Με αφορμή τη σημερινή εμφάνισή τους στο Ηρώδειο, θυμόμαστε την κορυφαία εποχή των Kraftwerk, την περίοδο της κυκλοφορίας του «Trans Europe Express», και την παράξενη αλληλεπίδρασή τους με τον David Bowie. Πώς ο καλλιτεχνικός στοχασμός για το μέλλον, η ηλεκτρονική μουσική και ο ποπ πειραματισμός γέννησαν αυτό που σήμερα συνηθίζουμε να αποκαλούμε ηλεκτρονική ποπ
Κάπου στα μέσα της δεκαετίας του ’70, λίγο μετά την κυκλοφορία του δίσκου «Radio activity», οι Kraftwerk βρίσκονταν στο Ντίσελντορφ και ηχογραφούσαν τα κομμάτια που έμελλε να καταλήξουν στον επόμενο δίσκο τους «Trans Europe Express», μια εμβληματική κυκλοφορία. Τα μέλη του συγκροτήματος Florian Schneider και Ralf Hutter μετέβησαν στην Καλιφόρνια για να τελειοποιήσουν τις μίξεις των τραγουδιών τους, πράγμα που λειτούργησε ευεργετικά, καθώς το Λος Άντζελες άνοιξε δημιουργικούς δρόμους για τους ανήσυχους Γερμανούς. Μια από τις ευκαιρίες που τους δόθηκαν ήταν ως opening act των συναυλιών του David Bowie για την περιοδεία προώθησης του δίσκου «Station to station», μια πρόταση που τελικά αρνήθηκαν. Εκείνη την περίοδο ο Bowie είχε αναπτύξει μια μικρή ψύχωση με τους Kraftwerk και λίγο πριν ανέβει στη σκηνή έβαζε μουσική από το «Radio activity» για να προθερμαίνει το κοινό του, κάτι που έφερε αυτές τις παράδοξες ηχογραφήσεις στα αυτιά εκατομμυρίων ανθρώπων ώστε να τις προσέξουν.
Το εξπρεσιονιστικό καμπαρέ και ο αυστηρός μινιμαλισμός στο ντύσιμο και στην κίνηση, στοιχεία που έβρισκε κανείς στην εικόνα των Γερμανών, είχαν βρει τον δρόμο τους στις εμφανίσεις του Bowie, μέχρι που το καλοκαίρι του 1976 αναζήτησε ο ίδιος πνευματικό σανατόριο στη Γερμανία και συγκεκριμένα στο Δυτικό Βερολίνο. Καθοριστικό ρόλο σε αυτή τη γεωγραφική επιλογή είχαν δίσκοι όπως το «Autobahn» (1974). Ακόμα και το κούρεμά του ήταν μια αισθητική πρόταση που αποτελούσε σήμα κατατεθέν των Kraftwerk, οι οποίοι εκείνη την εποχή ένιωθαν ότι το Ντίσελντορφ τους περιόριζε σημαντικά και πως έπρεπε να ανοίξουν τα φτερά τους για την άλλη πλευρά του Ατλαντικού. Όμως μια τέτοια μετακίνηση θα την έκαναν με τους δικούς τους όρους, χωρίς να παρουσιαστούν ως προστατευόμενοι ή ως «ανακάλυψη» κανενός. Μάλιστα, ήταν πολλές οι προτάσεις από πετυχημένους καλλιτέχνες για άνοιγμα συναυλιών ή για ηχογραφήσεις στο στούντιο, που τελικά τις απέρριψαν.
Το Βερολίνο και η καταλυτική κυκλοφορία του «Low»
Το αποτύπωμα της Δυτικής Ακτής των ΗΠΑ είχε περίοπτη θέση στο «Trans Europe Express». Οι αμερικανικός τρόπος δουλειάς τόσο στις μίξεις όσο και στην παραγωγή είχε συνεπάρει το συγκρότημα και η επιρροή της disco ήταν ήδη εμφανής. Ήταν τέτοια η επίδραση των Καλιφορνέζων στον τρόπο σκέψης του Florian και του Ralf, που όταν επέστρεψαν στην πατρίδα τους δούλεψαν από την αρχή πολλά από τα έτοιμα τραγούδια, κάτι που καθυστέρησε σημαντικά και την κυκλοφορία του δίσκου που ήταν αρχικά προορισμένη για τις πρώτες μέρες του ’77. Τελικά, το «Trans Europe Express» κυκλοφόρησε ανάμεσα στους δυο από τους τρεις βερολινέζικους δίσκους (το «Low» και το «Heroes») που κυκλοφόρησε ο Bowie το 1977 μαζί με τον νέο μέντορά του, τον Brian Eno, ο οποίος ήταν επηρεασμένος από τη δουλειά κλασικιστών, όπως ο John Cage. Μετά την τελεσίδικη άρνηση των Kraftwerk να συνεργαστούν, ο Eno ήταν η αμέσως επόμενη ταιριαστή λύση, καθώς ήταν ο μόνος που μπορούσε να συγκεράσει την ευρωπαϊκή ευαισθησία με τους εξπρεσιονιστικούς δρόμους των synthesizer. Βέβαια ο Eno έπεισε τον Bowie να αφεθεί ολότελα στον πειραματισμό και οι δυο τους έφτασαν σε μια νέα δημιουργική νιρβάνα που κράτησε μέχρι το «Lodger» (1979). Πίσω στο Ντίσελντορφ, οι Kraftwerk είχαν επιστρέψει με μια πιο ολιστική προσέγγιση στις ηλεκτρονικές τους μελωδίες και στη μαθηματικά υπολογισμένη μετρονομία, μέσα από ρομποτικές συνθέσεις και συνθετικούς ήχους που γεννούσε η μνήμη του ηλεκτρονικού υπολογιστή.
