Live τώρα    
24°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αίθριος καιρός
24 °C
23.0°C25.9°C
3 BF 34%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
25 °C
23.4°C26.5°C
2 BF 33%
ΠΑΤΡΑ
Ελαφρές νεφώσεις
21 °C
20.0°C24.4°C
2 BF 51%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
20 °C
19.7°C21.0°C
2 BF 71%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
24 °C
24.0°C24.0°C
1 BF 40%
Κριτική βιβλίου / «Πώς συλλογάται ο Ρήγας; - Επιστροφή στις Ρίζες»
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Κριτική βιβλίου / «Πώς συλλογάται ο Ρήγας; - Επιστροφή στις Ρίζες»

Ρήγας Φεραίος

Δεν είμαι ιστορικός, ούτε κριτικός βιβλίου. Είμαι πολίτης και επειδή αγωνιώ και φοβάμαι για αυτά που θα ακούσουν τ' αυτάκια μου ενόψει των πανηγυρισμών και των αφιερωμάτων για τα 200 χρόνια από την Επανάσταση του 1821, διάβασα με λαχτάρα αλλά και με επίγνωση της ιστορικής άγνοιας που έχουμε, την έρευνα του Δημήτρη Ψαρρά για την σκέψη του Ρήγα Φεραίου.(Εκδοσεις Πόλις).

Ο συγγραφέας του βιβλίου μπορεί με σεμνότητα να θεωρεί εύκολη την ερευνητική του προσπάθεια λόγω του διαδικτύου στο οποίο είναι «ανεβασμένα» όχι μόνο τα «Άπαντα» του Ρήγα αλλά και όλα τα κείμενα των λογίων του Διαφωτισμού (Ρουσσώ, Ντιντερό, Βολταίρος, Μοντεσκιέ, Ντ'Αλαμπέρ), εύκολη πρόσβαση, δηλαδή, στις πηγές, όμως τα ερωτήματα που έθεσε εξ'αρχής στην αναζήτησή του, η συγκριτική και συνθετική σκέψη του, τον οδήγησαν στα νέα ιστορικά ευρήματα που είναι τόσο επίκαιρα σήμερα. Ευρήματα που δίνουν πολιτική απάντηση στον δισταγμό πολλών ιστορικών ερευνητών αλλά και της Εκκλησίας να προσεγγίσουν το γραπτό έργο του Ρήγα το οποίο: Ξεδιαλέγει από τις πηγές τα πιο προωθημένα μηνύματα του Ριζοσπαστικού Διαφωτισμού, μεταφέρει τις ιδέες των «Εγκυκλοπαιδιστών» και όλων των «σοφών» του Γαλλικού Διαφωτισμού και της Γαλλικής Επανάστασης, ασκώντας ακόμη και κριτική, υπερβαίνει τους θεολογικούς φραγμούς στην έρευνα και την επιστήμη, χωρίς να ασχολείται με την θρησκεία και την Εκκλησία.

Πώς συλλογάται ο Ρήγας Δημήτρης Ψαρράς

Μιλά για τον Θεό, μόνο για να στηρίξει τα πορίσματα της επιστήμης, ονειρεύεται μια κοινωνία που θα απλώνεται από τις Δαλματικές ακτές ως τα Μικρασιατικά παράλια, όπου δεν θα κάνουν κουμάντο οι Προεστοί και το Ιερατείο, ούτε θα δημιουργηθούν κλειστά έθνη με βάση την κοινή θρησκεία, την γλώσσα, την καταγωγή, τον κοινωνικό διαχωρισμό και την εκμετάλλευση, αλλά μια δημοκρατία που θα σέβεται τα ανθρώπινα δικαιώματα και την κοινωνική ισότητα. Όραμα που όχι μόνο δεν υλοποιήθηκε με την ίδρυση του Νέου Ελληνικού Κράτους, μετά την πτώση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, αλλά παραμένει ζητούμενο και στις σημερινές κοινωνίες.

Τι καινούργιο έφερε η έρευνα του Δημήτρη Ψαρρά:

