Δημοκρατικό, αυταρχικό ή απολυταρχικό, σ’ οποιοδήποτε σύστημα εξουσίας και αν αναδειχθεί, ένας ηγέτης μπορεί να πορευτεί με δύο τρόπους: είτε με τις ικανότητές του είτε με το ένστικτο. Οι ικανότητες είναι επίκτητες, το ένστικτο είναι έμφυτο.
Οι σπουδές, η κατάρτιση, η εμπειρία, η τεχνοκρατική αντίληψη -αλλά όχι μόνο αυτή-, οι καταβολές στο κατεστημένο και τις ελίτ είναι διακριτά γνωρίσματα του πολιτικού που αντλεί κεφάλαιο απ’ τις ικανότητές του, π.χ. ο Ντράγκι. Συνήθως η πορεία αυτού του είδους εκπροσώπων της πολιτικής τάξης είναι προδιαγεγραμμένη, με την έννοια ότι ακολουθεί τα βήματα ανάπτυξης μιας επαγγελματικής καριέρας.
Για τον πολιτικό του ενστίκτου η πορεία είναι διαφορετική. Μάλλον η αφετηρία του είναι διαφορετική. Είναι η ετοιμότητά του να αδράξει την ευκαιρία των ευνοϊκών συγκυριών. Να εξαργυρώσει το “λαχείο” που θα του πέσει στη διασταύρωση τύχης και προσωπικών επιλογών.
Σαφώς απαιτούνται ικανότητες, τις οποίες έως ένα βαθμό θα πρέπει να διαθέτει. Σίγουρα χρειάζεται το κίνητρο της φιλοδοξίας, φανερής ή κρυφής. Κάπως έτσι μια περσόνα χαμηλού προφίλ, την οποία κανείς δεν γνωρίζει και δεν έχει ακούσει να μιλούν γι’ αυτήν προηγουμένως, κατακτά το προσκήνιο. Κι ας μην έχει δείξει -ώς τότε- σημάδια ότι διαθέτει τα προσόντα για να ηγηθεί, πόσο μάλιστα να διαπρέψει στην αρένα της εξουσίας.
“Αυτοδιδασκαλία”
Από κει και πέρα αρχίζει μια άλλη φάση, αυτή της “αυτοδιδασκαλίας”. Η έλλειψη πείρας, η συνεπακόλουθη ατολμία, διστακτικότητα, καθυστέρηση στη λήψη αποφάσεων, στη χάραξη πολιτικής, κυρίως η έλλειψη γνώσης πάνω στη διαδικασία αντιμετώπισης σύνθετων προβλημάτων εξισορροπείται από το ταλέντο της αξιοποίησης, σε πλήρη ανάπτυξη και στο έπακρο, των έμφυτων ικανοτήτων. Της αντίληψης, της οξυδέρκειας, της οξύνοιας, της κρίσης, της διαίσθησης, εν κατακλείδι του πολιτικού ενστίκτου.
Αν ένας πολιτικός μπορεί να πείσει ότι θα τα βγάλει πέρα, ότι μπορεί να βρει την άκρη του νήματος όταν όλα τριγύρω του έχουν γίνει κουβάρι, όταν δείχνει βέβαιος ότι έχει τη γνώση για να τετραγωνίσει τον κύκλο ή για να αποδείξει το θεώρημα του Πουανκαρέ -ασχέτως τελικού αποτελέσματος-, σε μεγάλο βαθμό έχει κερδίσει το στοίχημα.
Η Άνγκελα Μέρκελ, που μεσουράνησε την προηγούμενη και την προ-προηγούμενη δεκαετία στη γερμανική, ευρωπαϊκή και παγκόσμια πολιτική σκηνή, ήταν πέρα από κάθε αμφιβολία ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα πολιτικού του ενστίκτου. Αναδείχθηκε μέσα από τις συγκυρίες, όχι στην πορεία μιας καριέρας. Δεν προερχόταν από κανένα κατεστημένο, δεν είχε “άκρες” στις ελίτ.
Τα νεανικά όνειρά της στην πάλαι ποτέ Γερμανική Λαοκρατική Δημοκρατία ήταν απλά και άδολα. Να αποκτήσει μια μέρα ένα VW Golf και να “περάσει” με τις φίλες της στο δυτικό Βερολίνο για να φάνε αστακομακαρονάδα... Ακόμη κι ο χαρακτηριστικός ρεαλισμός και ορθολογισμός της πήγαζε απ’ αυτήν ακριβώς τη φύση της προσγειωμένης περσόνας της.
