Τα τελευταία γεγονότα στα ανατολικά, στα σύνορα Πολωνίας - Λευκορωσίας, αποτελούν κι αυτά μια καλή αφορμή για να ξαναρχίσει η συζήτηση. Η επιχειρηματολογία, διά στόματος Ζοσέπ Μπορέλ, έχει ευθείες “διασυνδέσεις” με την τρέχουσα συγκυρία: “Η Ευρώπη κινδυνεύει” ισχυρίζεται ο ύπατος εκπρόσωπος για την Εξωτερική Πολιτική και την Άμυνα. “Η Ευρώπη δεν έχει την πολυτέλεια να στέκεται θεατής σε μια παγκόσμια τάξη που διαμορφώνεται από άλλους”...
Το σχέδιό του, η επονομαζόμενη “Στρατηγική Πυξίδα”, παρουσιάστηκε την περασμένη εβδομάδα σε κοινή σύνοδο των συμβουλίων των υπουργών Εξωτερικών και Άμυνας και πήρε την άγουσα για τη σύνοδο κορυφής του Μαρτίου, όπου θα τεθεί προς έγκριση στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο. Εικάζεται ότι στην “πορεία” το κείμενο θα υποστεί τροποποιήσεις ώστε να διευκολυνθεί η υιοθέτησή του.
Το Reuters σχολίασε σχετικά ότι “δύο δεκαετίες αφότου οι ηγέτες της Ε.Ε. συμφώνησαν για πρώτη φορά να δημιουργήσουν μια στρατιωτική δύναμη 50.000 - 60.000 ανδρών αλλά απέτυχαν να την καταστήσουν επιχειρησιακή, το στρατηγικό προσχέδιο του επικεφαλής εξωτερικής πολιτικής του μπλοκ Ζοσέπ Μπορέλ είναι η πιο συγκεκριμένη προσπάθεια για τη δημιουργία μιας αυτόνομης στρατιωτικής δύναμης που δεν θα βασίζεται στα περιουσιακά στοιχεία των ΗΠΑ”.
Σύμφωνα με την DW, το σχέδιο προβλέπει ότι μετά τη σύσταση των θεσμικού βραχίονα το 2023 οι κυβερνήσεις θα χαλαρώσουν τους κανόνες που διέπουν την εφαρμογή του άρθρου 44 της συνθήκης της Ένωσης, γεγονός που δυνητικά θα επέτρεπε σε «συνασπισμούς προθύμων» (μεταξύ των κρατών - μελών) να ενεργούν για λογαριασμό της Ε.Ε. χωρίς να απαιτείται η συμμετοχή και των 27 κυβερνήσεων.
Σύμφωνα με ορισμένες εκτιμήσεις, η πρόβλεψη αυτή αφήνει ανοιχτό παράθυρο για την καταστρατήγηση της αρχής της ομοφωνίας στη λήψη αποφάσεων, άρα και του δικαιώματος του βέτο σε ζητήματα αμυντικής πολιτικής, μια ιδιαίτερα αρνητική προοπτική για τα μικρότερα κράτη - μέλη, όπως π.χ. η Κύπρος ή η Μάλτα.
“Μανιφέστο”
Σε άρθρο του στο Project Syndicate ο Μπορέλ ξεδιπλώνει το μανιφέστο του. Σχεδόν ταυτόχρονα διέρρευσε το περιεχόμενο του πλάνου για έναν αρχικό πυρήνα 5.000 ανδρών μιας ευρωπαϊκής δύναμης “ταχείας αντίδρασης”, που θα είναι επιχειρησιακά έτοιμη έως το 2025.
“Η συνολική μας ανάλυση για τις υφιστάμενες απειλές δείχνει ξεκάθαρα ότι η Ευρώπη βρίσκεται σε κίνδυνο. Η Ε.Ε. κινδυνεύει με ‘στρατηγική συρρίκνωση’. Αυτό μπορεί να γίνει αντιληπτό από τρία γεγονότα” γράφει ο Μπορέλ.
“Πρώτον, από την οικονομική εμβέλειά μας, που περιορίζεται ολοένα και περισσότερο. Πριν από τριάντα χρόνια η Ε.Ε. αντιπροσώπευε το ένα τέταρτο του παγκόσμιου πλούτου, σε είκοσι χρόνια θα αντιπροσωπεύει λίγο περισσότερο από το 10%. Η δημογραφική μας συρρίκνωση εξελίσσεται παρομοίως. Μέχρι το τέλος αυτού του αιώνα η Ευρώπη θα αντιπροσωπεύει λιγότερο από το 5% του παγκόσμιου πληθυσμού”.
“Ακόμη περισσότερο, ορισμένοι από τους οικονομικούς ανταγωνιστές μας έχουν αξίες που είναι πολύ διαφορετικές από τις δικές μας εγείροντας απειλές για την αξιακή ισχύ μας. Η Ε.Ε. πρέπει να ενσωματώσει αυτό το γεγονός στη χάραξη της πολιτικής της αναγνωρίζοντας ότι ο ανταγωνισμός για τα παγκόσμια πρότυπα αποτυπώνεται ήδη στην κούρσα για κυριαρχία στην τεχνητή νοημοσύνη, το υπολογιστικό νέφος, τους ημιαγωγούς και τη βιοτεχνολογία”.
