«Α deux voix» και «Pieta», δύο νέες καλλιτεχνικές δημιουργίες με την υπογραφή της Μάρθας Μπουζιούρη. Ντοκιμαντέρ, γυναίκες, βία, οι λέξεις του συνδετικού νήματος. Κινηματογραφικό ντοκιμαντέρ το πρώτο, που παρουσιάστηκε στο Διεθνές Φεστιβάλ Ταινιών Μικρού Μήκους Δράμας και στις Νύχτες Πρεμιέρας. Παράσταση θεάτρου ντοκιμαντέρ το δεύτερο, που ανεβαίνει στην Κεντρική Σκηνή του Θεάτρου του Νέου Κόσμου. Οι γυναίκες πρωταγωνίστριες: γυναίκες ξεχωριστές, γυναίκες που βίωσαν ένα βαθύ τραύμα και κλήθηκαν να ζήσουν μ’ αυτό. Η βία και η τρομοκρατία στο επίκεντρο του κινηματογραφικού ντοκιμαντέρ «Α deux voix». Η έμφυλη βία, το προσωπικό και το συλλογικό τραύμα της γυναικοκτονίας στην παράσταση «Pieta». Γυναίκες που καλούνται «μαζί» να συνεχίσουν τη ζωή τους, να διαχειριστούν τις απώλειες, τις ενοχές, το στίγμα, να ξαναγράψουν το βιβλίο της νέας τους ζωής. Βέλγιο και Ελλάδα οι τόποι του μαρτυρίου και της αναζήτησης μιας λύτρωσης.
Στο κινηματογραφικό ντοκιμαντέρ που γυρίστηκε στο Βέλγιο, η κάμερα ακολουθεί δύο γυναίκες, τη Φατιμά, μητέρα ενός νέου που κατατάχθηκε στον ISIS, και τη Σοφί, μητέρα ενός θύματος τρομοκρατικού χτυπήματος το 2016 στις Βρυξέλλες, όπου η αρχική άβυσσος που τις χωρίζει μεταμορφώνεται σε μια απροσδόκητη φιλία. Στο θεατρικό ντοκιμαντέρ που έκανε πρεμιέρα με παρούσες τις μανάδες της Ελένης Τοπαλούδη, της Ερατώς Μανωλακέλλη, της Γαρυφαλλιάς Ψαρράκου, της Σοφίας Σαββίδου και της Ντόρας Ζαχαριά, αποτυπώνεται η κορύφωση της έμφυλης βίας. Συστήνουμε τη νέα δημιουργό που έχει στραμμένο το βλέμμα της στην κοινωνία.
«Belle equipe», το προηγούμενο θεατρικό σας έργο, όπου μέσω του τρομοκρατικού χτυπήματος στο Παρίσι το 2015 ψηλαφείτε το τραύμα μιας πόλης, μιας χώρας, ολόκληρης της Ευρώπης, όπου, παράλληλα με την τρομοκρατία, επωάζονται η Ακροδεξιά και ο φόβος. Σήμερα, με το κινηματογραφικό «Α deux voix», που γυρίστηκε στο Βέλγιο, επιστρέφετε στο θέμα της τρομοκρατίας. Πώς, πού και πότε εντοπίσατε τη Φατιμά, μαροκινής καταγωγής, μητέρα τρομοκράτη του ISIS, και τη Σοφί, Βελγίδα, μητέρα θύματος τρομοκρατικού χτυπήματος; Ποιες είναι οι μικρές τους ιστορίες που εντάσσονται στη μεγάλη ιστορία της τρομοκρατικής βίας;
