Το γεγονός ότι από το φετινό φθινοπωρινό ραντεβού στη Νέα Υόρκη απουσίαζαν οι ηγέτες των τεσσάρων από τα πέντε μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας ήταν μάλλον από μόνο του αρκετό για να δείξει την κατάσταση στην οποία βρίσκεται ο Διεθνής Οργανισμός. Μακρόν, Σούνακ, Πούτιν και Σι προτίμησαν να κάτσουν σπίτι, ο καθένας για τους δικούς του λόγους. Η εύκολη εξήγηση είναι ότι φταίει ο πόλεμος στην Ουκρανία. Όμως ο διχασμός είναι πολύ βαθύτερος και έχει σίγουρα να κάνει με το γεγονός ότι τόσο οι πέντε όσο και οι υπόλοιπες χώρες βλέπουν σήμερα έναν κόσμο πολύ διαφορετικό από εκείνον που προέκυψε μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.
Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ο ΟΗΕ ιδρύθηκε με «μαγιά» τον κοινό αγώνα κατά του φασισμού. Ο όρος «Ηνωμένα Έθνη» επινοήθηκε το 1942 από τους συμμάχους ΗΠΑ και Μεγάλη Βρετανία μαζί με τη Σοβιετική Ένωση στον αγώνα κατά του Χίτλερ. Στην πρώτη κοινή τους δήλωση αναφέρονταν στη Χάρτα του Ατλαντικού του 1941 με τη φιλοδοξία «ότι μετά την οριστική εκμηδένιση της ναζιστικής τυραννίας θα εγκαθιδρυόταν μια ειρήνη που θα επέτρεπε σε όλους τους λαούς να ζουν με απόλυτη ασφάλεια εντός των συνόρων τους και η οποία θα... δίνει τη δυνατότητα σε όλους τους ανθρώπους σε όλες τις χώρες να ζήσουν τη ζωή τους χωρίς φόβο και ανάγκη» - στόχος που δεν έχει ακόμη επιτευχθεί.
Αλλαξαν οι καιροί
Η αλήθεια είναι ότι η αυταρχική εξουσία στη Ρωσία δυσκόλεψε τα πράγματα πολύ περισσότερο και από την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου, τότε που ο ΟΗΕ είχε συνδεθεί με την ανάγκη εξισορρόπησης συμφερόντων και αναζήτησης συμβιβασμών. Αυτοί οι συμβιβασμοί μοιάζουν πολύ πιο δύσκολοι σήμερα, σε έναν πολυπολικό κόσμο. Η απροθυμία των χωρών του Παγκόσμιου Νότου να καταδικάσουν απερίφραστα τη Μόσχα δεν έχει να κάνει μόνο με την άρνησή τους να δεχτούν τις ΗΠΑ ως «φάρο του ελεύθερου κόσμου». Βασίζεται και στη συνειδητοποίηση της δύναμης νέων παικτών, που ζητούν να λάβουν το μερίδιο που τους αναλογεί στις νέες γεωπολιτικές ανακατατάξεις.
Διακηρυγμένοι στόχοι του ΟΗΕ, όπως η καταπολέμηση των ανισοτήτων, η προστασία των δικαιωμάτων απροστάτευτων πολιτών από αιμοσταγείς δικτάτορες ή (επιτακτικά πλέον) η προστασία του πλανήτη μοιάζουν αδύνατο να επιτευχθούν με τον τρόπο που λειτουργεί ο Οργανισμός σήμερα. Ψηφίσματα και προτροπές, συναντήσεις «μαμούθ» με πενιχρά συμπεράσματα στιγματίζουν την εικόνα του και μεταφέρουν τις προσδοκίες σε άλλους φορείς και συμμαχίες που δεν αισθάνονται υποχρέωση να κάνουν σημαία τους την παγκοσμιότητά τους.
Η ευθύνη για αυτό βαρύνει, φυσικά, τους «μεγάλους». Για παράδειγμα, η προσπάθεια του Τζο Μπάιντεν και του Όλαφ Σολτς να επικεντρώσουν το «μενού» της Γενικής Συνέλευσης στον πόλεμο στην Ουκρανία μπορεί να μοιάζει σωστή για εκείνους, που ανησυχούν για μια ολοκληρωτική αποσταθεροποίηση της Ευρώπης. Όμως στα μάτια «τρίτων» δείχνει και μια υπεροψία, μια αδιαφορία για πολέμους που συνεχίζονται ή σιγοκαίνε, για παράδειγμα, στην Αφρική, για δράματα εκατομμυρίων σημερινών ή δυνητικά προσφύγων που δεν αντιμετωπίζονται με την ίδια αλληλεγγύη με τους Ουκρανούς, που εγκατέλειψαν τις εστίες τους για να σωθούν από τη φρίκη του πολέμου.
Το αίτημα της Ουκρανίας να αποκλειστεί η Ρωσία του Πούτιν από τον ΟΗΕ μπορεί να φαντάζει εύηχο σε κάποιους σχολιαστές στη Δύση, αλλά είναι ασυμβίβαστο με την ιδέα ότι τα Ηνωμένα Έθνη πρέπει να ενώσουν όλες τις χώρες του κόσμου, ακριβώς για να τις υποχρεώνουν να σέβονται θεμελιώδεις αρχές και κανόνες. Γράφτηκε κάπου ότι χωρίς λύση σε αυτή τη σύγκρουση ο ΟΗΕ δεν έχει μέλλον. Αλλά υπάρχουν και άλλοι πολλοί άλυτοι γρίφοι που ζητούν εξίσου πειστικές απαντήσεις από έναν οργανισμό που οφείλει να σκύβει με την ίδια προσοχή και ευαισθησία σε κάθε γωνιά του πλανήτη.
