Δεν προκάλεσε έκπληξη η σιωπηλή υποστήριξη της Μόσχας στην κίνηση του Λουκασένκο να “πιάσει” στον αέρα, μέσα στο Boeing της Ryanair, τον 26χρονο μπλόγκερ που θεωρεί σοβαρό κίνδυνο για το καθεστώς του. Όπως και στο περσινό όργιο καταστολής των κινητοποιήσεων της αντιπολίτευσης ενάντια στο αμφιλεγόμενο αποτέλεσμα των εκλογών του Αυγούστου, έτσι και τώρα το Κρεμλίνο πρόσφερε, αν όχι την υποστήριξή του, σίγουρα την ανοχή του στις ενέργειες του εταίρου του.
Δεν θα μπορούσαν να γίνουν διαφορετικά τα πράγματα σε μια δύσκολη συγκυρία για τον Πούτιν, καθώς είναι κόκκινο πανί παντού στη Δύση κι ενώ έχει κλειστεί το ραντεβού με τον Μπάιντεν για τις 16 Ιουνίου στη Γενεύη. Και η παραμικρή ένδειξη διαφοροποίησης ή αποστασιοποίησης από τα πεπραγμένα της λευκορωσικής ηγεσίας θα μπορούσε να στείλει λάθος μήνυμα καθώς η άλλη πλευρά συνεχίζει εμμονικά τη “μόχλευση” για να απομακρύνει τις νεόκοπες δημοκρατίες της πρώην ΕΣΣΔ από το ρωσικό κέντρο βάρους.
Ωστόσο με μια προσεκτικότερη παρατήρηση του πλέγματος των σχέσεων Ρωσίας - Λευκορωσίας εντοπίζονται εύκολα “ασυνέχειες” και διόλου “ειδυλλιακές” καταστάσεις...
Αλλαγή δεδομένων
Η Λευκορωσία οφείλει εν μέρει τη μέχρι τώρα σταθερότητά της στην εγγύτητά της με τη Ρωσία, στην οποία ποτέ δεν αντιστάθηκε ιδιαιτέρως. Όμως, η ισορροπία αυτής της σχέσης έχει αρχίσει να μεταβάλλεται. Τα τελευταία δύο χρόνια η Μόσχα έχει εντείνει τις προσπάθειές της για μια πιο στενή σχέση σε όλα τα επίπεδα. Από το 2019 ο Πούτιν πιέζει έντονα για να αναβιώσει η μισοξεχασμένη “Συνθήκη Ένωσης” του 1999, η οποία προβλέπει εναρμόνιση σχεδόν κάθε πτυχής των πολιτικών και οικονομικών συστημάτων των δύο χωρών.
Αξιωματούχοι του κύκλου του Κρεμλίνου έχουν αφήσει να εννοηθεί ότι θα συνεχιστεί η “πολιτική ολοκλήρωση” με τη Λευκορωσία με τη σύσταση κοινού Κοινοβουλίου και εκτελεστικών οργάνων, ώστε τα δύο κράτη να μπουν σε τροχιά ενοποίησης. Για να δείξει ότι είναι σοβαρή στις επιδιώξεις της αυτές, η ρωσική ηγεσία έχει απειλήσει να σταματήσει να εφοδιάζει την γείτονα με φθηνό πετρέλαιο...
Υπάρχει ένα ειρωνικό στοιχείο στην όλη ιστορία: Τη συμφωνία του 1999 με τον Γιέλτσιν, που ήταν τότε Πρόεδρος της Ρωσίας, με τελικό σκοπό τη σύσταση ενός ενοποιημένου κράτους Ρωσίας - Λευκορωσίας, είχε υπογράψει ο Λουκασένκο, αποβλέποντας όμως σε άλλο “αποτέλεσμα”. Η προφανής ελπίδα του ότι ήταν θα μπορούσε μια μέρα να πάρει τη θέση του Γιέλτσιν και να κυβερνήσει αυτός τόσο τη Λευκορωσία όσο και τη Ρωσία. Μόνο που κάτι τέτοιο δεν συνέβη ποτέ και η υλοποίηση της συμφωνίας παραμένει έκτοτε σε εκκρεμότητα.