1. Το δίστιχο από τον «Θούριο», «Κάλλιο 'ναι μιας ώρας ελεύθερη ζωή, παρά σαράντα χρόνια σκλαβιά και φυλακή» δεν είναι έμπνευση του Ρήγα Φεραίου, αλλά «δάνειο» από το διάσημο θεατρικό έργο τον «Κάτωνα» του Άγγλου συγγραφέα Τζόζεφ Αντισον, που καυτηρίαζε το δικτατορικό και διεφθαρμένο καθεστώς του Ιούλιου Καίσαρα. Ο Κάτωνας οδηγείται στην αυτοκτονία. Αυτός ο ήρωας δεν ενέπνευσε μόνο τον Ρήγα αλλά και τον Τζώρτζ Ουάσιγκτον και την Αμερικανική Επανάσταση. Ο Ρήγας, που δεν γνώριζε Αγγλικά, το διάβασε όταν μεταφράστηκε στα Γαλλικά. Το δίστιχο αυτό εντοπίζεται και σε λευκώματα φοιτητών στα γερμανικά πανεπιστήμια την δεκαετία του 1790. Πώς γνώριζε όμως ο Ρήγας την ύπαρξη του Αντισον; Ναι ,τον ανέφερε συχνά ο Βολταίρος, αλλά υπήρχε και το λήμμα τραγωδία στην «Εγκυκλοπαίδεια» των Ντιντερό και Ντ'Αλαμπέρ. Άρα ο Ρήγας διάβαζε και λογοτεχνία και Βολταίρο, και Εγκυκλοπαιδιστές. Τους.. ερρανίστηκε, όπως λέει ο ίδιος ο Βελεστινλής. Ακόμα και το σύνθημα «Ελευθερία ή Θάνατος» εμπεριέχεται στο έργο του Αντισον που γράφτηκε έναν αιώνα πριν την Ελληνική Επανάσταση.Βλέπουμε λοιπόν το εύρος των γνώσεων και τον πλούτο της έμπνευσης του Εθνικού μας βάρδου.

 2. Άλλη αποκάλυψη αφορά την φράση «Όποιος ελεύθερα συλλογάται, συλλογάται καλά». Δεν είναι απόφθεγμα του Ρήγα, αλλά «δάνειο» και αυτό από το γνωμικό του Χάλερ, το οποίο κυκλοφορούσε σε γερμανόγλωσσα βιβλία και έντυπα, ήταν σύνθημα της επαναστατημένης γερμανικής νεολαίας, που επηρεάστηκε από την Γαλλική Επανάσταση. Ως γνωμικό έφτασε στον Ρήγα, αν και συμπεριλαμβάνεται σε ποίημα του Χάλερ γραμμένο το 1734. Ο Χάλερ ήταν Ελβετός γιατρός, φυσιολόγος, βοτανολόγος, ποιητής, από τους σημαντικότερους λογίους του 18ου αιώνα. Και στο ερώτημα πού το βρήκε το γνωμικό ο Ρήγας και πώς συνδέεται με το γερμανικό φοιτητικό κίνημα, την επαύριον της Γαλλικής Επανάστασης, ο Δημήτρης Ψαρράς βρίσκει το νήμα και μας συστήνει έναν από τους επτά συντρόφους του που τον ακολούθησαν στον μαρτυρικό θάνατο, τον Ηπειρώτη γιατρό Νικολίδη,που σπούδαζε στην Σχολή του Καρόλου στην Στουτγκάρδη το 1791, συναναστρεφόταν με τον φιλόσοφο Χέγκελ, έγραψε στο λεύκωμα του Χέγκελ ένα δίστιχο από την «Ερρικειάδα» του Βολταίρου που σατίριζε την θρησκευτική μισαλλοδοξία και τους θρησκευτικούς πολέμους. Άρα οι σύντροφοι του Ρήγα πίστευαν στην Επανάσταση, ήταν ζωντανό κομμάτι του γερμανικού επαναστατικού κινήματος. Η δε ποίηση και η λογοτεχνία τους αφορούσε και είχαν ιδεολογική συγγένεια με τα γραπτά του Βολταίρου.

3. Η αγωνία του Ρήγα είναι να μπορέσει να εκλαϊκεύσει την επιστήμη της φυσικής και της αστρονομίας, να καταπολεμήσει την δεισιδαιμονία, ο απαίδευτος αναγνώστης να κατανοήσει τις επιστημονικές ανακαλύψεις, χρησιμοποιεί ως γλώσσα την καθομιλουμένη και επιλέγει ως μορφή την μαιευτική μέθοδο διάλογος μαθητή -δασκάλου. Τα έργα του είναι μεταφράσεις από Γαλλικές και Γερμανικές πηγές, προσθέτει και αφαιρεί ολόκληρες παραγράφους, έχει υποσημειώσεις, ερμηνευτικά σχόλια για να γίνουν εύληπτα. Στόχος η διάδοση των ιδεών του Διαφωτισμού. Στο έργο του Ρήγα «Φυσικής Απάνθισμα» βασική πηγή του ήταν η «Εγκυκλοπαίδεια»και όπως αποσαφηνίζει στον υπότιτλο «εκ της γερμανικής και γαλλικής διαλέκτου ερρανισθέν». Αυτές οι πηγές του αποδεικνύουν, είναι τα τεκμήρια για το «Πώς συλλογάται ο νεαρός επαναστάτης» μιας και πρόκειται για το δεύτερο εκδοτικό του έργο. Εμπνέεται από την «κιβωτό» του Διαφωτισμού, την Εγκυκλοπαίδεια. Και ήταν μόλις 33 ετών.

