Η Ella Fitzgerald δεν γεννήθηκε κάτω από έναν χρυσογάλανο ουρανό μήτε και σε ένα ρόδινο σύμπαν. Λίγο μετά τη γέννησή της οι γονείς της χώρισαν και τον ρόλο του πατέρα ανέλαβε ο εραστής της μητέρας της
Το νέο τους σπιτικό μεταφέρθηκε στη Νέα Υόρκη. Όμως μια ζοφερή σκιά τάραξε την εφηβεία της, εκείνη του θανάτου της μητέρας της σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα όταν η Ella ήταν μόλις 15 χρόνων. Από εκείνη τη στιγμή ξεκίνησε μια γεμάτη κινδύνους ταραχώδης ζωή, έχοντας όμως το λαμπερό της αστέρι να την οδηγεί, το ταλέντο και τις πολύτιμες φωνητικές χορδές της.
Η πρώτη φορά
Την άνοιξη του 1979, ζώντας την πνιγηρή απουσία ζωντανών εμφανίσεων των μεγάλων ονομάτων της τζαζ στην Ελλάδα, μαθαίνω ότι η Ella Fitzgerald, η παγκόσμια αγαπητή ερμηνεύτρια της φωνητικής τζαζ, θα εμφανιζόταν ανάμεσα σε πολλές δεκάδες κορυφαίους της τέχνης του αυτοσχεδιασμού στο παγκόσμιας ακτινοβολίας Northsea Jazz Festival στο Scheveningen, το παραθαλάσσιο προάστιο της όμορφης ολλανδικής πόλης της Χάγης.
Οι λίγες μέρες «προθέρμανσης», με βόλτες στους δρόμους, στις πλατείες και στα παμπ της διοικητικής πρωτεύουσας της χώρας με τα εντυπωσιακά ξανθά κορίτσια αύξαναν την προσμονή μου. Μέχρι την Παρασκευή 13 Ιουλίου, που θα άρχιζε η μαγική παρέλαση των stars της διεθνούς αυτής μουσικής γιορτής με τα μεγαλύτερα ονόματα της ιστορίας της τζαζ.
Northsea Jazz πανδαισία
Hταν όλοι τους εκεί, κεφάτοι και ολοζώντανοι! Όταν έφτασα, η γιορτή είχε ήδη αρχίσει στους διαδρόμους και στις αίθουσες συναυλιών του πολυώροφου Συνεδριακού Κέντρου, όπου αυτοί οι μεγάλοι της τζαζ συναντιόντουσαν, φιλιόντουσαν και αγκαλιάζονταν με γέλια και επιφωνήματα χαράς. Μετά από χρόνια βρίσκονταν στον ίδιο χώρο, την ίδια ημέρα, πράγμα που σπάνια συνέβαινε στην πολύβουη καριέρα τους.
Με λύπη άφησα τον πρωτοπόρο σαξοφωνίστα Archie Shepp και το διπλό κουαρτέτο του να φλογίζουν τον υπόγειο χώρο του κτηρίου γιατί μας περίμενε ο «Κόμης της τζαζ» Bill Basie με τη Big Band του, τη «ρυθμική μηχανή» του. Ανέβηκε στη σκηνή αμέσως μετά το απολαυστικό ντουέτο του Herbie Hancock και του Chick Corea, με τα δύο τους πιάνα με ουρά αγκαλιασμένα, να σπέρνουν ρίγη συγκίνησης στην κεντρική αίθουσα συναυλιών του φεστιβάλ.
Και όταν ο όγκος του ήχου και οι ρυθμοί του swing της Count Basie Orchestra άφησαν χώρο στη «βασίλισσα» της βραδιάς, αυτή ανέβηκε στη σκηνή με τα βαριά, ασταθή βήματά της, με χαμόγελα, αλλά και πολλά... νεύρα για τη στρατιά των φωτορεπόρτερ που τη βομβάρδιζαν, σχεδόν εξ επαφής, με τα φλας τους τυφλώνοντάς την.
Το ύπουλο σάκχαρο είχε μειώσει στο ελάχιστο την όρασή της και τα πόδια της -που αργότερα η θανατηφόρα αρρώστια θα την υποχρέωνε να κόψει από τη ρίζα, ζώντας καθηλωμένη τα τελευταία χρόνια της ζωής της- με δυσκολία κρατούσαν όρθιο το βαρύ κορμί της. Την επομένη οι τοπικές εφημερίδες τής είχαν αφιερώσει την πρώτη τους σελίδα, γιατί αυτή ήταν η πραγματική βασίλισσα και όχι η άχαρη Βεατρίκη της Ολλανδίας.
Θέατρο Λυκαβηττού, 1979
Επιστρέφοντας γεμάτος ήχους και εικόνες από την ηλιόλουστη δροσερή καλοκαιρινή Χάγη στην πυρωμένη Αθήνα των 39 βαθμών Κελσίου, βλέπω την αφίσα για τις δύο νύχτες της στο Θέατρο του Λυκαβηττού.
Ηταν αναπάντεχο για τους φίλους της τζαζ, μιας που κάτι παρόμοιο είχε να συμβεί από το καλοκαίρι του 1967, όταν είχε εμφανιστεί ο Stan Getz με το κουαρτέτο του. Σε αυτή τη συναυλία εντυπωσίασε με τη φλόγα του, το ταλέντο του και το λατινικό ταμπεραμέντο στα πλήκτρα του πιάνου του ο νεαρός Chick Corea, δίπλα στα τύμπανα του πολύπειρου ντράμερ Grady Tate.
Το βράδυ εκείνο του 1979 η Ella βγήκε μπριόζα και ευκίνητη στον κύκλο της σκηνής του θεάτρου του λόφου για να αποδείξει στο αθηναϊκό κοινό -που κατέκλυσε τις εξέδρες και κρεμόταν με κίνδυνο της ζωής του από τα κατάμεστα βραχάκια- ποια ήταν η πραγματική βασίλισσα της παγκόσμιας φωνητικής τζαζ, δικαιώνοντας τη φήμη της.
Ηταν λίγο μετά τη δύση του ηλίου, περασμένες 9, όταν εμφανίστηκε με το τρίο της -Paul Smith πιάνο, Keter Betts μπάσο και Mickey Rocker ντραμς- σε μια επίδειξη δεξιοτεχνίας. Κατενθουσιασμένη, με τα χοντρά μυωπικά της γυαλιά και καταϊδρωμένη μέσα στο στενό λαμέ φόρεμά της, αγκάλιασε το μικρόφωνο. Η φωνή της, ανέγγιχτη απ’ τον χρόνο, μας μάγεψε τραγουδώντας «Satin doll», «Misty», «Dream dancing», «Mr. Paganini», «St. Louis Blues»...
Σώμα και ψυχή στη μουσική
Παιδούλα ακόμα, παράτησε το σχολείο, έμπλεξε με τον υπόκοσμο και χάθηκε στoυς κύκλους του παράνομου τζόγου, ώσπου κατέληξε επιστάτρια σε ένα πολύβουο πορνείο. Μοναδική παρηγοριά της, η μουσική
Από τα δύσκολα χρόνια της εφηβείας της τραγουδούσε, όποτε μπορούσε, προικισμένη με την τεράστια φωνητική της γκάμα και εκφραστικότητα καθηλωτική. Θα συλληφθεί ξανά και ξανά από τα όργανα του νόμου και θα κλειστεί σε σωφρονιστήρια και ορφανοτροφεία. Ατίθαση, θα το σκάει από τα ιδρύματα και, μετά από χρόνια ταλαιπωρίας, θα αποφασίσει να δοθεί σώμα και ψυχή στη μουσική.
Κατακτώντας τον κόσμο
Στα 16 της χρόνια, έναν χρόνο μετά τον ξαφνικό χαμό της μητέρας της, ξεκινά η λαμπρή πορεία τής μετέπειτα Μεγάλης Κυρίας της Τζαζ. Στο θρυλικό Apollo Theatre του «μαύρου» Χάρλεμ θα μαγέψει τους πάντες σε έναν ερασιτεχνικό διαγωνισμό νέων ταλέντων. Δύο μήνες μετά, τραγουδώντας στο Opera House, θα κινήσει την προσοχή του ντράμερ Chick Webb, που θα της προσφέρει μόνιμη δουλειά στην μπάντα του, για 12 δολάρια την εβδομάδα.
Το 1936 ηχογραφεί το πρώτο της άλμπουμ. Το «Love and kisses» είχε μέτρια αποδοχή. Σε ηλικία 21 ετών ηχογραφεί το «A-Tisket, A-Tasket», το οποίο πουλάει εκατομμύρια αντίτυπα, αγγίζει το νούμερο 1 και μένει στα charts για 17 εβδομάδες. Ξαφνικά η Ella αποκτά τεράστια φήμη.
Το θείο χάρισμα της φωνής της, αφήνοντας πίσω τον άγριο κόσμο του παράνομου τζόγου, των πορνείων και των ιδρυμάτων, θα γίνει το πιο μαγικό μέσο επικοινωνίας με τον κόσμο και όχημα για τη διαδρομή της προς την αξιοπρέπεια και την παγκόσμια καταξίωση.
Ο πιο σταθερός έρωτας
Η Ella έκανε δύο αποτυχημένους γάμους και ίσως και έναν τρίτο που δεν επιβεβαιώθηκε ποτέ. Ο πρώτος της σύζυγος ήταν ένας απατεώνας, ένα βαποράκι, και καθώς μπαινόβγαινε στις φυλακές, ο γάμος τους άρχισε να φυλλορροεί. Λίγο καιρό μετά έψαξε την προσωπική της ευτυχία στο πρόσωπο του σπουδαίου μπασίστα Ray Brown. Οι επαγγελματικές τους υποχρεώσεις και οι άλλες τους σχέσεις οδήγησαν, τελικά, στον χωρισμό. Μόλις που πρόλαβαν να υιοθετήσουν τον ανιψιό της, βαφτίζοντάς τον Ray Brown Jr.
