Στο Θέατρο Σφενδόνη παρακολουθήσαμε τη νουβέλα του Ρώσου Λεονίντ Αντρέγιεφ (1871-1919) «Η σκέψη», σε μετάφραση από τα γαλλικά της Βικτωρίας Λέκκα, δραματουργία και σκηνοθεσία του Χάρη Φραγκούλη, με τον Κωνσταντίνο Αβαρκιώτη και τη Μάρω Γκόρτσου στους ρόλους. Η νουβέλα κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Άγρα σε μετάφραση της Κατερίνας Αγγελάκη-Ρουκ, ενώ είχε τυπωθεί επίσης το 1935 στις Εκδόσεις Ακροπόλεως, από ανώνυμο μεταφραστή, με τον τίτλο «Η τρέλα».
Η «Σκέψη» ή «τρέλα» του Αντρέγιεφ πηγάζει από τις γραφές του Γκόγκολ («Νεκρές ψυχές») και από τη νουβέλα του Ντοστογιέφσκι «Ο άνθρωπος από το υπόγειο», ένα μανιφέστο κυνισμού του ανώνυμου ήρωα που αρχίζει με την εμβληματική φράση «Είμαι άρρωστος, είμαι κακός». Στο έργο του Αντρέγιεφ ακούμε αντίστοιχα την κυνική «απολογία» του γιατρού Άντον Ιβάνοβιτς Κερζεντζέφ για την εν ψυχρώ δολοφονία του φίλου του Αλεξέι Σβιελόφ χωρίς καμία απολύτως αιτία. Ο Κερζεντζέφ οδηγείται στο φρενοκομείο για να εξεταστεί από έμπειρους ειδικούς, όπου επιχειρεί να τους πείσει ότι είναι τρελός επιδιδόμενος σε μια μίμηση, προσποίηση τρέλας. Πρόκειται για έναν παραληρηματικό μονόλογο του ήρωα που παλινωδεί ανάμεσα στην παραδοχή και στην άρνηση της τρέλας του. Τρέλα ή προσποίηση; Για τη σύγχρονη Ψυχιατρική δεν υπάρχει σαφής διάκριση ανάμεσα στα δύο. Ή, όπως το διατυπώνει απλοϊκά ο Πολώνιος στον «Άμλετ», «Η τρέλα… είναι η τρέλα». Ο Αντρέγιεφ ξετυλίγει το νήμα της σκοτεινής γραφής του με αφετηρία τον Γκόγκολ και τον Ντοστογιέφσκι αντλώντας ύλη και από την «τρέλα», αληθινή ή προσποιητή, του Άμλετ.
Με τη «Σκέψη» ο Αντρέγιεφ μας δίνει μια ενεργή προφητική εικόνα της κατάστασης των πραγμάτων σήμερα, με τον Homo Universalis αιχμάλωτο της χαοτικής γραφειοκρατίας του μυαλού του, χαμένο μέσα σε έναν αληθινό λαβύρινθο δυνατοτήτων και προσδοκιών, όπου η ξέφρενη λογική και η δίδυμή της αφηνιασμένη τρέλα διαπλέκονται σε ένα αξεδιάλυτο κουβάρι σέρνοντας το υποκείμενό τους στην καταστροφή. Μεταφέρω κάποια χαρακτηριστικά αποσπάσματα της «Σκέψης» από την έκδοση του 1935: «Ιδού το πρόβλημα που έπρεπε να λύσω. Έπρεπε να σκοτώσω τον Αλέξη, έπρεπε η Τατιάνα να ιδή πως εγώ ήμουν εκείνος που σκότωσε τον άντρα της, αλλά να μην υποστώ την τιμωρία του νόμου. Αγαπώ πολύ τη ζωή. Έπειτα αγαπώ τον εαυτό μου, την ευρωστία των μυώνων μου, την ευρωστία του μυαλού μου, του τόσο καθαρού και ισοσταθμισμένου. Ελάτε τώρα προς βοήθειά μου, άνθρωποι της υψηλής επιστήμης. Θα μου αποδείξετε ότι είμαι τρελός, εγώ θα σας αποδείξω ότι είμαι υγιής. Θα μου αποδείξετε ότι είμαι καλά και εγώ θα σας αποδείξω ότι είμαι τρελός. Μου λέτε ότι δεν πρέπει να σκοτώνουμε κι εγώ σας λέω ότι πρέπει. Και όλοι θα έχουμε δίκηο και κανείς μας δεν θα έχει δίκηο. Πού βρίσκεται ο δικαστής να μας δικάσει και να βρει την αλήθεια;».
Η σκηνοθεσία του Χάρη Φραγκούλη βρίσκει την αλήθεια του έργου και το δίνει ως ένα φανταστικό παίγνιο, μια σβούρα μέσα σε σκοτεινό λαβύρινθο που έθεσαν σε περιδίνηση τα χέρια ενός νήπιου θεού και που κανείς δεν ξέρει αν θα σταματήσει ή πότε. Ο Κωνσταντίνος Αβαρκιώτης είναι έξοχος, μια ανθρώπινη μαριονέτα αιωρούμενη στο κενό της γλώσσας, που ψελλίζει μάταια τη λέξη «ελευθερία» χωρίς να ακούγεται από τον δημιουργό του. Ένας αληθινός άθλος ισορροπίας του ηθοποιού ανάμεσα στο ψέμα και στην αλήθεια ζωής και τέχνης που αξίζει έναν ολόθερμο έπαινο! Δίπλα του, η πολύ καλή Μάρω Γκόρτσου, γυναίκα-ιέρεια και παρηγορήτρια ενός αλύτρωτου Προμηθέα δεσμώτη, θύτη και θύματος μαζί.
Το περίτεχνο σκηνικό αντικείμενο του Κωνσταντίνου Λαμπρίδη, με τα εν δυνάμει άπειρα επίπεδα, κρύπτες και συρτάρια, μου φάνηκε σαν μια απτή υλική κατασκευή του περιβόητου tractatus logicophilosophicus του φιλόσοφου Λουδοβίκου Βίντγκεσταϊν, που είναι από μόνος του μια αυτοαναφορική, ανεπίδοτη και αμίλητη γλώσσα. Η μουσική του Κορνήλιου Σελαμσή, εξαιρετική και οι φωτισμοί (Skia Lighting), καίριοι.