Ο Δημήτρης Ψαρράς παραθέτει αυτούσια και μεταφρασμένα λήμματα που  καταγράφουν την επιστημονική άποψη κόντρα στις δεισιδαιμονίες και την Θεοκρατική αντίληψη για τα φυσικά φαινόμενα. «Περί ύδατος, Περί ανέμων, Περί μετάλλων, Περί Οστρακόδερμων, Περί Αστέρων». Μάλιστα ο Ρήγας συμπεριλαμβάνει και αποσπάσματα από το γερμανικό εκλαϊκευτικό κείμενο του Σκωτσέζου αστροφυσικού Τζέιμς Φέργκιουρσον, για θέματα αστρονομίας, όπου φαίνεται η μετατόπιση του Ρήγα σε θέματα θρησκείας. Και αυτό το γερμανικό κείμενο του Άγγλου αστροφυσικού,που μετάφρασε ο Ρήγας το εντόπισε ο Δ. Ψαρράς. Αξίζει να αναφέρουμε τον λόγο του Ρήγα που πιστεύει ότι η επιστημονική έρευνα δεν πρέπει να δεσμεύεται από θεολογικούς περιορισμούς.

4. Τέλος υπάρχουν πολλά στοιχεία για την σχέση του Ρήγα με την Εκκλησία. Εκτενείς αναφορές το πώς απασχολεί την ελλαδική εκκλησία με ετήσια συνέδρια που διοργανώνει από το 2012, ο λόγος του Ρήγα Φεραίου και η στάση των επικεφαλής της Ορθοδοξίας τότε. Ο Δ. Ψαρράς μάς επισημαίνει ότι ο Πατριάρχης Γρηγόριος Ε', η προτομή του οποίου βρίσκεται μπροστά στο Πανεπιστήμιο και δίπλα στον ανδριάντα του Ρήγα, ήταν αυτός που αφόρισε τον Αλέξανδρο Υψηλάντη στην Βλαχία και απαίτησε να εξαφανιστούν από προσώπου γης τα χειρόγραφα και τα έντυπα του Ρήγα. Η Διοικούσα της Εκκλησίας μίλησε εκ των υστέρων για εικονικό αφορισμό.

Επίσης επισημαίνεται ο αφορισμός του Χριστόδουλου εξ Ακαρνανίας, που μετέφραζε ολόκληρα λήμματα από την Εγκυκλοπαίδεια, από τον Οικουμενικό Πατριάρχη Νεόφυτο, χαρακτηρίζοντας όργανα ασεβείας και αθεΐας τους Βολταίρους, τους Ρώσους και τους Σπινόζας. Απόδειξη ότι η Ανατολική Εκκλησία καταδίκασε τον δυτικό Διαφωτισμό, θεωρούσε τις ιδέες του ασυμβίβαστες με τις χριστιανικές παραδόσεις της καθ' ημάς Ανατολής. Ο μακαριστός Χριστόδουλος χαρακτήρισε τον Ρήγα επικίνδυνο ονειροπόλο, που έσπερνε αναρχία, όταν η Ελλάδα είχε ανάγκη από πολιτική και όχι κοινωνική επανάσταση, όπως είπε.

Επίσης ο συγγραφέας απαντά και στην άποψη που είχε διατυπωθεί ότι στα προσωπικά αντικείμενα του Ρήγα, που εστάλησαν στην Τεργέστη μετά την δολοφονία του βρέθηκαν και 10 αντίτυπα Καινής Διαθήκης, απόδειξη ότι ήταν θρήσκος. Άλλο ελληνικό βιβλίο περί της Καινής Διαθήκης και άλλο βιβλίο της Καινής Διαθήκης. Το γερμανικό πρωτότυπο του εγγράφου στο βιβλίο του Αμαντου δίνει την απάντηση, για αυτούς, που δεν θέλουν να χαθούν στην μετάφραση. Οι σημειώσεις μου είναι πολλές ακόμη αλλά το διαδίκτυο δεν προσφέρεται για ευρύχωρες αναλύσεις. Διαβάστε το. Είναι πολύτιμο εργαλείο και για το τί κόσμο θέλουμε να οικοδομήσουμε. Το όραμα, η πολιτική διακήρυξη του Ρήγα που επεξεργάστηκε δυο αιώνες πριν, δεν εφαρμόστηκε ποτέ. Και είναι τόσο επίκαιρο.

ΥΓ: Αν οι δημοσιογράφοι και δηλαδή οι Αριστεροί, ήμασταν σαν τον Ψαρρά και η δημοσιογραφία και η Αριστερά θα ήταν αλλιώς.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL