Η φετινή επέτειος των 200 χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση φέρνει στο προσκήνιο τον ξεσηκωμό των υπόδουλων Ελλήνων, τους ήρωες και τις καθοριστικές εκείνες μάχες που συντέλεσαν στη θεμελίωση του νεοελληνικού κράτους. Δεν ήταν μόνο το αίσθημα της αυτοσυνειδησίας αλλά και οι προσδοκίες για ελευθερία και αυτοδιάθεση που ώθησαν τους Έλληνες, και μεταξύ αυτών πάμπολλες γυναίκες αγωνίστριες, να θυσιαστούν για την πατρίδα. Αξίζει μάλιστα να γίνει αναφορά στον τρόπο ζωής όσων γυναικών ζούσαν στην ηπειρωτική χώρα έναντι εκείνων της νησιωτικής: οι πρώτες, ζώντας σε συντηρητικές και κλειστές κοινωνίες, συνέβαλαν στον Αγώνα συμμετέχοντας στην πολεμική προετοιμασία, στον εφοδιασμό του στρατεύματος και στην περίθαλψη τραυματιών, ενώ οι νησιώτισσες, που ήταν πιο χειραφετημένες, είτε ηγήθηκαν οι ίδιες του στόλου τους είτε χρηματοδοτούσαν την Επανάσταση.
Γνωρίζουμε ότι, στα χρόνια της τουρκοκρατίας, η θέση της γυναίκας εδράζετο στη διπλή ιδιότητα: της συζύγου και μητέρας. Το γεγονός αποδεικνύεται από την ανύπαρκτη παρουσία της στην ελληνική διοίκηση και στον μηδενικό ρόλο της στην Εκκλησία, με εξαίρεση τον τομέα της οικονομίας και ειδικότερα στην παραγωγή.
Παρ' όλο, όμως, το απρόσφορο κοινωνικό περιβάλλον, η Ελληνίδα της εποχής ξεπέρασε τη θέση της, όπως προδιαγραφόταν από την ελληνική παράδοση, και ανέλαβε νέους ρόλους, που προσδιορίζονταν από την εθνική της συνείδηση, δίνοντας δείγματα επαναστατικής ετοιμότητας: πράγματι, οι γυναίκες στάθηκαν με θάρρος στις πρώτες γραμμές της μάχης για να πολεμήσουν σαν άνδρες πλάι στους άνδρες, με τόλμη και λεβεντιά. Εξίσου ανέλαβαν νέες ευθύνες, ενώ ήταν κοινωνικά και οικονομικά ακόμα δεσμευμένες στις συμπληγάδες της παραδοσιακής οικογενειακής δομής, με την εξακολούθηση της νοοτροπίας των διακριτών ρόλων των φύλων.
Τα παραδείγματα...
Τα παραδείγματα πολλά, μέσα από τη δημοτική λαϊκή ποίηση, που τραγούδησε τη γυναίκα του Αγώνα με εμπνευσμένα τραγούδια, αλλά και άλλα από τους Έλληνες ποιητές: η φαντασία του Σολωμού σε μνημειώδεις στροφές απαθανάτισε στιγμές ηρωικές από το Ζάλογγο, το Μεσολόγγι και τα Ψαρά, υμνώντας ιδιαίτερα τις Σουλιώτισσες στις στροφές τού «Ύμνου εις την Ελευθερίαν» και τις γυναίκες του Μεσολογγίου στους «Ελεύθερους Πολιορκημένους». Πολλές ήταν οι περιπτώσεις των ηρωίδων γυναικών που αναφέρονται και από ξένους ιστορικούς, καθώς πολέμησαν σκληρά στη διάρκεια της Εθνεγερσίας, σαν στρατιώτες: οι Κρητικιές, οι Πελοποννήσιες, οι Σουλιώτισσες, οι Χιώτισσες, οι Ψαριανές.
Γυναίκες που εργάστηκαν σαν μια ηρωική οπισθοφυλακή -μητέρες, αδελφές, σύζυγοι- εμφυσώντας στις ψυχές των ανδρών εθνικά ιδανικά και φωτίζοντας τον δρόμο από τη σκλαβιά προς την ιδέα της ελευθερίας.
...και οι καπετάνισσες
Ανάμεσα στις γυναικείες ηγετικές μορφές ξεχωρίζουν κυρίως οι καπετάνισσες. Πρώτη και σπουδαιότερη η Μπουμπουλίνα, ανάμεσα στις ηρωίδες της θάλασσας, με το όνομά της να συμβολίζει ό,τι πιο γενναίο έχει να επιδείξει η Ιστορία, πολεμώντας στο πλευρό του Κολοκοτρώνη, έφιππη και αρματωμένη ή όρθια πάνω στον «Αγαμέμνονα», το πρώτο πολεμικό σκάφος της Ελλάδας με τους Σπετσιώτες της.
Η Μαντώ Μαυρογένους, η ηρωίδα της Μυκόνου, που, έχοντας τον βαθμό του αντιστράτηγου, πολέμησε γενναία στην Εύβοια, στο Πήλιο και στη Φωκίδα. Ακολουθούν η Μόσχω Τζαβέλλα και η Χάιδω Σέχου, που πολέμησαν με το σπαθί στο χέρι και πρώτες στη μάχη υπερασπίστηκαν το Σούλι.
Μαζί η Λένα Μπότσαρη, που έκλεισε με 200 γυναίκες στα Τζουμέρκα του Σέλτσου την τελευταία πράξη του δράματος του Ζαλόγγου, η ηρωική Γαλαξειδιώτισσα Αλεφάντω, η ένδοξη ηρωίδα Παπαδιά Κουρκουμέλη στο Μεσολόγγι, καθώς και η γυναίκα του Κίτσου Τζαβέλλα.
Το φιλελληνικό πνεύμα και η έντονη γυναικεία παρουσία στα χρόνια της Επανάστασης, καθώς και στην πρώτη περίοδο του νεοσύστατου ελληνικού κράτους, υπήρξε αδιαμφισβήτητο γεγονός. Γι' αυτό η φετινή επέτειος του 1821 εύλογα αφιερώνεται όχι μόνο στους άνδρες αγωνιστές που έχουν ταυτιστεί στη συνείδηση των Ελλήνων με τον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα αλλά και στις ηρωίδες γυναίκες, καλώντας μας να εκφράσουμε την ευγνωμοσύνη μας στη μνήμη όσων με αυταπάρνηση αγωνίστηκαν υπέρ βωμών και εστιών, δίνοντάς μας σήμερα το δικαίωμα να ζούμε ελεύθεροι.
* Η Βασιλική Μελέτη είναι διδάκτωρ Κοινωνικής Πολιτικής, εργάζεται στο Πρωτοδικείο Αθηνών και είναι συγγραφέας του βιβλίου "Έμφυλα πρόσωπα σε κρίση: η ισότητα στην επαγγελματική και την πολιτική ζωή" (Παπαζήσης, 2020).
