Έχουν περάσει πάνω από τρία χρόνια από τη στρατιωτική συντριβή του Ισλαμικού Κράτους και την ανακατάληψη της Μοσούλης το καλοκαίρι του 2017, όμως δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι παραμένουν σε προσφυγικά στρατόπεδα του βόρειου Ιράκ και του αυτόνομου ιρακινού Κουρδιστάν. Οι καταυλισμοί μετατράπηκαν σταδιακά σε μεγάλες ανοιχτές φυλακές για «ύποπτους», «φιλικά προσκείμενους» στον ISIS και στις οικογένειές τους, για χήρες και ορφανά μαχητών της οργάνωσης που αιματοκύλησε το Ιράκ και τη Συρία.
Στην περιοχή του ισοπεδωμένου χωριού Χασάν Σαμ, περίπου 40 χιλιόμετρα ανατολικά της Μοσούλης, οι καταυλισμοί που είχαν στηθεί από τις υπηρεσίες αρωγής του ΟΗΕ φιλοξενούν σήμερα χιλιάδες παιδιά στιγματισμένα ως «παιδιά του ISIS». Όπως την πεντάχρονη Αϊσα, της οποίας ο πατέρας «χάθηκε» πολεμώντας στο πλευρό των τζιχαντιστών. Η μητέρα της λέει ότι δεν μπορεί να τη στείλει στο σχολείο γιατί το κοριτσάκι δεν έχει πιστοποιητικό γέννησης. Η Αϊσα είχε την ατυχία να γεννηθεί σ’ αυτή την περιοχή του κόσμου μεταξύ 2014 και 2017, επί... κυριαρχίας Ισλαμικού Κράτους.
Στην ανταπόκρισή της από τον καταυλισμό για το πρακτορείο Ρόιτερς, η δημοσιογράφος Σαρλότ Μπρουνό παρουσιάζει με γλαφυρό τρόπο το δράμα των παιδιών του ISIS. Τυπικά, το υπουργείο Παιδείας έχει εκδώσει εγκύκλιο από το 2018, με την οποία προβλέπεται η πρόσβαση αυτών των παιδιών στην εκπαίδευση και στη φροντίδα υγείας, ακόμα κι αν είναι αδήλωτα και δεν έχουν την ιρακινή υπηκοότητα. Στην πράξη, η κατάσταση είναι περίπλοκη για 45.000 παιδιά που δεν έχουν καταγραφεί στα επίσημα μητρώα (ή σε ό,τι απέμεινε από αυτά), όπως εκτιμά η ΜΚΟ Νορβηγικό Συμβούλιο για τους πρόσφυγες. Γιατί για να εγγράψουν τα παιδιά τους οι μητέρες (είτε παντρεμένες εθελούσια με τζιχαντιστές είτε θύματα αναγκαστικών γάμων και βιασμών) θα πρέπει πρώτα να περάσουν από το κόσκινο των Υπηρεσιών Ασφαλείας, να βγουν «καθαρές» από τον ISIS, από τον κυκεώνα της γραφειοκρατίας, των δικαστηρίων, των τοπικών αρχών.
Ακόμα πιο δύσκολη είναι η περίπτωση της μικρής Ντίμα, που ζει στον ίδιο καταυλισμό. Η γυναίκα που τη φροντίζει -μαζί με άλλα οκτώ παιδιά- δηλώνει γιαγιά της. Το κοριτσάκι γεννήθηκε στο στρατόπεδο, όμως οι γονείς του είχαν παντρευτεί από μουλά του Ισλαμικού Κράτους σε άλλη επαρχία. Έσκισαν και πέταξαν το συμβόλαιο του γάμου τους στους τέσσερις ανέμους για να μην κινήσουν υποψίες, λέει η γιαγιά.
Οι αρχές υποστηρίζουν ότι έχουν καταγράψει στο βόρειο Ιράκ μόνο 400 οικογένειες με παιδιά χωρίς τα απαραίτητα πιστοποιητικά. «Όταν δεν υπάρχει ούτε πιστοποιητικό γάμου, πού να ξέρουμε εμείς ότι μια γυναίκα είναι η αληθινή μάνα του παιδιού;» είπε ο Αλί Αμπάς, εκπρόσωπος του υπουργείου Εσωτερικών.
Για αρκετές χήρες με παιδιά η «λύση» είναι να παντρευτούν ένα άλλο μέλος της οικογένειας του νεκρού συζύγου, συνήθως αδελφό. Άλλες βρίσκονται μπροστά σε ακόμα μεγαλύτερο δίλημμα.
Στη διπλανή σκηνή, γράφει η δημοσιογράφος, μια 24χρονη μητέρα δύο αδήλωτων παιδιών, τριών και πέντε ετών, ετοιμάζει τα πράγματά της. Της έκανε πρόταση γάμου ένας άνδρας από την ιδιαίτερη πατρίδα της στην επαρχία Σαλαχουντίν. Θέλει να την πάρει ως δεύτερη σύζυγο, απαίτησε όμως από τη γυναίκα να αφήσει τα παιδιά της πίσω στον καταυλισμό με τη γιαγιά τους. Δεν πρόκειται για μεμονωμένη περίπτωση, δήλωσε στέλεχος της οργάνωσης Human Rights Watch. Πολλοί επίδοξοι σύζυγοι απαιτούν να μείνουν μακριά τα παιδιά, η «σπορά του ISIS». Η μητέρα θα πρέπει να αρχίσει μια καινούργια ζωή, κόβοντας κάθε δεσμό με την προηγούμενη:
«Προσπαθώντας να συγκρατήσει τα δάκρυά της, η γυναίκα αγκάλιασε τα παιδιά της σε ένα βουβό αποχαιρετισμό, πριν μπει στο ταξί που την μεταφέρει στον καινούργιο σύζυγό της. Οι γείτονες συγκεντρώθηκαν γύρω από τη σκηνή, υποσχέθηκαν ότι θα βοηθήσουν τη γιαγιά. Τα παιδιά έκλαιγαν. Τους έδωσαν καραμέλες και ησύχασαν, χωρίς να ξέρουν ότι η μητέρα τους δεν θα γυρίσει πίσω».