Η ταινία «Α deux voix» προέκυψε όσο βρισκόμουν στη Γαλλία, εν μέσω του δεύτερου lockdown, το 2021, προετοιμάζοντας την παράσταση «Belle equipe» με την υποστήριξη του Γαλλικού Ινστιτούτου και της Cite Ιnternationale des Αrts. Ερευνούσα ήδη την περιοχή της τυφλής βίας και της τρομοκρατίας με όχημα τη συγκλονιστική μαρτυρία του Γκρέγκορι Ράινμπεργκ, επιζώντα των τρομοκρατικών χτυπημάτων στο Παρίσι, όταν έπεσε στην αντίληψή μου έναν άρθρο που μιλούσε για την απροσδόκητη φιλία δύο γυναικών οι οποίες ετοιμάζονταν να εκδώσουν ένα αυτοβιογραφικό διήγημα με «δύο φωνές». Τις αναζήτησα στο facebook. Εντόπισα πρώτα τη Σοφί και της έστειλα ένα μήνυμα εκφράζοντας την επιθυμία να τις γνωρίσω. Ανταποκρίθηκε θετικά. Με κάλεσε στο σπίτι της και δύο βδομάδες αργότερα πήρα το τρένο για τις Βρυξέλλες. Σε εκείνη την πρώτη συνάντηση έγινε μέσα μου αυτό το «κλικ»: η οικειότητα και η ζεστασιά που εξέπεμπαν αυτές οι δύο γυναίκες αντανακλούσαν μια σπάνια και ειλικρινή σχέση. Αυτή η απρόσμενη, ενάντια σε όλα τα προγνωστικά, δυνατή γυναικεία φιλία είναι η πιο ανθρώπινη και η πιο βαθιά πολιτική πράξη. Είναι ένα θαρραλέο μήνυμα κόντρα στη διαιώνιση του φόβου και της πόλωσης που τόσο εύκολα, δυστυχώς, διαποτίζει τις κοινωνίες μας. Γι’ αυτό ένιωσα πως η ιστορία τους πρέπει να φτάσει εκεί έξω, ευχόμενη να αγγίξει το κοινό όπως άγγιξε -δόνησε πιο σωστά- και εμένα από την πρώτη στιγμή.
«Σε ποιον να πουν τον πόνο τους οι μανάδες αυτών των νεκρών;» ακούγεται στην ταινία. Πόσο δύσκολο ήταν να πείσετε αυτές τις γυναίκες να σας εμπιστευτούν και να εξομολογηθούν δημόσια τον πόνο τους, την ενοχή τους, τη συμφιλίωσή τους ή τη συγχώρεση;
Η Σοφί και η Φατιμά έχουν κάνει ήδη ένα δύσκολο και επώδυνο ταξίδι. Όταν βρήκαν η μία την άλλη, η φιλία τους λειτούργησε θεραπευτικά, επουλωτικά. Εγώ θέλησα απλώς να αναδείξω αυτή τη φιλία -δεν επιδίωξα ποτέ να μιλήσω με όρους «θύτη» και «θύματος»- κι αυτό ήταν κάτι που και οι δύο αγκάλιασαν από την πρώτη στιγμή. Όλη η ταινία κινείται γύρω από το ιδιωτικό σύμπαν αυτών των δύο γυναικών επιχειρώντας να αποτυπώσει τη «θερμοκρασία» της σχέσης τους. Χτίσαμε, σε μικρό διάστημα είναι η αλήθεια, έναν χώρο οικειότητας και αμοιβαίας εμπιστοσύνης. Μπήκα με μεγάλο σεβασμό και αληθινό θαυμασμό σ’ αυτό το ταξίδι μαζί τους και μιλώντας με όρους δημιουργικούς, όσο πιο διακριτικά μου επέτρεπε η διαμεσολάβηση του κινηματογραφικού μέσου, με τη σημαντική υποστήριξη ενός μικρού και ευέλικτου συνεργείου που απαρτιζόταν κυρίως από γυναίκες.