Όπως γράφει το Foreign Affairs, το Μινσκ δεν συμμερίζεται τον ρωσικό “ενθουσιασμό” για ενοποίηση και οι σχετικές διμερείς συνομιλίες τον Δεκέμβριο του 2019 κατέληξαν σε αποτυχία. Εάν ο Πούτιν επιμείνει -και κατά πάσα πιθανότητα θα το κάνει σε κάποια μορφή τα επόμενα χρόνια-, η προσπάθειά του να φέρει κοντύτερα τη Λευκορωσία μπορεί τελικά να καταλήξει στο να την απομακρύνει...
Όπως και στην Ουκρανία, η Μόσχα κινδυνεύει να υποτιμήσει την προθυμία των Λευκορώσων να υπερασπιστούν την ανεξαρτησία τους και εξαιτίας αυτού θα μπορούσε να σκοντάψει σε απρόβλεπτη κρίση. Οι πρόωρες κινήσεις εκ μέρους της για περαιτέρω “ενσωμάτωση” της γείτονος κινδυνεύουν να αποσταθεροποιήσουν τη Λευκορωσία και να επιδεινώσουν την ήδη τεταμένη αντιπαράθεσή της με τη Δύση.
Το αντίτιμο
Ο Λουκασένκο και το μεγαλύτερο μέρος της λευκορωσικής ελίτ έχουν γαλουχηθεί με τη ρωσική κουλτούρα στο πλαίσιο του σοβιετικού συστήματος, όμως πολλοί νέοι Λευκορώσοι έχουν συνηθίσει να ζουν σε ένα ανεξάρτητο κράτος και αυτοπροσδιορίζονται ως λευκορωσικής εθνικότητας. Στις δημοσκοπήσεις οι περισσότεροι δηλώνουν ότι προτιμούν η χώρα τους να έχει καλές σχέσεις με όλους τους γείτονές της παρά να προσδεθεί σε μια κοινή μοίρα με τη Ρωσία.
Στην υποθετική περίπτωση που η Λευκορωσία στραφεί προς τη Δύση αν η ρωσική πίεση ενταθεί, η Μόσχα θα χάσει ένα ακόμη ζωτικό στρατιωτικό χώρο και θα κινδυνεύσει να δει τη δυτική πολιτική και οικονομική επιρροή να επεκτείνεται σ’ έναν λαό που για πολλούς Ρώσους αποτελεί μέρος του δικού τους έθνους. Μια λαϊκή εξέγερση στη Λευκορωσία, όπως αυτή που ανέτρεψε τη φιλορωσική κυβέρνηση της Ουκρανίας το 2014, θα ήταν ένα εφιαλτικό σενάριο για τη Μόσχα και ο φόβος ότι θα ερχόταν η σειρά της ίδιας της Ρωσίας θα ήταν βάσιμος.
Αυτοί οι φόβοι, σε συνδυασμό με τη διαδεδομένη πεποίθηση ότι η Λευκορωσία είναι μέρος της ιστορικής κληρονομιάς και της σφαίρας επιρροής της Ρωσίας, υποδηλώνουν ότι η Μόσχα θα ανταποκριθεί σε οποιαδήποτε κατάρρευση της κρατικής εξουσίας στο Μινσκ με τον ίδιο τρόπο που έκανε μετά την ανατροπή του Ουκρανού Προέδρου Βίκτορ Γιανουκόβιτς το 2014. Αλλά, ακόμη και στην πιθανή περίπτωση που ο Λουκασένκο παραμείνει στην εξουσία, τουλάχιστον στο ορατό μέλλον, η Μόσχα έχει καταστήσει σαφές ότι είναι όλο και λιγότερο πρόθυμη να ανεχθεί τα ισορροπιστικά παιχνίδια του.
