Μπροστά από την είσοδο ενός εστιατορίου στο Βερολίνο του 21ου αιώνα, όρθια, σε έναν χώρο ο οποίος οριοθετείται από τρεις λεπτές κόκκινες γραμμές, έναν χώρο συγκέντρωσης «για όσους επιμένουν να παραμένουν υποταγμένοι στη δύναμη μιας συνήθειας που δοκιμάζει τα όρια αντοχής των υπολοίπων», μια νεαρή γυναίκα, μεταξύ άλλων, καπνίζει με μηχανικές κινήσεις, που δε υποδηλώνουν απόλαυση, το τσιγάρο της. Ο εβδομηνταδιάχρονος, χήρος και άρρωστος, αφηγητής της νουβέλας του Χρήστου Αστερίου «Μικρές αυτοκρατορίες» και με υπότιτλο «Muratti / Ένας αποχαιρετισμός» την παρακολουθεί -με τον συγγραφέα ήδη, με δυο τρεις γραμμές, να μας εισάγει σε έναν διαρκώς μεταβαλλόμενο κόσμο, όπου αυτό που αποτελούσε προνόμιο κάποτε, σήμερα μπορεί να είναι στίγμα και όνειδος-, με το βλέμμα του να στέκεται πάνω στο λογότυπο της φίρμας από το πακέτο των τσιγάρων της: Muratti.
Ο αφηγητής -και alter ego προφανώς του συγγραφέα- δέχεται το ερέθισμα ως νεύμα από το παρελθόν και η αναζήτηση ξεκινά. Τι έχει απομείνει από την αλλοτινή «μικρή αυτοκρατορία» της καπνοβιομηχανίας Muratti, η οποία ιδρύθηκε στην Κωνσταντινούπολη, στα τέλη του 19ου αιώνα, από τον Μπαζίλ Μουράτογλου και, κατόπιν, μέσω τον δύο γιων του, Δημοσθένη και Σοφοκλή, απλώθηκε από το Βερολίνο μέχρι το Μάντσεστερ;
Μια επίσκεψη στο τοπικό μουσείο τον φέρνει αντιμέτωπο με μια, επί της ουσίας, ιστορία λήθης. Ό,τι έχει απομείνει χωράει μέσα σε ένα δοχείο, σε μέγεθος κουτιού παπουτσιών, δηλαδή «δύο μισοσκουριασμένες μεταλλικές πλακέτες της φίρμας και μερικά ασήμαντα αναμνηστικά». Όταν ακόμη και οι «αυτοκρατορίες» παρακμάζουν και εντέλει εξαφανίζονται, ποια είναι τότε η μοίρα του κοινού ανθρώπου, που ενόσω ζει αποτελεί, με τον τρόπο του ο καθένας, μια μικρή αυτοκρατορία; Αυτός ο προβληματισμός, αλλά και η πικρή παραδοχή της «βεβαιότητας της λήθης», βρίσκονται στον πυρήνα του βιβλίου. Ο αφηγητής, παλεύοντας για την «επαναμάγευση ενός τόπου» ο οποίος έχει χάσει το ενδιαφέρον του, παλεύει να νοηματοδοτήσει εκ νέου, όσο γίνεται, την ίδια τη ρημαγμένη εναπομείνασα ύπαρξή του, η οποία βρίσκεται στο κατώφλι του θανάτου και άρα στο κατώφλι του απόλυτου αφανισμού: της λήθης.
Ο Αστερίου ανασυνθέτει βήμα - βήμα την ιστορία της καπνοβιομηχανίας Muratti. Από τις σελίδες του παρελαύνουν όλα τα μεγάλα γεγονότα του τέλους του 19ου και του πρώτου μισού του 20ού αιώνα: η Μπελ Επόκ, ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος, το Γ΄ Ράιχ και ο εκτοπισμός των Εβραίων ώς και η ανακάλυψη του ποδηλάτου και του κινηματογράφου. Όλα αυτά όμως, όσο καλογραμμένα και ατμοσφαιρικά κι αν είναι -η κομψότητα της γραφής αδιαμφισβήτητη, προφανώς με επιρροές από τον Ζέμπαλντ-, δεν θα είχαν και τόση σημασία, αν το στοχαστικό βλέμμα του συγγραφέα δεν σπάραζε σιωπηλά για την ανθρώπινη μοίρα, που είναι φευγαλέα όσο και, εντέλει, ασήμαντη.
«Είναι κι ένας βουβός τρόμος που μας καταλαμβάνει στη θέα των ερειπίων που στέκουν στον δρόμο μας σαν τοπόσημα θανάτου. Δεν απεικονίζουν μόνο το παρελθόν, όπως θέλουμε να νομίζουμε, κοιτάζοντάς τα κάποτε με κάποια αλαζονεία, αλλά προοικονομούν αυτό που μας επιφυλάσσει η μοίρα». Γιατί όσο κι αν εντυπωσιάζει η δομή του κειμένου, με τον απαράμιλλο ρυθμό, όπου καμία λέξη δεν λείπει και καμία δεν μοιάζει να είναι περιττή, η βαθύτητά του είναι που κερδίζει.
Οι «Μικρές αυτοκρατορίες» είναι ένα υβριδικό κείμενο. Ο Αστερίου συναρμολογεί το πλούσιο υλικό του -αρχεία, επιστολές, ημερολογιακές καταγραφές, φωτογραφίες, κάποιες από τις οποίες συνοδεύουν αυτό το πολύ προσεγμένο βιβλίο των εκδόσεων «Πόλις»- δημιουργώντας ένα ενιαίο σφιχτοδεμένο όλον που εντυπωσιάζει με την πυκνότητα, τη διαύγεια και τη στοχαστική δύναμή του. Κομψοτέχνημα.
Info
Χρήστος Αστερίου,
«Μικρές αυτοκρατορίες. Muratti / Ένας αποχαιρετισμός»
Εκδόσεις Πόλις
96 σελ.
Τιμή:14 ευρώ
