Η αλήθεια είναι ότι δεν είχα φανταστεί να στέκομαι στην είσοδο της Εθνικής Πινακοθήκης σε μια σιωπηρή συλλογική διαμαρτυρία για την ελευθερία στην Τέχνη και μπροστά μας ρασοφόροι και φέροντες εικόνες πιστοί να φωνάζουν - σίγουρα όχι κατά πώς ορίζουν οι Γραφές. Κι ενώ οι εικόνες έρχονταν όλο και πιο κοντά, σκεφτόμουν πόσο κρίμα είναι, στη σεβαστή ανάγκη του ανθρώπου να πιστέψει, να ερμηνεύσει και, άλλοτε, να αντέξει τη συχνά ακατανόητη ζωή, κάποιες φορές να επικρατεί σκοταδισμός που ακόμα και σε μια γραφική εκδοχή δεν μπορεί παρά να είναι επικίνδυνος.
Πολλές οι αναφορές αυτές τις μέρες στο Σύνταγμα, στην UNESCO, στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, ασφαλώς σημαντικές αφού διατυπώνεται το αναφαίρετο δικαίωμα του ατόμου στην ελευθερία της έκφρασης. Πέραν όμως από νομικές διαπιστώσεις, είναι σημαντικό να ανακαλέσουμε στη μνήμη, είτε από την Ιστορία είτε από τη ζωή, όλους εκείνους τους αγώνες που έγιναν γι’ αυτή την ελευθερία. Να θυμηθούμε την καθοριστική συμβολή της Τέχνης σε σοβαρά κοινωνικοπολιτικά ζητήματα, τις συλλογικές δράσεις καλλιτεχνών την περίοδο της δικτατορίας και, πολύ νωρίτερα, μέσα στους πολέμους, απέναντι στον φασισμό, απέναντι σε καθετί και σε οποιονδήποτε επιχειρούσε να φιμώσει κάθε διαφορετική φωνή.
Ζούμε όμως σε μια δημοκρατική κοινωνία -ειρήσθω εν παρόδω, θα διατηρώ τις επιφυλάξεις μου κάθε φορά που η κυβέρνηση καταστέλλει ειρηνική πορεία με δακρυγόνα-, συνεπώς τέτοιες αναφορές θα έπρεπε να είναι κανονικά αχρείαστες. Κι όμως, ήδη την περασμένη χρονιά υπήρξε μεγάλη ένταση για το έργο της Γεωργίας Λαλέ για τις γυναικοτονίες, που αποσύρθηκε από το ελληνικό προξενείο της Νέας Υόρκης αφού θεωρήθηκε ότι προσβάλλει την ελληνική σημαία. Και αναρωτιέμαι, τα σύμβολα απειλούνται από μια δημόσια δήλωση μέσω της Τέχνης για κάτι αποτρόπαιο που πραγματικά συμβαίνει; Τα επεισόδια στην πρόσφατη παράσταση του Χριστόφορου Ζαραλίκου στη Θεσσαλονίκη δείχνουν μια κοινωνία βαθιά συντηρητική και ανασφαλή. Νωρίτερα επισήμανα τη συμβολή της Τέχνης σε κρίσιμες περιόδους. Αν είναι όμως να θεωρείται τόσο μεγάλος ο κίνδυνος να καταρρεύσουν όλες οι θρησκευτικές αξίες από μια παράσταση, τότε το πρόβλημα σίγουρα δεν είναι στην παράσταση.
Επανέρχομαι στο συμβάν της Πινακοθήκης και στα έργα του Χριστόφορου Κατσαδιώτη. Πέραν της ασύλληπτης κίνησης που ξεκινά από εκλεγμένο βουλευτή (προφανώς κόμματος συγκεκριμένου προσανατολισμού), τις τελευταίες μέρες υπάρχει μια ασαφής «κινητικότητα» των έργων, τα οποία μοιάζει πως προσωρινά θα «εξαφανιστούν» προκειμένου να συντηρηθούν ώστε με ασφάλεια να επανατοποθετηθούν… Η οποία ασφάλεια διερευνάται… Και κάπως έτσι κυλάει ο χρόνος...
Σε περιπτώσεις παρόμοιων έργων ή δράσεων συχνά αμφισβητείται η καλλιτεχνική αξία τους. Αυτή είναι μια κλασική πρακτική που ουδεμία σχέση έχει όμως με το σοβαρό ζήτημα της λογοκρισίας που ασφαλώς υφίσταται. Το να σε συγκινεί ή όχι ένα έργο τέχνης είναι μια άλλη ιστορία. Εδώ δεν συζητάμε για το καλλιτεχνικό βάρος ή την απουσία αυτού ούτε κανείς έρχεται ως υπερασπιστής μιας συγκεκριμένης αισθητικής. Για τη λογοκρισία στην Τέχνη μιλάμε, για πάσης φύσεως λογοκρισία, όχι επειδή το λένε οι θεσμοί αλλά επειδή είναι αυτονόητη αρχή του δημοκρατικού πολιτεύματος, από τις αυτονόητες αρχές όμως για τις οποίες θα πρέπει πάντα να αγωνιζόμαστε. Μια φορά στη ζωή μου ήρθα απέναντι με «έργο» στο Λονδίνο όπου υπήρξε βασανισμός ζώου. Εκεί όμως δεν προσβάλλονται θεσμοί αλλά κινδυνεύει μια ζωή.
Προσβολή για τη χώρα και τις αξίες της είναι η λογοκρισία και όχι το έργο ενός καλλιτέχνη που αντανακλά μέρος της κοινωνίας, γιατί με τέτοιες πρακτικές δεν θα την αντανακλά πλέον, μα θα την αντιγράφει.
Η Ευγενία (Τζένη) Αρσένη είναι σκηνοθέτρια-θεατρολόγος και διδάκτωρ Αισθητικής