Πριν από τη συνάντησή τους στο Σότσι τον Δεκέμβριο του 2019, ο Πούτιν είχε απαιτήσει από τον Λευκορώσο Πρόεδρο να αποδεχθεί μεγαλύτερη πολιτική ολοκλήρωση με τη Ρωσία ως αντίτιμο για τις συνεχιζόμενες ρωσικές επιδοτήσεις στο πετρέλαιο και το φυσικό αέριο, τις φθηνές πιστώσεις και άλλα οικονομικά οφέλη.
Ο Λουκασένκο αρνήθηκε και η σύνοδος κατέληξε σε ναυάγιο. Η Ρωσία διέκοψε προσωρινά τις παραδόσεις πετρελαίου στις αρχές Ιανουαρίου 2020 και απείλησε να σταματήσει εντελώς τις επιδοτήσεις εάν ο Λουκασένκο συνεχίσει να αντιστέκεται στην οικονομική ολοκλήρωση.
“Δεύτερη Ουκρανία”;
Το σκληρό παιχνίδι του Πούτιν με τον Λουκασένκο επισκιάστηκε πρόσκαιρα απ’ τη χλιαρή υποστήριξη -ή ανοχή- της Μόσχας στο περιστατικό της εκτροπής του Boeing της Ryanair στο Μινσκ. Άλλωστε αυτό διευκολύνει τη δυτική ρητορική.
Όμως η κόντρα παραμένει και τα σενάρια για το πώς θα εξελιχθεί δίνουν και παίρνουν. Οι αναλυτές λένε ότι δεν υπάρχει περίπτωση η Λευκορωσία να γίνει “δεύτερη Ουκρανία” επικαλούμενοι μια σειρά λόγους, όπως το ότι δεν υφίστανται διαχωρισμοί σε σχέση με τη γλώσσα και την πολιτιστική ταυτότητα μεταξύ των δύο χωρών, ενώ δεν υπάρχει ισχυρό αντιρωσικό αίσθημα στη Λευκορωσία.
Παρ’ όλα αυτά η φανερή επιμονή της Μόσχας για στενότερη σύνδεση με το Μινσκ σε μια εποχή αυξανόμενης εχθρότητάς της με τη Δύση θα μπορούσε να την τυφλώσει σε σημείο που να μην διακρίνει τους κινδύνους της στρατηγικής της.
Η Μόσχα σαφώς στηρίζει τον Λουκασένκο για λόγους σκοπιμότητας, όμως είναι άγνωστο κατά πόσον ο ίδιος επαφίεται σ’ αυτήν την υποστήριξη. Δεν αποκλείεται να θέλει να αποστασιοποιηθεί, αλλά για να γίνει αυτό θα πρέπει πρώτα να διασφαλίσει την αυτάρκεια των δικών του δυνάμεων. Ίσως γι’ αυτό “διαβεβαίωσε” πως, παρά τον “υβριδικό πόλεμο” που έχουν εξαπολύσει οι Δυτικοί εναντίον της Λευκορωσίας, το εσωτερικό μέτωπο, δηλαδή η αντιπολίτευση, δεν πρόκειται να σηκώσει κεφάλι.
Εν κατακλείδι δεν συμμερίζονται όλοι την άποψη ότι ο Λουκασένκο κάνει ό,τι κάνει με τις πλάτες του Πούτιν. Αντίθετα μάλιστα, σε μια εντελώς μακιαβελική προσέγγιση, τον θεωρούν χρήσιμο στοιχείο για την εξισορρόπηση των δυνάμεων στο μέτωπο αντιπαράθεσης Δύσης - Ρωσίας. Η ανάλυση του Foreign Affairs καταλήγει στο “συμπέρασμα” πως “παρ’ όλο που ο αυταρχικός Λουκασένκο είναι συχνά ενοχλητικός, η ικανότητά του να κρατά υπό έλεγχο τη ρωσική επιρροή είναι ένα υποτιμημένο δώρο για την περιφερειακή σταθερότητα”.