Κοινή λογική
“Η Άνγκελα Μέρκελ διαθέτει πολλά χαρίσματα ώστε να τη συστήσεις ως την τέλεια καγκελάριο για μια τέτοια εποχή, είναι μια δυνάμει θεόσταλτη της Ιστορίας. Στην πρώτη της ζωή εργάστηκε ως επιστήμονας, ως γυναίκα των αριθμών, πάνω σε πίνακες και γραφικές παραστάσεις. Είναι εξαιρετικά έξυπνη και εμποτισμένη με ορθολογισμό. Οι αόρατες απειλές δεν μπορούν να την τρομάξουν επειδή είναι σε θέση να διακρίνει την πραγματική τους φύση και να κατανοήσει τα γεγονότα που κρύβονται πίσω τους” έγραψε σχετικά το Spiegel την περασμένη εβδομάδα αποχαιρετώντας την.
Και ήταν όντως η κοινή λογική σ’ ένα χάος θυμικού και παρορμήσεων, ο αφοσιωμένος φαροφύλακας στο επικίνδυνο ακρωτήριο των αρνητικών στερεοτύπων που ταλανίζουν το πολυποίκιλτο ευρωπαϊκό μωσαϊκό, το μαλακό φρένο στα ύπουλα σχέδια του Σόιμπλε να φορέσει “ζώνη αγνότητας” στην ευρωζώνη και να πετάξει έξω τους “αμαρτωλούς”.
Ήταν η καρτερική παιδονόμος στην τάξη των άτακτων αγοριών της ομάδας του Βίσεγκραντ, η φωνή της συνείδησης στην αντιμεταναστευτική υστερία των συμπατριωτών της, τους οποιους καλούσε να διαβάσουν “έστω και μια φορά την Αγία Γραφή”. Η αφοσιωμένη πιστή του ευαγγελίου της realpolitik που κράδαινε ανά χείρας σε κάθε επαφή της με τον έξω κόσμο. Ήταν οπωσδήποτε η αποφασιστική ηγέτης που πάντα ξεκαθάριζε τη βούλησή της σε φίλους και αντιπάλους. “Αν η καγκελάριος έπαιρνε μια απόφαση, έπρεπε να τη δεχτείς” αποκαλύπτει ο επί δώδεκα χρόνια σύμβουλός της στη εξωτερική πολιτική Κρίστοφ Χέουζγκεν.
Ατόφιος συντηρητισμός
Και φυσικά ήταν η επιτομή του ατόφιου δεξιού συντηρητισμού όταν στο καθολικό αίτημα των καιρών για φορολόγηση των πλουσίων αναρωτιόταν μπροστά στην κάμερες (στις εκλογές του 2017) “πώς μπορούμε να πούμε σ’ αυτούς τους ανθρώπους δώστε μας όσα αποκτήσατε με σκληρή δουλειά;”
Ήταν επίσης ένα τρανταχτό παράδειγμα προς αποφυγή, των συνεπειών της πολιτικής ραθυμίας, της επιπολαιότητας ή ακόμη και της αλαζονείας, όταν, παρασυρμένη πιθανώς από την αφελή πολιτική υπεροψία ή τον “ευρω-σοβινισμό” του αλήστου μνήμης Γιούνκερ, αποφάσισε να αποστασιοποιηθεί από το δημοψήφισμα για το Brexit την ώρα που η βρετανική συντηρητική ελίτ συναγωνιζόταν τους βηματοδότες του αγγλικού εθνικισμού στη λαϊκίστικη ρητορική και το πολιτικό ψέμα.
Σύμφωνα με τους Αμερικανούς πολιτικούς επιστήμονες, πέντε είναι τα “μυστικά συστατικά” που φτιάχνουν έναν σπουδαίο ηγέτη: Εντιμότητα, αυτογνωσία, υπεράσπιση των άλλων, ικανότητα ακρόασης, ικανότητα να κατευθύνει τη συζήτηση. Προφανώς το όραμα δεν συγκαταλέγεται στα ατού ενός πολιτικού και σίγουρα η Μέρκελ δεν ήταν ηγέτιδα του οράματος. Προτιμούσε τη διαχείριση.
Ήταν πάντα μια “αυτοδίδακτη” στο πόντιουμ της εξουσίας, που βασιζόταν περισσότερο στο ένστικτο και λιγότερο στις επίκτητες ικανότητές της. Τι κι αν εξελίχθηκε σε βιρτουόζο στην πορεία του χρόνου σωρεύοντας πείρα και καλλιεργώντας το διαχειριστικό ταλέντο της; Η ευρωπαϊκή ιστορία θα την κρίνει για ό,τι άφησε πίσω της. Ή για ό,τι δεν άφησε.