“Δεύτερον, το στρατηγικό πεδίο της Ε.Ε. αμφισβητείται ολοένα και περισσότερο λόγω των προκλήσεων από νέους φιλόδοξους παράγοντες, των επιδείξεων στρατιωτικής ισχύος και των στρατηγικών αποσταθεροποίησης, όπως ο κυβερνοπόλεμος και η παραπληροφόρηση. Παρήλθαν οι εποχές που η ειρήνη και ο πόλεμος αποτελούσαν δύο σαφώς διακριτές καταστάσεις. Είμαστε και θα συνεχίσουμε να είμαστε αντιμέτωποι με ολοένα και περισσότερο υβριδικές καταστάσεις που απαιτούν ένα ευρύ φάσμα αμυντικών μέσων”.
“Τρίτο και τελευταίο, η πολιτική σφαίρα της Ε.Ε. συμπιέζεται και οι φιλελεύθερες αξίες μας αμφισβητούνται όλο και περισσότερο. Στη ‘μάχη των αφηγήσεων’, η ιδέα ότι οι πανανθρώπινες αξίες είναι στην πραγματικότητα δυτικές κατασκευές κερδίζει έδαφος. Το παλιό αξίωμα ότι η οικονομική ευημερία οδηγεί πάντα σε δημοκρατική ανάπτυξη έχει διαψευστεί” συνοψίζει ο κορυφαίος Ευρωπαίος αξιωματούχος.
Αυτονόμηση
Το “μανιφέστο” του έχει σαφώς αναφορές στο παρόν, αλλά ποιο είναι το δυνατό ρεύμα που οδηγεί τη σκέψη του προβάλλοντας το “όραμα” να μετεξελιχθεί η Ευρωπαϊκή Ένωση από πολιτικο-οικονομική ένωση σε στρατιωτική, παρεμβατική, ενδεχομένως και ηγεμονική πολυεθνική οντότητα, που μελλοντικά θα εμπλέκεται όλο και συχνότερα σε διεθνείς κρίσεις, διενέξεις κ.ο.κ.;
Είναι προφανές ότι οι Βρυξέλλες έχουν μείνει πίσω στην αρένα της παγκόσμιας πολιτικο-οικονομικής μόχλευσης μετά την παγκοσμιοποίηση και την κοσμοϊστορική μεταφορά πλούτου από τη Δύση στην Ανατολή. Οι καπιταλιστικοί ανταγωνισμοί έχουν αγριέψει, νέοι φιλόδοξοι παίκτες με “αυτονομία” σε κεφάλαια και τεχνογνωσία έχουν αναδυθεί κι αρχίζουν να επικρατούν. Σ’ ένα τοπίο όπου οι παλιές σταθερές φιλίες φυλλορροούν και οι στυλοβάτες των καθιερωμένων αξιών έχουν άλλα θέματα για ν’ ασχοληθούν, η Ευρώπη “αισθάνεται” μόνη, ίσως και λίγο εγκαταλειμμένη.
Πέραν όλων αυτών, υπάρχει και η Γαλλία, που πιέζει σταθερά και διαχρονικά για την ευρωπαϊκή αμυντική αυτονόμηση. Τα συμφέροντά της στο Σαχέλ και αλλού, στη στρατιωτική βιομηχανία, την πυρηνική τεχνολογία, τις... λευκές συσκευές, διακυβεύονται από τις αμερικανικές “σφήνες” στον κόσμο. Οι Γάλλοι βιομήχανοι οικιακών συσκευών έκαναν όνειρα για γρήγορη επέκταση στη δυναμική αγορά του Ιράν μετά την άρση των κυρώσεων το 2015, αλλά έμειναν με την όρεξη μετά τη μονομερή επαναφορά τους από τον Τραμπ δύο χρόνια αργότερα.
Αλλά και ο Μπάιντεν δεν έδειξε μεγαλύτερο σεβασμό για το γαλλικό “ευαγγέλιο συμφερόντων”. Η σύσταση της συμμαχίας AUKUS με τη Βρετανία και την Αυστραλία κόντρα στην Κίνα και το συνεπακόλουθο μεγάλο ρίξιμο των Γάλλων με την ακύρωση του χρυσού συμβολαίου προμήθειας γαλλικών υποβρυχίων απ' την κυβέρνηση της Καμπέρα ήταν ένα σοκ για το Παρίσι κι ένας καταλύτης για την επιτάχυνση της ευρωπαϊκής αμυντικής αυτονόμησης.
Εσχάτως εμφανίζονται κι άλλοι θιασώτες της ιδέας του ευρωστρατού, όπως η Ιταλία, της οποίας ο στρατηγικός ρόλος αναβαθμίζεται από την κυβέρνηση Ντράγκι και η αμυντική βιομηχανία της αναζητά “νέες ευκαιρίες”. Αλλά και κάποιοι πιο “απίθανοι” ενδιαφερόμενοι, όπως π.χ. η Σουηδία. Η κυβέρνηση της Στοκχόλμης τάσσεται τελευταία υπέρ της ανάπτυξης “εκπαιδευτικής” στρατιωτικής δύναμης της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην επικράτεια της Ουκρανίας και με την ευκαιρία διακηρύσσει ότι, δεδομένης της τρέχουσας παγκόσμιας κατάστασης, “απαιτείται ισχυρή Ε.Ε. που θα προωθεί την ειρήνη και την ασφάλεια”...
Βέβαια όλος αυτός ο “ενθουσιασμός” ίσως ξεφουσκώσει απότομα στη σύνοδο κορυφής του Μαρτίου, πόσο μάλλον όταν δεν τον συμμερίζονται όλοι. Ιδιαίτερα η Γερμανία...