Για να πετύχει τη μινιμαλιστική προσέγγιση και την εξερευνητική ambient ενορχήστρωση στο «Lοw» ο Bowie θα εμπνευστεί από τους δίσκους «Kraftwerk 2» (1972) και «Ralf & Florian» (1973). Οι πρώιμες ιδέες των Γερμανών αποτελούσαν μια ανεξάντλητη πηγή έμπνευσης που θα καθόριζαν τον ήχο του. Με τη σειρά του το «Low» θα δάνειζε μερικές από τις ρηξικέλευθες ιδέες του στην αισθητική κατεύθυνση που θα αποκτούσε η ηλεκτρονική pop των Kraftwerk και θα έβρισκε ιδανικό χώρο στον θρυλικό δίσκο «The Man-Machine» που κυκλοφόρησε το 1978. Τα αντισυμβατικά τραγούδια του «Low» δεν έμοιαζαν με οτιδήποτε άλλο κυκλοφορούσε στη μουσική επικαιρότητα από το 1976 μέχρι το 1979. Η κυκλοφορία του «Low» θα άλλαζε άρδην την αντίληψη του mainstream κοινού απέναντι στην ηλεκτρονική μουσική, διαμορφώνοντας ένα κλίμα συμπάθειας για την πιο ριζοσπαστική pop αλλά και για τις επερχόμενες κυκλοφορίες των Kraftwerk. Αυτός ο αμοιβαίος έρωτας που έμελλε να μείνει πλατωνικός θα γεννούσε ιδέες που θα αποτελούσαν τη μαγιά για την electro pop που γεννήθηκε και κυριάρχησε τις επόμενες δεκαετίες.
Μια μουσικά διχασμένη Αμερική
Την εποχή που κυκλοφόρησε το «Trans Europe Express» δεν εκτιμήθηκε ακριβώς ως πρωτοποριακό ούτε βρήκε αμέσως πρόσφορο έδαφος στα νεανικά ρεύματα που επικρατούσαν στη συγκεκριμένη συγκυρία. Η μουσική στη Μ. Βρετανία και στην Ευρώπη γενικότερα βρισκόταν στο έλεος της ορμητικής επανάστασης του punk. Η ραγδαία άνοδος της ωμής κιθαριστικής οργής που ξέσπαγε το 1977 είχε μονοπωλήσει το ενδιαφέρον του κοινού και του μουσικού Τύπου. Το punk αμφισβήτησε τις μουσικές συνήθειες και τις καθιερωμένες συμβάσεις στη συμπεριφορά και sτην έκφραση. Οι υπεύθυνοι των δισκογραφικών εταιρειών αρχικά δεν μπορούσαν ούτε να κατανοήσουν ούτε να σφετεριστούν αυτό που έμοιαζε με μια πρωτοφανή επανάσταση. Συγκροτήματα όπως οι Damned, οι Clash και οι Sex Pistols έγιναν στόχος των πολυεθνικών και τελικά οι πρώτοι punk δίσκοι ανέβηκαν πολύ γρήγορα στα charts. Μπροστά στη σαρωτική ορμή του punk, το «Trans Europe Express» φαινόταν να είναι εκτός εποχής και η φουτουριστική του ματιά σε έναν μελλοντικό κόσμο όπου η ρομποτική θα υπηρετούσε την Τέχνη βρισκόταν σε πλήρη ιδεολογική αντίθεση με τον νιχιλισμό των punk εφήβων που έγραφαν σε τοίχους συνθήματα, όπως «No Future». Το 1977 υπήρχε μια τάση για αποδόμηση των ροκ δεινοσαύρων της δεκαετίας του ’70 που προέρχονταν είτε από το κλασικό μπλουζ-ροκ είτε από τα μακροσκελή έπη της αυτάρεσκης πόζας του progressive rock, που χρειαζόταν θηριώδεις αρένες για να χωρέσει τη δεξιοτεχνία του με δεκάλεπτα σόλο. Από τη μια, το θρασύ punk με τα εκκωφαντικά και αναρχικά σχήματα σε ασφυκτικά κλαμπ της γειτονιάς και, από την άλλη, η πολύχρωμη disco που έβαζε σε προτεραιότητα το στιλ, τον χορό και την εξωστρέφεια μέσω των DJs στις πίστες δημιούργησαν τα δύο βασικά αντίπαλα στρατόπεδα.
