«Τα εδάφη παίζουν κρίσιμο ρόλο στη διατήρηση της ζωής στη Γη. Ωστόσο, συχνά παραμελούνται ή γίνονται αντικείμενα κακής διαχείρισης. Η UNESCO καλεί τη διεθνή κοινότητα να τα καταστήσει προτεραιότητα». Η έκκληση για κινητοποίηση των 194 κρατών-μελών της UNESCO από την Οντρέ Αζουλέ, γενική διευθύντρια του οργανισμού, κατά τη διεθνή διάσκεψη που διεξήχθη την 1η Ιουλίου στο Αγκαντίρ στο Μαρόκο, μαρτυρά τη σοβαρότητα και την έκταση του προβλήματος της υποβάθμισης των εδαφών.
Το έδαφος δεν είναι απλώς «χώμα». Στηρίζει τη ζωή στον πλανήτη λειτουργώντας σαν παράγοντας ισορροπίας πολλών και διαφορετικών οικοσυστημάτων. Φιλτράρει το νερό. Υποστηρίζει κτήρια και δρόμους. Δίνει σε φυτά και δέντρα χώρο για την ανάπτυξή τους προσφέροντάς τους θρεπτικές ουσίες. Συμβάλλει στον καθαρισμό του αέρα και του νερού. Επιπλέον, οι οργανισμοί που ζουν στο έδαφος παίζουν σημαντικό ρόλο στους διατροφικούς κύκλους συντηρώντας κάθε μορφή ζωής. Ωστόσο, τα εδάφη του πλανήτη μας βρίσκονται σε κατάσταση απορρύθμισης εξαιτίας των πολλών φυσικών, χημικών και βιολογικών υποβαθμίσεων.
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Χάρτη Ερημοποίησης, το 75% των εδαφών είναι ήδη υποβαθμισμένο, με άμεσο αντίκτυπο σε 3,2 δισεκατομμύρια άτομα. Αν μάλιστα συνεχιστεί η σημερινή τάση, αυτό το ποσοστό θα αγγίξει το 90% ως το 2050...
Σήμερα τα εδάφη υφίστανται πολλών ειδών υποβαθμίσεις -φυσικές, χημικές και βιολογικές-, με τις αιτίες τους να είναι ανθρωπογενείς: εντατική γεωργία, φυτοφάρμακα, αποψίλωση δασών, υπερβόσκηση, αρδευτικά έργα. Σ’ αυτές τις αιτίες προστίθενται η αστυφιλία, η βιομηχανία, η βιοτεχνία, οι μεταφορές. Μια κατάσταση που μπορεί να επιδεινωθεί ακόμη περισσότερο αν δεν αναστραφούν οι τρέχουσες πρακτικές. Ενδεικτική είναι η περίπτωση του μόλυβδου, που έχει διεισδύσει σε βράχια και έδαφος και μπορεί να μεταφερθεί με το νερό πλήττοντας την υγεία 140 εκατομμυρίων ανθρώπων. Η παρατεταμένη έκθεση στον μόλυβδο που βρίσκεται στο πόσιμο νερό και στα τρόφιμα μπορεί να προκαλέσει καρκίνους και δερματικές βλάβες, όπως διαπίστωσε η UNESCO στη Βολιβία. Ο διεθνής οργανισμός προώθησε έτσι σειρά ερευνητικών σχεδίων στην περιοχή στο πλαίσιο του Διεθνούς Προγράμματος Γεωεπιστημών με επίκεντρο την Ιατρική Γεωλογία. Άλλη χαρακτηριστική περίπτωση είναι οι μεγάλες συγκεντρώσεις θειικού και νιτρικού άλατος στον υδροφόρο ορίζοντα της περιφέρειας Αλί Σαμπί στο Τζιμπουτί, που προκαλούν μεθαιμοσφαιριναιμία, μια διαταραχή του αίματος που συνδέεται με το σύνδρομο του «μπλε μωρού», με το αίμα να μην οξυγονώνεται σωστά. Και στην περίπτωση αυτή η UNESCO ξεκίνησε γεωεπιστημονικές μελέτες και έρευνες στο Τζιμπουτί.
Σ’ αυτό το ανησυχητικό πλαίσιο η UNESCO οργάνωσε στις αρχές του μήνα στο Μαρόκο τη Διάσκεψη για τα Εδάφη με τη συμμετοχή επιστημόνων και αντιπροσώπων από πάνω από τριάντα κράτη-μέλη της οργάνωσης. Οι συζητήσεις κατέληξαν σε ένα σχέδιο δράσης με τρεις στόχους: τη βελτίωση της προστασίας και την αποκατάσταση των εδαφών, την κάλυψη του ελλείμματος επιστημονικών γνώσεων και την ενίσχυση της παρουσίας νέων και κοινοτήτων στο εκπαιδευτικό σύστημα και στα προγράμματα κατάρτισης. Η UNESCO δεσμεύθηκε έτσι να βοηθήσει τα κράτη-μέλη της με τη δημιουργία, σε συνεργασία με τους διεθνείς εταίρους της, ενός «παγκόσμιου δείκτη υγείας των εδαφών», με στόχο τη σύγκριση της ποιότητας των εδαφών σε διαφορετικές περιφέρειες και οικοσυστήματα και την ταυτοποίηση των τάσεων υποβάθμισης ή βελτίωσης, των επικίνδυνων ζωνών και της αποτελεσματικότητας των διαχειριστικών πρακτικών.
Η Ρένα Δούρου είναι μέλος της Π.Γ. του ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ., υπεύθυνη για θέματα Διεθνών Σχέσεων-Εξωτερικής Πολιτικής και Ευρωπαϊκής Ενέργειας, Περιβάλλοντος, βουλεύτρια Β2 Δυτικής Αθήνας