Η Φατιμά εισέπραξε όλη την ειρωνεία, τη λοιδορία και την κοινωνική απαξία ως μάνα τρομοκράτη. «Σαν τη μάνα του…» άκουγε με ντροπή και ενοχή. Εσείς της δώσατε φωνή. Πώς μεταβολίστηκε αυτό το «στίγμα»;
«Η μάνα του τρομοκράτη» είναι μια ετεροταυτότητα βαθιά προβληματική, που διαιωνίζει ένα στίγμα αντιστρέφοντας το εξίσου προβληματικό αφήγημα για τις «αμαρτίες γονέων». Προτού γνωριστούμε, η Φατιμά είχε προηγουμένως επεξεργαστεί με θάρρος και ωριμότητα τα συναισθήματα της ντροπής, της ενοχής και του κοινωνικού αποκλεισμού που βίωνε διοχετεύοντας πτυχές τους στο αυτοβιογραφικό βιβλίο που έγραψαν από κοινού με τη Σοφί. Δεν της έδωσα εγώ φωνή. Γοητεύτηκα από την τρυφερή και συνάμα αιχμηρή φωνή της και θέλησα να διευρύνω την εμβέλειά της μέσα από το όχημα του κινηματογράφου.
«Τα δάκρυα όλων των μανάδων είναι ίδια. Αυτό είναι που μας ενώνει» λέει η Σοφί, η οποία δεν νιώθει πλέον μίσος. Αντιθέτως, απλώνει το χέρι στη Φατιμά και λένε «θέλουμε να ζήσουμε μαζί». Γιατί το «μαζί» ισοδυναμεί με το «όχι στη βία και στην τρομοκρατία».
Ακριβώς. Γι’ αυτό και μια τέτοια προσωπική χειρονομία έχει τεράστιο κοινωνικό αντίκρισμα. Στα μάτια μου η σχέση τους είναι ένα γυναικείο μανιφέστο τρυφερότητας και πολιτικής αιχμηρότητας. Αντιπροσωπεύει τις ευεργετικές ιδιότητες της θηλυκής ενέργειας στον αντίποδα της βίας, της μισαλλοδοξίας και της καταστροφής.
Από τη βία της τρομοκρατίας στην έμφυλη βία, η οποία επιμένει και επικαιροποιείται δυστυχώς πολύ συχνά. Η καρδιά της παράστασης «Pieta» θα χτυπάει ως τις 19 Νοεμβρίου στην Κεντρική Σκηνή του Θεάτρου του Νέου Κόσμου. Φόρος τιμής στα θύματα των γυναικοκτονιών, ενώ η ελληνική Πολιτεία αρνείται να υιοθετήσει αυτόν τον όρο.
Η αναγνώριση του όρου «γυναικοκτονία» θα σήμαινε παράλληλα ότι αναγνωρίζεται και προβληματοποιείται η αποσιώπηση της πολιτικής, έμφυλης διάστασης του εγκλήματος μέσα από παραπλανητικές ρητορικές που κάνουν λόγο για «οικογενειακές τραγωδίες» και «εγκλήματα πάθους». Η ελληνική Πολιτεία απουσιάζει εκκωφαντικά τόσο σε επίπεδο πρόληψης όσο και σε επίπεδο μέριμνας και προστασίας των θυμάτων έμφυλης βίας. Απουσιάζει, τέλος, από το πλευρό των οικογενειών των θυμάτων, ενώ τους υποβάλλει στη μακρόχρονη, εξουθενωτική και επανατραυματική δοκιμασία που επιφέρουν οι δίκες.
Πέντε δολοφονίες γυναικών, πέντε μητέρες που βίωσαν την ύστατη απώλεια. Οι πηγές σας ήταν μόνο τα δημοσιεύματα ή σας εξομολογήθηκαν το τραύμα τους οι μητέρες αυτών των θυμάτων που βρέθηκαν να είναι θεατές του δράματός τους;
Δεν ασχολήθηκα με δημοσιεύματα ή προϋπάρχον υλικό. Η «Pieta» δημιουργήθηκε αποκλειστικά μέσα από μια μακρά και έντονα φορτισμένη περίοδο συναντήσεων, εκμυστηρεύσεων και ανταλλαγών. Ποτέ δεν έθεσα ερωτήσεις. Mόνο επιδίωκα να ανοίξω έναν χώρο εγγύτητας και αμοιβαίας ευαλωτότητας. Ως γυναίκα απέναντι σε άλλες γυναίκες. Και είμαι ευγνώμων για την αγκαλιά που άνοιξαν, την εμπιστοσύνη που -όχι αυτονόητα- μου έδειξαν. Σταδιακά διαμορφώθηκε το κείμενο της παράστασης βασισμένο στις πραγματικές αφηγήσεις των μητέρων, αλλά και σε βιωματικό υλικό των ηθοποιών. Οι σκέψεις και οι λέξεις, οι φράσεις στα ημερολόγια που κρατούσα, ο ήχος των φωνών των μητέρων, η υλική και η άυλη παρουσία των κοριτσιών ανάμεσά μας, οι συζητήσεις με την ομάδα στη διάρκεια των προβών αποτέλεσαν την πρώτη ύλη της «Pieta» μας.
Νιώθετε ότι ανήκετε σε μια γενιά με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά ή οι πορείες είναι μοναχικές και ανταγωνιστικές, καθώς ο βιοπορισμός είναι δύσκολος;
Κάθε γενιά επικαθορίζεται και εμπνέεται από τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της εποχής της. Ειδικά στο είδος του θεάτρου ντοκιμαντέρ, που ακυρώνει κυριολεκτικά και μεταφορικά τη συνθήκη του «τέταρτου τοίχου», αυτό αντανακλάται ακόμα πιο έντονα. Κατά τα άλλα, ούτε μοναξιά νιώθω ούτε ανταγωνισμό. Το θέατρο είναι ένας χώρος επισφαλής, αλλά ουσιωδώς πληθυντικός και πλουραλιστικός. Κάθε ταξίδι προς μια παράσταση ισοδυναμεί με τη γέννηση και την ανατροφή μιας μικρής οικογένειας. Όσο κι αν ξέρεις ότι η διάρκεια ζωής της είναι προσωρινή, δεν μπορείς παρά να την αγαπήσεις, να τη δυναμώσεις, να την προστατέψεις και να ευχηθείς κάθε μέλος της να διανύσει μια εξίσου ωραία και δημιουργική διαδρομή έπειτα από εσένα.
Πείτε μας δυο λόγια για το Διεθνές Δίκτυο Θεάτρου Ντοκιμαντέρ στο οποίο είστε καλλιτεχνική διευθύντρια.
Το Διεθνές Δίκτυο Θεάτρου Ντοκιμαντέρ είναι ο καρπός μιας επιθυμίας που γεννήθηκε πριν από αρκετά χρόνια και πήρε σχήμα το 2020, εν μέσω της πανδημίας. Πρόκειται για το πρώτο δίκτυο που εδραιώνει έναν δυναμικό πόλο έρευνας και δημιουργικής ανταλλαγής γύρω από το θέατρο ντοκιμαντέρ εντός και εκτός συνόρων, συσπειρώνοντας ήδη ενεργούς καλλιτέχνες και ταυτόχρονα εκπαιδεύοντας και διασυνδέοντας τη νεότερη γενιά ανερχόμενων δημιουργών. Παράλληλα, το ΔΔΘΝ επιδιώκει να εξοικειώσει το ελληνικό κοινό με το θέατρο ντοκιμαντέρ, ένα είδος θεάτρου βαθιά λαϊκό στην ουσία του, ισχυροποιώντας τη θέση του στην εγχώρια σκηνή, τονώνοντας την εξωστρέφειά του και αναδεικνύοντάς το ως δημιουργικό πεδίο σύγχρονης δραματουργίας. Πέρα από τις επιμέρους δράσεις του, το ΔΔΘΝ υλοποιεί σε διετή βάση τη μεγάλη του διοργάνωση, το Meeting Event, στοχεύοντας κάθε φορά σε διαφορετική «περιοχή»: το 2020 συσπείρωσε για πρώτη φορά τους Έλληνες δημιουργούς του είδους, ενώ το 2022 ανέδειξε τις δραματουργίες της Μεσογείου, με έμφαση σε καλλιτέχνες από τη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική. Για το 2024 στοχεύουμε… λίγο μακρύτερα. Και θα σας το ανακοινώσουμε πολύ σύντομα.
Περισσότερες πληροφορίες για το ΔΔΘΝ και τις δράσεις του: https://documentarytheatre.com/
