Το 1922 φτάνουν στην Ελλάδα πάνω από 1 εκατομμύριο πρόσφυγες. Η κυβέρνηση τους εγκαθιστά σε καταυλισμούς ή σε κτήρια, όπως το Δημοτικό Θέατρο Αθηνών. Τα 81 θεωρεία του μετατρέπονται σε «κουκλόσπιτα» που θα στεγάσουν τους εφιάλτες και τα όνειρα των ξεριζωμένων.
Με εμφανές το υπόβαθρο της έρευνας, η συγγραφέας επιλέγει στην αρχή του βιβλίου «Το αγόρι στο θεωρείο» να μην υπάρχει σαφής χρονικός προσδιορισμός στην αφηγούμενη ιστορία. Έτσι ο αναγνώστης διευκολύνεται να κάνει συνειρμούς με το σήμερα και η Δαρλάση δείχνει στους αναγνώστες ότι η Ιστορία δεν είναι απαρίθμηση γεγονότων, αλλά γεγονότα που πίσω τους κουβαλάνε ανθρώπινες ιστορίες. Και οι άνθρωποι -ανεξαρτήτως εποχής, εθνότητας, κοινωνικών ή πολιτικών συνθηκών- πονούν εξίσου μπροστά σε τόσο οδυνηρά βιώματα.
Ο Δρόσος, και οι υπόλοιποι ήρωες, καλείται να αποδεχτεί το τέλος της ζωής που είχε και να συνεχίσει ξαναστήνοντας μια δεύτερη. Συνεκτικό στοιχείο ανάμεσα στο πριν και το μετά, η μνήμη. «Αν δεν μιλώ γι’ αυτόν, είναι σαν να παραδέχομαι πως δεν θα τον ξαναδώ ποτέ» λέει ο Σάββας για τον αγνοούμενο πατέρα του. Κάποιοι θα ριχτούν στη μάχη της επιβίωσης για ένα καλύτερο μέλλον. Κι ας τους φωνάζουν οι ντόπιοι «δεν βούλιαζε καλύτερα το πλοίο σας, να πνιγείτε μαζί του κι εσείς! Που ήρθατε να φάτε το ψωμί μας!». Κάποιοι άλλοι, όπως η Αρετή ή η Λένια, αποφασίζουν να αποσυρθούν σε έναν περίκλειστο και ασφαλή χώρο, όπως ένα μπαούλο ή η αλαλία. Γιατί εκεί βρίσκεται φυλαγμένη η παρηγορητική δύναμη της μνήμης και το όριο όσων μπορούν να αντέξουν.
Η απώλεια ως τραυματική εμπειρία είναι ο βασικός θεματικός πυρήνας του βιβλίου. Ο ρόλος της τέχνης, ο δεύτερος. Η Δαρλάση θα αφηγηθεί μια ιστορία όχι για το πριν, αλλά για το μετά. Με μια διπλή ματιά καταγράφει όχι μόνο την υποδοχή και την αποδοχή των προσφύγων από τους ντόπιους, αλλά και το πώς οι ίδιοι αποδέχονται το γεγονός ότι έγιναν απάτριδες και ανέστιοι.
Με χαρακτήρες καλοσχεδιασμένους, με πλοκή όπου ο μαγικός ρεαλισμός συνυπάρχει με το σασπένς, με ρυθμό και με μια ανατροπή που αποκαλύπτει τους μηχανισμούς άμυνας που ο καθένας αναζητά μπροστά στην απώλεια, το βιβλίο μαγεύει τον αναγνώστη. Με λόγο καίριο, χωρίς να περισσεύει ούτε μια λέξη, μετατρέπει -μέσα από την πρωτοπρόσωπη αφήγηση- το δικό μας ιστορικό τραύμα σε κάτοπτρο για να αντικρίσουμε το μείζον πρόβλημα της εποχής, την προσφυγιά.
Με στοιχεία διακειμενικότητας να διατρέχουν το κείμενο και με εγκιβωτισμένη την «Τρικυμία» του Σαίξπηρ, η Δαρλάση φέρνει το θέατρο μέσα στο θέατρο. Και μετατρέπει μια παράσταση σε σύμβολο της παράστασης της ζωής, δείχνοντας και τον λυτρωτικό ρόλο της τέχνης.
«Μόνο την ψυχή μας πήραμε» καταθέτει τη μαρτυρία της η Σ. Δεληγιάννη, Μικρασιάτισσα πρόσφυγας. «Από το σπίτι μας θυμάμαι μόνο τη μυρωδιά των τριαντάφυλλων στον κήπο της μαμάς μου» θα μας πει η 13χρονη Ίζρα, Σύρα πρόσφυγας σε καταυλισμό, σχεδόν ένα αιώνα μετά.
Αυτό είναι το μεγάλο επίτευγμα της ιστορίας που αφηγείται η Αγγελική Δαρλάση: μετατρέπει την ιστορία του Δρόσου, της Δόμνας, του Σάββα, της Ευδοξίας, των προσφύγων της Μικρασιατικής Καταστροφής σε πανανθρώπινη. Γιατί η μοίρα, ο πόνος, η ελπίδα των ξεριζωμένων είναι ίδια, πάντα και παντού.
Info
«Το αγόρι στο θεωρείο»
Συγγραφέας: Αγγελική Δαρλάση
Εκδόσεις: Μεταίχμιο
Ηλικία: από 12 ετών
Τιμή: 11,00 ευρώ
