Η έναρξη του σχολικού έτους 2016-2017 δεν σημαδεύτηκε από τις συνήθεις διαμαρτυρίες εκπαιδευτικών και γονέων για ελλείψεις σε βιβλία και εκπαιδευτικό προσωπικό. Ωστόσο, για κάποια -και μάλιστα πολλά- παιδιά και αυτή η σχολική χρονιά θα είναι εξίσου προβληματική με τις προηγούμενες.
Μας διαφεύγει συχνά πως το παιδί είναι φορέας συνταγματικά κατοχυρωμένων δικαιωμάτων, εξειδικευμένων από τη Διεθνή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού του 1989 (Ν. 2101/1992, ΦΕΚ Α' 192). Τα δικαιώματα αυτά αφορούν τις δυνατότητες σωστής ανατροφής και ανάπτυξης προσωπικότητας, λήψης μόρφωσης και ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης, εξασφάλισης από την άσκηση σωματικής και ψυχικής βίας, από την παιδική εργασία και κάθε είδους βλαπτικό εξαναγκασμό, απόλαυσης ιδιαίτερης μέριμνας από την οικογένεια και τις κρατικές αρχές, όταν εμπίπτει στην αρμοδιότητά τους, όπως κατά την εκπαιδευτική διαδικασία.
Οι φορείς που εγγυώνται τα Δικαιώματα του Παιδιού είναι η οικογένεια και το σχολείο. Με ένα στα πέντε παιδιά να ζουν σε συνθήκες φτώχειας (ΟΟΣΑ 2015), με την ανεργία και την υποαπασχόληση των γονέων, με τις δυσχέρειες που αντιμετωπίζουν τα σχολεία λόγω υποχρηματοδότησης και με το ψυχικό στρες των δασκάλων και καθηγητών είναι πλέον αμφίβολο αν το παιδί προστατεύεται.
Παρ' όλα αυτά, είναι πολλές οι περιπτώσεις που το σχολείο ως πεδίο ενάσκησης της δημιουργικότητας των εκπαιδευτικών και αλληλεγγύης της τοπικής κοινωνίας κρατά τον χαρακτήρα τού εγγυητή των Δικαιωμάτων του Παιδιού, όπως αποδεικνύεται από τα πρώτα συμπεράσματα του ερευνητικού προγράμματος «Υποστήριξη των εκπαιδευτικών στην αντιμετώπιση των κοινωνικών ανισοτήτων - TOCSIN», που υλοποιείται από το Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο, τα Πανεπιστήμια Θεσσαλίας και Δυτικής Μακεδονίας και την Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου.
Η έρευνα κατέδειξε ότι σημαντικός παράγοντας για τη λειτουργία του σχολείου ως πεδίο προστασίας των Δικαιωμάτων του Παιδιού είναι η διάθεση και η πρωτοβουλία των εκπαιδευτικών που το υπηρετούν. Μεμονωμένα σχολεία ωφελούνται από χρηματοδοτικά προγράμματα, οργανώνουν δράσεις αλληλεγγύης και ενημέρωσης, πάντα διαφυλάσσοντας την αξιοπρέπεια των ωφελούμενων. Πιο συχνά από τη διάθεση ανάληψης σχετικής δράσης λείπει η τεχνογνωσία για την απορρόφηση κονδυλίων και την οργάνωση δράσεων αλληλεγγύης. Αυτό το κενό προσπαθεί να καλύψει η πλατφόρμα του προγράμματος TOCSIN (tocsin.uth.gr), όπου οι εκπαιδευτικοί μπορούν να αναζητήσουν καλές πρακτικές και τεχνογνωσία για την αναζήτηση και εξασφάλιση μεθόδων παροχής βοήθειας.