Ο τρίτος γάμος, αυτός με έναν ομορφούλη νεαρό Νορβηγό, έγινε κρυφά από όλους στο Όσλο τον Ιούλιο του 1957. Όμως, ο επίδοξος «γαμπρός» αποκαλύφθηκε ότι -όπως και ο πρώτος- ήταν ένας κοινός απατεώνας, που σύρθηκε στη φυλακή επειδή είχε κατακλέψει την προηγούμενη ερωμένη του.
Από εκείνη τη στιγμή η Ella θα αφοσιωθεί στον πιο πιστό, στον απόλυτο έρωτά της: Θα ηχογραφήσει τα μουσικά της «διαμάντια», τα έργα των καλύτερων συνθετών, με κορυφαίους συνεργάτες μουσικούς, ορχήστρες, ενορχηστρωτές και μαέστρους, συχνά δίπλα σε σπουδαίες φωνές σαν αυτές του Louis Armstrong, του Nat King Cole και του Frank Sinatra ή τα εκφραστικά σαξόφωνα του Stan Getz και του Coleman Hawkins.
Norman Gruntz και Dizzy Gillespie
Η Ella κατάφερε με τη φωνή της να ενώσει τις διαφορετικές αμερικανικές κουλτούρες και φυλές, κι ας ήταν μόνο μια απλή μαύρη γυναίκα. Τη λάτρεψαν όλοι: μαύροι, Εβραίοι, Ασιάτες, καθώς ερμήνευε τα τραγούδια περιώνυμων συνθετών, ενώ όλο και πιο πολύ την αγκάλιαζαν οι λευκοί. Η μουσική της καριέρα εκτοξεύτηκε όταν γνώρισε τον σπουδαίο παραγωγό Norman Gruntz και συνεργάστηκε μαζί του στα «Jazz at the Philharmonic», μια σειρά από συναυλίες και ζωντανές ηχογραφήσεις με τα μεγαλύτερα ονόματα της τζαζ που εκείνος οργάνωνε. Σύντομα θα γίνει και προσωπικός της μάνατζερ και θα της εξασφαλίσει τη συνεργασία που θα άλλαζε για πάντα το ερμηνευτικό της στιλ: την περιοδεία με τον πρωτοπόρο δεξιοτέχνη τρομπετίστα Dizzy Gillespie και την μπάντα του.
Οι δεκαετίες του ’50 και του ’60 αποδείχτηκαν ιδιαίτερα ευνοϊκές για την εμπορική επιτυχία της Ella. Το ταλέντο της, οι ασύλληπτες δυνατότητες της φωνής της και ο αντίκτυπος της μουσικής της στο κοινό σύντομα θα της κολλήσουν το παρατσούκλι «Πρώτη Κυρία του Τραγουδιού». Το 1960 έσπασε κάθε ρεκόρ στα charts με την επανακυκλοφορία του «Mack the knife». Η δεκαετία του ’70 τη βρήκε ακόμα δυνατή να περιοδεύει στον κόσμο και να κάνει ζωντανές εμφανίσεις σε όλα τα μήκη και πλάτη της Γης.
Η εφήμερη πτώση της δημοτικότητας της τζαζ στα ροκ sixties οδήγησε τη Fitzgerald, που ήξερε -όπως και ο Miles- να μένει στο παιχνίδι, να τραγουδήσει τα gospel songs, εφήμερα ποπ σουξέ και country επιτυχίες, ενώ το 1972 ενέπνευσε τον Gruntz να ιδρύσει την Pablo Records. Εκεί είχε τη δυνατότητα να ηχογραφήσει άλλα 20 άλμπουμ, σχεδόν ένα κάθε χρονιά έως το 1989 -όταν ηχογράφησε τον τελευταίο της δίσκο- και να κερδίσει πάνω από 13 βραβεία Grammy. Το 1991 έκανε την τελευταία της δημόσια εμφάνιση στο φημισμένο νεοϋορκέζικο Carnegie Hall. Η φωνή της είχε φθαρεί, δεν είχε, όμως, χάσει την ψυχή της. Η Ella Fitzgerald, η βασίλισσα της φωνητικής τζαζ, ήρθε στον κόσμο στις 25 Απριλίου του 1917 και στις 15 Ιουνίου 1996 αναχώρησε για τους ουράνιους λειμώνες, αφήνοντάς μας για κληρονομιά τις εκατοντάδες αθάνατες ερμηνείες της.
Επιμέλεια κειμένου:
Μαρώ Καβαλιέρου
