Η συλλογή διηγημάτων «Το μάτι της βελόνας» της πρωτοεμφανιζόμενης Σοφίας Ελευθερίου αποτελείται από εικοσιτέσσερις, μικρής έως πολύ μικρής έκτασης, αφηγήσεις. Είδος δύσκολο και απαιτητικό καθώς το μικροδιήγημα δεν συγχωρεί περιττολογίες αλλά ούτε και ελλείψεις, είδος που συνάδει με τον ποιητικό λόγο καθώς είναι μια δοκιμασία στην έννοια της ακρίβειας. Η Ελευθερίου, εν πολλοίς, κερδίζει το στοίχημα: ο λόγος της χαρακτηρίζεται από πυκνότητα και ελλειπτικότητα, αλλά και από εκείνη την ιδιοσυγκρασιακή ματιά την οποία πρέπει να διαθέτει ο δημιουργός, καθώς και τη δυνατότητα να την καταθέτει στο χαρτί, ώστε να αφήνει στίγμα ευδιάκριτο.
Η γλώσσα, που στηρίζεται στη ρουμελιώτικη ντοπιολαλιά και ειδικά εκείνη του Νεοχωρίου Μεσολογγίου, με χρήση ιδιωματισμών που την κατανόησή τους διευκολύνει το γλωσσάρι, αλλά χωρίς να είναι αναγκαία απαραιτήτως η διακοπή της ανάγνωσης, μιας και είναι τοποθετημένοι με τρόπο «οικείο» μέσα στην αφήγηση, είναι δουλεμένη έως την παραμικρή λεπτομέρεια. Η συγγραφέας φαίνεται να είναι κυρίαρχη των μέσων της, δίνοντας κείμενα με μουσικότητα και ωραίο ρυθμό, με μόνη επιφύλαξη κάποιες επιλογές στη χρήση και τη σειρά των λέξεων σε ορισμένες περιπτώσεις που αποδυναμώνουν το αποτέλεσμα. Π.χ. λέει: «Κουμπώνουν στης κόρης το λαιμό το κολιέ», αντί: «Κουμπώνουν στο λαιμό της κόρης το κολιέ». Ή «Το καλοκαίρι τούτο η Ντορίτα κάνει για τελευταία φορά παρέλαση στον κεντρικό το δρόμο του χωριού», αντί «στον κεντρικό δρόμο του χωριού». Επιλογές που φαίνεται να υπηρετούν τον ρυθμό, εντείνοντας όμως έναν τόνο επιτήδευσης, σε αφηγήσεις που το κύριο χαρακτηριστικό τους, κι ένα από τα δυνατότερα σημεία τους, είναι η λιτότητα. Λιτότητα που πετυχαίνεται με το αστόλιστο γράψιμο, αλλά και με την εστίαση σε λεπτομέρειες από όπου αναδεικνύεται, αβίαστα και με μεγάλη ευαισθησία, όλη η πολυπλοκότητα του ανθρώπινου βίου.
Ο βίος ανθρώπων καθημερινών που βιώνουν καταστάσεις δύσκολες σε δύσκολες εποχές -ο χρόνος είναι οι δεκαετίες του '50 και του '60, ο τόπος, όπως είπαμε, το Νεοχώρι Μεσολογγίου-, καταστάσεις που τους αφήνουν μετέωρους και γυμνούς, μόνους, να παλεύουν με τους άλλους και με τον εαυτό τους, να προσπαθούν να υποτάξουν τη μοίρα τους, να αντισταθούν στη σκληρότητα της επαρχίας, στη φθορά μιας καθημερινότητας που διαβρώνει αργά και σταθερά τα πάντα, αλλά που, τις περισσότερες φορές, την τιμούν όπως της αρμόζει, μιας και είναι το μοναδικό πράγμα που έχουν. Η καθημερινότητα, ο φτωχός και ταπεινός βίος -αυτός που χωράει στο μάτι της βελόνας-, που όμως ποτέ δεν είναι όπως ακριβώς φαίνεται με μια γρήγορη ματιά, είναι αυτά που δίνουν το ερέθισμα στη συγγραφέα, η οποία προσπαθεί να ξύσει την επιφάνεια και να μιλήσει για ό,τι βρίσκεται από κάτω. Μικρές ιστορίες «μικρών» ανθρώπων ιδωμένες με συγκίνηση, χιούμορ, κατανόηση. Μεγάλου ατού να μην κρίνεις, αλλά να προσπαθείς να κατανοήσεις τους ήρωές σου. Να μπορείς να μετουσιώνεις την αφάνειά τους σε λόγο.
Αλλά και να περιγράφεις τη σκληρότητα με τόσο ελλειπτικό, αποκαλυπτικό και καίριο τρόπο. Ένα από τα καλύτερα διηγήματα της συλλογής είναι το «Στο γιούρτι». Υπαινικτικά, με μεγάλη οικονομία λέξεων, περιγράφεται η παιδική κακοποίηση, αλλά και η πράξη βίας που γεννιέται ως αντίδραση, για να απαντήσει στη βία. Η σκληρότητα ως σύμφυτο κομμάτι της ιδιοσυστασίας της κοινωνίας στα εν λόγω διηγήματα, αλλά και μαζί ως μια ιδιότυπη «απόδοση δικαιοσύνης».
Στο διήγημα «Στ’ αμπέλι» τα δύο αδέλφια, οχτώ κι εφτά χρονών, χωμένα στο αμπέλι μήνα Αύγουστο, ενώ χρυσίζει η σουλτανίνα μεσ’ στον ήλιο, παρακολουθούν τον γίγαντα Γερμανό κατακτητή να κάνει την ανάγκη του. «Μας προσπερνά ο Γερμανός. Στ’ αυτιά μου βουητό από σφίγγες. Λίγο πιο πέρα σταματά - η πλάτη γυρισμένη. Ακούγεται ο θόρυβος από το όπλο του που πέφτει, ενώ το παντελόνι ξεκουμπώνει. Αστράφτουνε τα οπίσθιά του τ’ ασπρουλιάρικα, μοιάζουνε με καρβέλια. Το κράνος κατεβαίνει και κάθεται ο γίγαντας πάνω στα γόνατά του». Η φαιδρότητα σε αντίστιξη με τον τρόμο. Και η πάντα πρόθυμη παιδική ματιά. «Πάμε να δούμε τα σκατά του Γερμανού» λέει ο ένας αδελφός στον άλλο, για να καταλήξουν στο συμπέρασμα: «Τα σκατά του Γερμανού, ίδια με τα δικά μας! Δεν έχουνε καμιά διαφορά! Μόνο που τα δικά του είναι περισσότερα». Ηθικό συμπέρασμα χωρίς ηθικολογίες: άλλη μια πτυχή των διηγημάτων της Ελευθερίου, η οποία γνωρίζει πως το «υψωμένο δάχτυλο» δεν αρμόζει στη λογοτεχνία.
Λιτή, υπαινικτική, πυκνή γραφή, με ευαισθησία, με μεγάλη οικονομία λέξεων αλλά όχι συναισθήματος, δίχως μεγαλοστομίες, δίχως να πέφτει στην παγίδα του μελό, με έγνοια για τον ταπεινό άνθρωπο και την αόρατη ζωή, σε μια πρώτη προσπάθεια η οποία, δίχως να επιδεικνύεται, στοχεύει στο να ντύσει με λέξεις το αδιόρατο και το «μικρό». Και το καταφέρνει.
Info
Σοφία Ελευθερίου, «Το μάτι της βελόνας»
Εκδ. Ενύπνιο
70 σελ.
Τιμή: 8,89 ευρώ