Στους στόχους του προγράμματος περιλαμβάνονται η διάχυση της πληροφορίας, η ενίσχυση των διαύλων επικοινωνίας, ώστε κανείς ενδιαφερόμενος να μην εγκαταλείψει την προσπάθεια για αναζήτηση τρόπων ανακούφισης των μαθητών του, ώστε να ωφεληθούν όσο το δυνατόν περισσότεροι μαθητές και οικογένειες από τις διάφορες λύσεις που οι εκπαιδευτικοί έχουν εντοπίσει.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την έρευνα έχει η σύγκριση της ανταπόκρισης της Ισλανδίας, ως κράτος και κοινωνία, έναντι των επιπτώσεων της οικονομικής κρίσης στο δικό της εκπαιδευτικό σύστημα και στην απόλαυση των Δικαιωμάτων του Παιδιού από τον δικό της παιδικό πληθυσμό. Στη μικρή νησιωτική χώρα, που κατέρρευσε οικονομικά το φθινόπωρο του 2008, άμεσα δημιουργήθηκαν οι μηχανισμοί επόπτευσης των επιπτώσεων της κρίσης στα σχολεία και στην κοινωνία εν γένει. Το 2009 δημιουργήθηκε από την κυβέρνηση το πρόγραμμα Welfare Watch, στο οποίο συμμετείχαν οι συνδεόμενοι με το σύστημα κοινωνικής πρόνοιας εκπρόσωποι του ιδιωτικού και δημόσιου τομέα. Στόχος του προγράμματος ήταν η αξιολόγηση των κυβερνητικών μέτρων και η πρόταση εναλλακτικών τρόπων αντιμετώπισης της κατάστασης. Ένα από τα πεδία ενασχόλησης των επιτροπών που δημιουργήθηκαν ήταν η στήριξη της εκπαίδευσης, ενώ πολλές από τις προτάσεις τους επηρέασαν το νομοθετικό έργο της κυβέρνησης. Τώρα, οι εκπαιδευτικοί, όπως και οι οικονομικοί, δείκτες επιστρέφουν στα προ κρίσης επίπεδα.
Οι ελληνικές κυβερνήσεις επέλεξαν να νομοθετήσουν ερήμην της κοινωνίας, η συνοχή της οποίας διερράγη. Οι κοινωνικές ανισότητες και εντός του σχολείου έγιναν ακόμα πιο εμφανείς. Λόγω της ευαισθησίας του ζητήματος, τα αναφαίρετα Δικαιώματα του Παιδιού μπορούν να είναι το εφαλτήριο για τη δημιουργία μιας νέας κοινωνικής συνοχής, βασισμένης αυτή τη φορά όχι στον καταναλωτισμό ή/και σε παρωχημένες ιδεοληψίες, αλλά στο κοινά αποδεκτό και θεσμικά αναγνωρισμένο πλαίσιο των Δικαιωμάτων.
* Ο Κωνσταντίνος Κουσαξίδης είναι υποψήφιος διδάκτωρ Ιστορίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο
• Το ερευνητικό πρόγραμμα «Υποστήριξη των Εκπαιδευτικών στην Αντιμετώπιση των Κοινωνικών Ανισοτήτων (TOCSIN, 3708)» υποστηρίζεται από τη Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας (ΓΓΕΤ) με χρηματοδότηση από τον Ευρωπαϊκό Οικονομικό Χώρο (ΧΜ-ΕΟΧ, EEA – GRANTS).
Επιστημονική ομάδα: Εργαστήριο Θεωρητικής & Εφαρμοσμένης Παιδαγωγικής του Παιδαγωγικού Τμήματος Προσχολικής Εκπαίδευσης του Παν/μίου Θεσσαλίας (πρώην Διευθ. Εργαστηρίου: Δ. Κακανά, πρώην μέλος ΔΕΠ του Π.Θ. νυν του ΑΠΘ), Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών του Παν/μίου Δυτικής Μακεδονίας (επ.υπεύθ.: Σοφία Αυγητίδου), Τμήμα Εκπαίδευσης & Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία του ΕΚΠΑ (επ. υπεύθ.: Αλεξάνδρα Ανδρούσου & Βασίλειος Τσάφος), Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (επ. υπεύθ.: Κωνσταντίνος Τσιτσελίκης) και Social Science Research Institute (Πανεπιστήμιο Ισλανδίας) (επ. υπεύθ.: Guðbjörg Andrea Jónsdóttir).
Περισσότερες πληροφορίες: http://tocsin.uth.gr /el/node/5
