματα» σε όλη την περιοχή του πακιστανικού ελέγχου του Κασμίρ. Το 2019, μια άλλη βομβιστική επίθεση στο Πουλγουάμα, η οποία άφησε πίσω της 40 νεκρούς Ινδούς παραστρατιωτικούς, προκάλεσε άμεσα ινδικά αντίποινα με αεροπορικές επιδρομές βαθιά στο Μπαλακότ, εντός της πακιστανικής επικράτειας, στην πρώτη άμεση επιθετική ενέργεια της Ινδίας κατά της γείτονος της από το 1971.
Οι ειδικοί υπογραμμίζουν ότι τα αντίποινα για την επίθεση στο Παχαλγκάμ είναι πολύ σοβαρότερα απ' οποιαδήποτε άλλη φορά. Έχουν ευρύτερο πεδίο δράσης και στοχεύουν ταυτόχρονα τις υποδομές τριών μεγάλων μαχητικών ομάδων του ινδικού Κασμίρ που έχουν τις έδρες τους στο Πακιστάν.
Ωστόσο, υπάρχουν πολλά… «άλλα» που «παίζονται» στο παρασκήνιο. Η κυβέρνηση του πρωθυπουργού Ναρέντρα Μόντι στη Ινδία έχει μια καθαρά εθνοκεντρική- γι’ άλλους εθνικολαϊκιστική και για ορισμένους καθαρά εθνικιστική, ατζέντα- προσανατολισμένη στην «υπέρ πάντων» οικονομική ανάπτυξη μέσω της εκμετάλλευσης κάθε διαθέσιμου πόρου, ανθρώπινου και φυσικού, μεταξύ αυτών και των υδάτινων αποθεμάτων. Η διαχείριση ενός τόσο πολύτιμου πόρου δεν θα μπορούσε παρά να αποτελεί ένα ακόμη εν δυνάμει γεωπολιτικό όπλο.
Αν και η είδηση πέρασε «στα ψιλά», μια κίνηση που έκανε πρόσφατα η Ινδία φαίνεται πως κινείται προς αυτή την κατεύθυνση και εξόργισε το Πακιστάν. Η κυβέρνηση του Νέου Δελχί ανέστειλε μονομερώς τη Συνθήκη για τα Ύδατα του Ινδού ποταμού κλείνοντας τις στρόφιγγες των φραγμάτων και προκαλώντας σημαντική μείωση της ροής νερού προς το Πακιστάν.
Η ινδο-πακιστανική συνθήκη για τον καταμερισμό των υδάτων του Ινδού που υπογράφηκε το 1960 στο Καράτσι υπό την μεσολάβηση της Παγκόσμιας Τράπεζας προσφέροντας ένα βασικό αναπτυξιακό υπόβαθρο στις δύο χώρες, αποτελεί μια θεμελιώδη συνθήκη στο πλέγμα των ιδιαίτερων και συχνά επιβαρυμένων από την ιστορία και τις διεκδικήσεις, σχέσεις των δύο χωρών. Η αναστολή της από την Ινδία είχε ισχυρό αντίκτυπο στο Πακιστάν, η κυβέρνηση του οποίου την θεώρησε ως σοβαρή πρόκληση, με αξιωματούχους στο Ισλαμαμπάντ να προειδοποιούν ότι οποιαδήποτε προσπάθεια διατάραξης της ροής του νερού από την ινδική πλευρά θα μπορούσε να θεωρηθεί πράξη πολέμου. Σημειωτέον ότι τα εθνικιστικά αισθήματα στις δύο χώρες έχουν ενταθεί τελευταία επηρεάζοντας τόσο την ρητορική όσο και τις στάσεις που υιοθετούνται σε ένα μοτίβο κλιμάκωσης και επικράτησης της λογικής της αναμέτρησης.
Ο παράγοντας "Κίνα"
Κάπου εδώ υπεισέρχεται και ο «παράγοντας Κίνα», τον οποίο ορισμένοι παρατηρητές θεωρούν ως το στοιχείο που ορίζει την ειδοποιό διαφορά στα τελευταία επεισόδια της διμερούς αντιπαράθεσης. Η υποστήριξη της Κίνας προς το Πακιστάν, συμπεριλαμβανομένης της στρατιωτικής βοήθειας κατά μήκος της λεγόμενης «γραμμής ελέγχου» στο Κασμίρ, έρχεται να προσθέσει πολυπλοκότητα στη δυναμική της κρίσης.
Η Κίνα είναι αυτή τη στιγμή ο μεγαλύτερος προμηθευτής στρατιωτικού υλικού του Πακιστάν παρέχοντας στις δυνάμεις του drones, μαχητικά αεροσκάφη, πυραυλικά συστήματα και τεχνολογία επιτήρησης. Επίσης, το Πεκίνο «προστατεύει» διπλωματικά το Πακιστάν στην διεθνή αρένα, ειδικά στον ΟΗΕ όπου συχνά μπαίνει σφήνα στις προσπάθειες της Ινδίας να χαρακτηριστούν οι μαχητικές οργανώσεις που δρουν στο ινδικό Κασμίρ ως «διεθνείς τρομοκράτες».
Στη διάρκεια της τρέχουσας έξαρσης της αντιπαράθεσης, υπήρξαν αναφορές για κινεζική δραστηριότητα επιτήρησης και πιθανή υλικοτεχνική υποστήριξη προς τις πακιστανικές δυνάμεις κοντά στη «γραμμή ελέγχου». Γενικότερα, η υποστήριξη του Πεκίνου προσφέρει τελευταία στο Πακιστάν ένα σοβαρό απόθεμα αυτοπεποίθησης για να διευρύνει τα όρια της στρατιωτικής και διπλωματικής δράσης του κατά της Ινδίας. Φυσικά, η κινεζική υποστήριξη στο Ισλαμαμπάντ δεν είναι… τσάμπα. Ο «Οικονομικός Διάδρομος Κίνας-Πακιστάν» (CPEC) αποτελεί ένα εμβληματικό έργο στο πλαίσιο της κινεζικής πρωτοβουλίας του Νέου Δρόμου του Μεταξιού ο οποίος βέβαια διασχίζει το Γκιλγκίτ-Μπαλτιστάν, το τμήμα του Κασμίρ που διοικείται από το Πακιστάν και το οποίο διεκδικεί επίσης η Ινδία. Έτσι, για την Κίνα, το Κασμίρ δεν είναι απλώς ένα ζήτημα συνοριακών διαφορών ανάμεσα σε δύο χώρες, συνδέεται σαφώς με στρατηγικές υποδομές, επιρροή και μακροπρόθεσμη περιφερειακή κυριαρχία.
Ωστόσο, μια βαθύτερη κινεζική εμπλοκή στο Κασμίρ θα διακινδύνευε να προσελκύει την «προσοχή» των ΗΠΑ και άλλων δυνάμεων καθώς η Ουάσιγκτον θεωρεί την Ινδία και την κυβέρνησή της ως βασικό αντίβαρο στην επέκταση της επιρροής της Κίνας στον Ινδο-Ειρηνικό. Σε μια τέτοια περίπτωση η σύγκρουση για το Κασμίρ θα μετατρέπονταν σε ένα παγκόσμιο γεωπολιτικό hot spot, με τα πυρηνικά όπλα… στο βάθος να φουντώνουν την ανησυχία και το φόβο.
