Σκοπός των έργων μου», δήλωνε ο Χάινερ Μίλερ, «είναι η ανεύρεση της χαμένης ενότητας του ανθρώπου με το “όλον», έτσι ώστε να πεθάνουν οι επικίνδυνες ουτοπίες και να φθάσουμε στην αιώνια καθαρτήρια επιστροφή της οδύνης και του φόνου». Κατά τον ίδιο, «μόνη διέξοδος είναι η αποδόμηση των πολιτιστικών μορφών που διαιρούν, για να φτάσουμε, μέσα από τη συνειδητοποίηση της μόνης πραγματικότητας, του χάους, στη χαμένη, παλίντονο αρμονία του Ηράκλειτου, σε μια σύνθεση δηλαδή πέρα από τον κόσμο των μορφών, λίγο ή πολύ απατηλό, που κατακερματίζει σε άτομα τη φύση».
Λόγια που θυμίζουν περισσότερο Νίτσε, με κάποιο άρωμα μεταβολισμένου Χάιντεγκερ. Επειδή, αν η σωτηριολογική άποψη της μεταμοντέρνας Δύσης για τον άνθρωπο και τον κόσμο είναι αυτή, τότε η αναζήτηση της χαμένης ενότητας του ανθρώπου με τον κόσμο γίνεται απλώς ένα παιχνίδι αντικριστών κατόπτρων. Επειδή, ακόμη και αν υποθέσουμε ότι υπάρχει πέραν του ανθρώπου ένα ασύνειδο «όλον», από το οποίο κάποτε αποσπάσθηκε μια ανθρώπινη συνείδηση-μονάδα για να ακολουθήσει τη δική της τροχιά, τότε το «όλον» παύει να είναι όλον. Γίνεται μια οντότητα τραυματική, ελλειπτική, που απειλεί να καταπιεί και να αφομοιώσει τη μονάδα-συνείδηση. Ώστε να επανέλθει η ελλειπτική οντότητα στο άχρονο ανιστορικό «όλον» που ήταν. Το είδαμε πολλές φορές να συμβαίνει στους χρόνους της Ιστορίας. Και, τέλος, επειδή η αρχαία ελληνική τραγωδία που ανταγωνίζεται ο Μίλερ δεν πατάει στον χώρο της ανάγκης, αλλά της ελευθερίας.
Η αιώνια επιστροφή της οδύνης και του φόνου, κατά τον Μίλερ, χωρίς την ελευθερία παραμένει απλώς ένα σχήμα ή σημείο του ανθρώπου πάνω στη λάσπη της ύπαρξης προς αναπαράσταση θεατρική. Μια σκηνοθετημένη επιστροφή του ανθρώπου στο τίποτα, που διατηρεί μόνο αχνά τη μνήμη του εαυτού του. Κόντρα στο φως που εκπέμπουν τα πράγματα. Μέσα σε ένα σπήλαιο σαν το πλατωνικό, δίχως δυνατότητα εξόδου. Αυτός ο αυθεντικός τρόπος του Χάινερ Μίλερ για να βλέπει τον κόσμο, ακόμη και αν δεν τον ασπαζόμαστε, γέννησε το αυθεντικό θέατρό του. Ας το δούμε από κοντά.
Το αρτιότερο και πληρέστερο έργο του, το «Κουαρτέτο», βασισμένο στο παλαιότερο μυθιστόρημα του Λακλός «Επικίνδυνες σχέσεις», είναι ένα θεατρικό δοκίμιο στις αδύνατες ανθρώπινες σχέσεις, όπου τα τέσσερα πρόσωπα του μυθιστορήματος γίνονται δύο, ο Βαλμόν και η Μερτέιγ, δηλαδή ένα, το αρχετυπικό αρχέγονο ανδρόγυνο πλάσμα, σε έναν θανάσιμο εναγκαλισμό για την επικράτηση ενός. Ένα θέατρο μέσα στο θέατρο, όπου εναλλακτικά ο Βαλμόν γίνεται Μερτέιγ και η Μερτέιγ Βαλμόν, μέχρι να διαχωριστούν οι ρόλοι, να πέσουν οι μάσκες και να καταδικαστούν τα πρόσωπα στη μονήρη ατομικότητα του χωριστού φύλου, αναζητώντας από τότε οδυνηρά και μάταια το χαμένο άλλο μισό τους.
Το «Κουαρτέτο» είναι ένα μουσικό, στην ουσία, θεατρικό κομμάτι, που απαιτεί από τους ερμηνευτές του μία γλώσσα σωματική, κουρδισμένη σε μουσικούς ρυθμούς, με μια συναντίληψη του χαίνοντος κενού που απειλεί να ακυρώσει τους ρόλους σε κάθε συλλαβή που εκφωνείται χωρίς την ανάλογη μουσικορυθμική συνέπεια. Απαιτεί ηθοποιούς ικανούς να χρησιμοποιούν τον λόγο ως παρτιτούρα.
Η σκηνοθεσία του Θανάση Σαράντου, σε ικανή μετάφραση της Ελένης Βαροπούλου, βλέπει το έργο στη σωστή μουσικοθεατρική του διάσταση και το διευθύνει ως καμεράτα με έμπειρη μπαγκέτα. Οι δύο σπουδαίοι ηθοποιοί, η εξαιρετική Κερασία Σαμαρά και ο ικανότατος Χρήστος Βασιλόπουλος, διαθέτουν τα ανάλογα προσόντα: μια γλώσσα σωματική, έναν λόγο μουσικό και μια αντίληψη του σκηνικού χωροχρόνου πέραν του συμβατικού, ώστε να υπερβαίνουν τα δοσμένα όριά του και τις δεσμεύσεις του φύλου. Με τη βοήθεια της παρενδυτικής (αισθητικά κοστούμια του Μάριου Καραβασίλη), τη συνδρομή των άρτιων σκηνικών (Θάλεια Ιστικοπούλου), τη συμβολή των ομοιοπαθητικών φωτισμών (Στέβη Κουτσοθανάση), την ευήκοη μουσική (Κωνσταντίνος Ευαγγελίδης) και την επιμέλεια κίνησης του Πλωτίνου Ηλιάδη.
Η Κερασία Σαμαρά, με συμπάγεια σώματος και συμπάθεια ψυχής, εκτοξεύει τον ρόλο του Βαλμόν-Μερτέιγ στο ψηλότερο σημείο του πάθους. Ο Χρήστος Βασιλόπουλος, με συμπάθεια σώματος και συμπάγεια ψυχής, γειώνει τον ρόλο της Μερτέιγ-Βαλμόν στο πιο πήλινο σκαλί του μάθους.