Οι Kraftwerk βρίσκονταν ακριβώς στο μεταίχμιο, σε ένα ανένταχτο μουσικό τοπίο που δημιούργησαν οι ίδιοι. Διέθεταν καλλιτεχνική αξιοπιστία, ωστόσο δεν μπορούσαν να υιοθετήσουν τίποτε από το ευαγγέλιο της αυθάδειας του punk, αλλά ούτε μπορούσαν να ενταχθούν στο φρέσκο άρμα του ηλεκτρονικού new wave, ούτε ως προς τον ρομαντισμό αλλά ούτε και ως προς την τάση για χορό στα νυχτερινά κλαμπ. Το συγκρότημα από το Ντίσελντορφ κλείστηκε στα στούντιο για να μην επηρεάζεται αρνητικά από την επικαιρότητα της εποχής και, δουλεύοντας μεθοδικά, κυκλοφόρησε δίσκους-ορόσημα, όπως το «Man-Machine». Οι Kraftwerk υποστήριζαν έναν ανελαστικό ρυθμό μέσα από συνθετικούς ήχους που προέκυπταν από τον υπολογιστή, όπως υπαινισσόταν και το «Computer world», που κυκλοφόρησε το 1981. Το συγκρότημα είχε καθιερώσει πια την πειθαρχημένη εικόνα των μελών του με το όμοιο κούρεμα μπροστά από τις κονσόλες και την ομοιόμορφη στολή που φορούσαν, σε μια ελεγχόμενη, ρομποτική, εξαιρετικά υπολογισμένη εκτέλεση των τραγουδιών τους, και για πολλά χρόνια θα έγραφαν εκλεκτική μουσική για τις αγωνίες του ανθρωποειδούς απέναντι στα ανθρώπινα ερεθίσματα.
Ένας έρωτας που δεν καρποφόρησε
Στην Αμερική οι Kraftwerk ανακάλυψαν εκ νέου την πολιτισμική τους ταυτότητα, ενώ ο αμοιβαίος έρωτας με τον Bowie δεν απέδωσε καρπούς. Ο Hutter και ο Schneider πάντοτε κολακεύονταν από τον τρόπο που ο Bowie έπλεξε το εγκώμιό τους και φυσικά οι ίδιοι εξέφραζαν τον αμοιβαίο σεβασμό τους. Όμως η επικείμενη συνεργασία τους δεν ήρθε ποτέ μέσα στα χρόνια. Το σχέδιο να μεταβεί ο Bowie στο Ντίσελντορφ, στα στούντιο Kling Klang, δεν προχώρησε, καθώς δεν διαμορφώθηκαν ποτέ οι συνθήκες για να ηχογραφήσουν από κοινού τις ιδέες τους. Οι μαρτυρίες σχετικά με τις συναντήσεις τους είναι πολύ συγκεχυμένες. Ο Bowie είχε πάντα ένα χάρισμα να επιλέγει τις συνεργασίες του, όπως συνέβη με τον Lou Reed, τον Brian Eno, τον Robert Fripp και φυσικά τον Iggy Pop. Αντίθετα, οι Kraftwerk δεν ανοίγονταν εύκολα έξω απ’ τον στενό τους κύκλο και ήταν εξαιρετικά προσεκτικοί στις κινήσεις τους. Οι φήμες για τις συναντήσεις τους μέσα στα χρόνια σε βερολινέζικα στέκια είναι πολλές, αλλά χωρίς να διασώζονται πειστήρια ή φωτογραφίες. Ο Bowie πάντα αναφερόταν με θαυμασμό στους Kraftwerk, χαρακτηριστικά είχε δηλώσει στον Τύπο πως αυτή είναι η μόνη μπάντα που θα ήθελε να είναι μέλος της. Κάπως έτσι κατάφερνε και έκανε το κοινό της Αμερικής να τους αντιμετωπίζει ως δημοφιλές συγκρότημα και όχι ως μια πειραματική μπάντα για λίγους και υποψιασμένους.
Σίγουρα οι δίσκοι του Bowie επωφελήθηκαν από τη σοφία, την αποστασιοποίηση και την εφευρετικότητα των Kraftwerk, ενώ αντίστοιχα η μουσική των Γερμανών απέκτησε μια ζεστασιά και μια αίσθηση περιπέτειας από τις ιδέες του Bowie. Τελικά, η μουσική των δυο ονομάτων συνυπήρξε μόνο στο soundtrack του μάλλον ξεχασμένου σήμερα road movie του σκηνοθέτη Chris Petit με τίτλο «Radio on», που κυκλοφόρησε το 1979.
