Την περασμένη Τετάρτη το Politico φιλοξενούσε ένα σχόλιο που υποστήριζε ότι οι ομιλίες των Ευρωπαίων αξιωματούχων θα έπρεπε να ξεκινούν με τη φράση: «Αγαπητοί φίλοι, ετοιμαστείτε για ύπνο». Δεν είναι υπερβολή. Αν ρωτήσετε δημοσιογράφους που παρακολουθούν τα όσα συμβαίνουν στις Βρυξέλλες, αλλά και τους ίδιους τους ευρωβουλευτές, θα σας πουν «off the record» ότι η προσέγγιση αυτή είναι εξαιρετικά εύστοχη.
Είναι η φύση των θεσμών τέτοια, αλλά και η τάση για παραμονή στα ασφαλή ύδατα σίγουρων κλισέ, που δυσκολεύει όποιον ή όποια επιχειρήσει να συνεπάρει κάποιο «θεσμικό ακροατήριο» με μια διαφορετική ομιλία για την Ευρώπη. Ίσως να το πέτυχαν σε κάποιες μεμονωμένες περιπτώσεις κάποιοι παλαιότεροι πρόεδροι της Κομισιόν. Σίγουρα όχι η σημερινή πρόεδρος Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν (VDL).
Η «Κατάσταση της Ένωσης»
Ας αφήσουμε στην άκρη το γεγονός ότι η ιδέα για μια ετήσια, κάθε φθινόπωρο, ομιλία για την «Κατάσταση της Ένωσης» είναι ένα κακέκτυπο «αμερικανιάς». Ας αγνοήσουμε και το γεγονός ότι η φύση δεν προίκισε την VDL με κάποιες ξεχωριστές ρητορικές ικανότητες. Στόχος δεν είναι να την κατηγορήσουμε, αλλά να τη δικαιολογήσουμε για την αποτυχία της να γλιτώσει ευρωβουλευτές και δημοσιογράφους από τα χασμουρητά την περασμένη Τετάρτη. Γιατί πολίτες, που να ξύπνησαν και να συντονίστηκαν διαδικτυακά για να την ακούσουν στις 27 χώρες της Ένωσης δύσκολα θα ανακαλυφθούν.
Πώς να μπορέσει λοιπόν να πει κάτι γνήσιο, κάτι που πράγματι θα άγγιζε τους Ευρωπαίους πολίτες, μια πολιτικός που έχει ένα σωρό δεσμεύσεις; Απέναντι στον Μακρόν, που την πρότεινε κάποτε ως τη λιγότερο κακή λύση, απέναντι στους συμπατριώτες της Γερμανούς, ειδικά τους εκπροσώπους του βιομηχανικού και αμυντικού τομέα, απέναντι σε μεγάλες πολυεθνικές του φαρμάκου, απέναντι σε εταίρους από την απέναντι όχθη του Ατλαντικού, απέναντι σε έναν υπερτροφικό και καλολαδωμένο γραφειοκρατικό μηχανισμό, που χωρίς αυτόν δεν μπορεί να κάνει βήμα, απέναντι σε μια ολοένα και πιο συντηρητική ευρωπαϊκή Χριστιανοδημοκρατία, τη στήριξη της οποίας θα χρειαστεί αν θέλει να επανεκλεγεί το 2024. Όλοι αυτοί έχουν τρόπους να της μεταφέρουν εμφατικά προτεραιότητες και επιθυμίες. Πώς να μπορέσουν να τους ανταγωνιστούν οι πολίτες; Ακόμα και κάποιες «ανοιχτές» πρωτοβουλίες διαλόγου καταλήγουν τελικά ως κακόγουστο άλλοθι μιας πιο άμεσης δημοκρατίας.
Μένουν λοιπόν τα φληναφήματα, ίδια και χιλιοειπωμένα μέσα στα χρόνια. Πράσινη συμφωνία, ψηφιακή επανάσταση, μελλοντική διεύρυνση. Καταμέτρηση εχθρών (Ρωσία και λίγο από Κίνα) και φίλων (ΗΠΑ και Ουκρανία).
Ετσι οι αλήθειες της VDL καταλήγουν να ξεπροβάλλουν σε εκείνα ακριβώς που δεν λέει. Οι αγωνίες των πολιτών αφορούν πράγματα για τα οποία δεν άκουσαν τίποτα συγκεκριμένο. Πώς θα πληρώνονται οι λογαριασμοί, ποιος θα πληρώσει το κόστος της οικολογικής μετάβασης, τι θα γίνει με την πανευρωπαϊκή εκτόξευση των ενοικίων που καθιστά πλέον πολυτέλεια, ειδικά για τους νέους, ένα σπίτι της προκοπής, πώς θα βρουν αυτοί οι νέοι αξιοπρεπείς δουλειές, πώς θα αισθάνονται ασφαλείς όλοι απέναντι σε καθεστώτα που κάνουν λάστιχο τους κανόνες δικαίου; Για τίποτα από όλα αυτά δεν είχε να πει κάτι συγκεκριμένο. Υποσχέθηκε όμως ότι θα πραγματοποιηθεί μια σύνοδος κορυφής των κοινωνικών εταίρων. Προφανώς ετοιμάζουν στο γραφείο της την ομιλία που θα κάνει και εκεί, προκαλώντας ένα νέο κύμα ασυγκράτητου χασμουρητού.
