Πρωτοποριακό έργο μοντέρνας γλυπτικής μεγάλης κλίμακας σε υπαίθριο χώρο, με ιστορική, καλλιτεχνική και τεχνική αξία, το Ηρώον Ζαλόγγου του Γιώργου Ζογγολόπουλου χαρακτηρίστηκε από το υπουργείο Πολιτισμού ως Μνημείο Νεότερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς.
Η φυσική του θέση στον αρχαιολογικό χώρο της Κασσώπης, όπου συγκεντρώθηκαν οι γυναίκες του Σουλίου, πέφτοντας στον γκρεμό μαζί με τα παιδιά τους και πεθαίνοντας ελεύθερες, αλλά και οι μνημειακής κλίμακας διαστάσεις του, 18x15 μ., κάνουν το μνημείο ορατό από απόσταση τριάντα χιλιομέτρων.
Ο ίδιος, βλέποντας το έργο του από το πλοίο με το οποίο ταξίδευε στην Ιταλία, περιγράφει σε σημειώσεις του το 1960 πως «παρ' όλον το τραχύ και μεγαλειώδες θέαμα των ηπειρωτικών βουνών και την εκτεταμένην έννοιαν της θαλάσσης του Ιονίου Πελάγους, δημιουργείται ένα αίσθημα ισορροπίας και γαλήνης. Η κλίμαξ του Ηρώου προσαρμόζεται προς την κλίμακα του τοπίου».
Η κατασκευή του ξεκίνησε το 1954, διήρκεσε μέχρι το 1960 και χρηματοδοτήθηκε από σχολικούς εράνους και από το υπουργείο Εθνικής Άμυνας, το οποίο συνεισέφερε και με εργασία στρατιωτών, αλλά και με αυτοκίνητα και άλλον τεχνολογικό εξοπλισμό.
Το εσωτερικό του μνημείου είναι κατασκευασμένο από οπλισμένο σκυρόδεμα και το περίβλημα με τις μορφές των γυναικών αποτελείται από 4.300 όγκους λευκής ηπειρώτικης πέτρας που βρήκε και επέλεξε ο καλλιτέχνης σε νταμάρι σε απόσταση 160 χλμ. από το εργοτάξιο του μνημείου.
Όλοι αυτοί οι εκατοντάδες τόνοι των υλικών έπρεπε να ανέβουν με τα χέρια στο εργοτάξιο. Μέσα δεν υπήρχαν. Ο ευρηματικός Ζογγολόπουλος κατασκεύασε ένα αναβατόριο χρησιμοποιώντας τη μηχανή από ένα τζιπ του στρατού, καλώδια και τροχαλίες, αλλά ύστερα από ένα ατύχημα και για λόγους ασφαλείας αποφάσισε ότι τα υλικά μπορούν να μεταφερθούν μόνο με ανθρώπους και ζώα.
Η προσφορά εργασίας ήταν παλλαϊκή. Στρατιώτες, αλλά και γυναίκες και άνδρες κάτοικοι των χωριών Καμαρίνας, Ζαλόγγου, Κρυοπηγής Πρεβέζης, με τα ζώα τους, αλλά και με τα χέρια, και στους ώμους τους, επί έξι χρόνια, κάθε άνοιξη, ανεβαίνοντας το δύσβατο μονοπάτι ανάμεσα από βράχια, θάμνους και φίδια, κουβαλούσαν νερό, τσιμέντα, αμμοχάλικα, σίδερα και πέτρες στο εργοτάξιο ψηλά στον βράχο όπου ο Ζογγολόπουλος, με εργάτες, τεχνίτες και λιθοξόους, κατασκεύαζε το έργο του.
Ο πρόεδρος του Ιδρύματος Ζογγολόπουλου Νίκος Θεοδωρίδης σημειώνει, μεταξύ άλλων, πως «ο χαρακτηρισμός του γλυπτού Ηρώον Ζαλόγγου από το υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού ως Μνημείο Νεότερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς είναι δικαίωση τόσο για τον μεγάλο Έλληνα καλλιτέχνη όσο και αναγνώριση της καλλιτεχνικής αξίας του ίδιου του μνημείου.
Ταυτόχρονα, όμως, η απόφαση κήρυξης του ηρώου σε μνημείο είναι αναγνώριση της θυσίας των Ελλήνων της προεπαναστατικής περιόδου στον βωμό της Ελευθερίας και της εκκωφαντικής απάντησής τους στο δίλημμα 'Ελευθερία ή Θάνατος', το δίλημμα που ύστερα από μερικά χρόνια έγινε κραυγή και σύνθημα και σύμβολο του Απελευθερωτικού Αγώνα. Είναι, επίσης, αναγνώριση στη συμβολή της Ελληνίδας, της ηρωίδας γυναίκας που πολέμησε και θυσιάστηκε δίπλα - δίπλα με τον άντρα, τον σύζυγο και τον γιο».
Και καταλήγει υπογραμμίζοντας: «Καθώς η πρόσβαση στον Ιερό Βράχο και στο σημείο του μνημείου είναι δυνατή μόνο από ένα λιθόχτιστο μονοπάτι 410 σκαλοπατιών, σε σχέδιο του Πάτροκλου Καραντινού, η κατασκευή τελεφερίκ για εύκολη πρόσβαση στο μνημείο κρίνεται απαραίτητη».
