Κώδικας Δεοντολογίας TN / ChatGPT, Google Gemini, Grok, DeepSeek στο ρόλο του συνδικαλιστή των ΜΜΕ

Την περασμένη Τρίτη η ΠΟΕΣΥ παρουσίασε, πρώτη στην Ευρώπη, τον Κώδικα Δεοντολογίας για τη χρήση της Τεχνητής Νοημοσύνης από Δημοσιογράφους. Η ανάγνωσή του προκαλεί σίγουρα αισιοδοξία, ειδικά καθώς είναι ο πρώτος του είδους στην Ευρώπη. Ωστόσο, για πρώτη φορά εμπλέκεται στα ΜΜΕ εκτός του συντάκτη και του αναγνώστη/ακροατή/θεατή, μία τρίτη «ευφυής» οντότητα, η ΤΝ. Και άξιζε να ερωτηθεί. Δώσαμε το κείμενο του Κώδικα σε 4 μεγάλες πλατφόρμες ΤΝ. Ζητήσαμε να καταθέσουν τη γνώμη τους. Το απρόσμενο δεν ήταν η σαφέστατα θετική απάντηση. Ήταν το ότι η Τεχνητή Νοημοσύνη είπε όσα επίμονα ζητούν οι δημοσιογράφοι και όχι μόνο.

Οι ΤΝ υπογράμμισαν ότι απαιτείται Ανεξάρτητη Αρχή για την εποπτεία, την συλλογή καταγγελιών, τον έλεγχο και την επιβολή κυρώσεων, με σαφείς κανόνες. Ζήτησαν επιμόρφωση των δημοσιογράφων με χρηματοδότηση, καθώς και θωράκιση από περικοπές προσωπικού. Τόνισαν ότι πρέπει να μπει φραγμός στις προκαταλήψεις που μπορεί να «περιέχει» μία πλατφόρμα TN, να υπάρχει έλεγχος, εντοπισμός και διόρθωση εσφαλμένου ή ανακριβούς περιεχομένου. Προειδοποίησαν ότι υπάρχει κίνδυνος να εξαφανιστούν μικρότερα ΜΜΕ αν δεν χρηματοδοτηθεί η μετάβαση στην ΤΝ και ζήτησαν δημόσιο διάλογο για συνεχή βελτίωση του Κώδικα. Δεν ξέχασαν τα πνευματικά δικαιώματα που δικαιούνται ήδη οι δημοσιογράφοι για τα κείμενα με τα οποία εκπαιδεύτηκαν οι ίδιες.

Άραγε, αν τροφοδοτούσαμε τις ΤΝ με τις πληροφορίες για το τι γίνεται στην Ελλάδα, στα ΜΜΕ και ευρύτερα στα εργασιακά, θα προχωρούσαν στο να προτείνουν κινητοποιήσεις; Σε κάθε περίπτωση, οι απαντήσεις τους είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσες.

ChatGPT

Εκτιμά ότι ο Κώδικας αποτελεί «σημαντικό και πρωτοποριακό βήμα για την ενσωμάτωση της ΤΝ στο δημοσιογραφικό επάγγελμα με υπευθυνότητα και σεβασμό στις δημοκρατικές αξίες». Ωστόσο εντοπίζει 8 σημεία προς βελτίωση και καταθέτει 5 προτάσεις.

1. Ασαφής οριοθέτηση του τι θεωρείται «παραγωγική» ΤΝ: Δεν δίνεται ξεκάθαρος ορισμός του όρου (π.χ., ποιες πλατφόρμες και εργαλεία εντάσσονται (π.χ. ChatGPT, Midjourney, Copilot;), κάτι που μπορεί να προκαλέσει σύγχυση ειδικά σε μη τεχνολογικά καταρτισμένους δημοσιογράφους.
2. Έλλειψη συγκεκριμένων παραδειγμάτων: Ο Κώδικας είναι κυρίως θεωρητικός χωρίς ρεαλιστικά σενάρια ή παραδείγματα ορθής/λανθασμένης χρήσης.
3. Απουσία πλαισίου ελέγχου και επιβολής: Δεν αναφέρεται ποιος επιβλέπει την εφαρμογή του Κώδικα και τις συνέπειες παραβίασής του. Είναι περισσότερο συμβουλευτικός παρά κανονιστικός.
4. Ελάχιστη αναφορά στην επαλήθευση περιεχομένου ΤΝ: Αν και γίνεται λόγος για ανθρώπινη εποπτεία, λείπει η καθοδήγηση για επαλήθευση «hallucinations» ή bias.
5. Δεν αντιμετωπίζονται επαρκώς τα deepfakes: Χρειάζεται μεγαλύτερη έμφαση στις τεχνικές αποδόμησης πλαστών πολυμέσων, σοβαρή απειλή στη δημοσιογραφία.
6. Ασάφεια για τα πνευματικά δικαιώματα: Δεν εξηγείται πώς θα διασφαλιστεί στην πράξη ο σεβασμός της πνευματικής ιδιοκτησίας (πολλά μοντέλα ΤΝ έχουν εκπαιδευτεί πάνω σε περιεχόμενο δημοσιογράφων χωρίς άδεια).
7. Έλλειψη ρεαλιστικής πρόβλεψης για χρήση ΤΝ στα ΜΜΕ: Πολλά ΜΜΕ ήδη χρησιμοποιούν ΤΝ για τίτλους, μεταφράσεις, επεξεργασία video/audio, κάτι που δεν προσεγγίζεται επαρκώς στον Κώδικα. Δεν λαμβάνεται υπόψη η πιεστική πραγματικότητα της αγοράς, όπου συχνά η ΤΝ χρησιμοποιείται χωρίς επαρκή εποπτεία λόγω έλλειψης πόρων.
8. Απουσία αναφοράς σε προκαταλήψεις των ΤΝ: Ιδεολογικές, πολιτικές ή/και πολιτισμικές, ενδέχεται να τις ενσωματώνουν ή αναπαράγουν. Δεν υπάρχει σχετική αναφορά στον Κώδικα, παρά μόνο γενικότητα περί «στερεοτύπων».

Το ChatGPT προτείνει τα παρακάτω:

• Προσθήκη Παραρτήματος με παραδείγματα ορθής και εσφαλμένης χρήσης.
• Σύνταξη οδηγού με καλές πρακτικές ανά είδος ΤΝ (κειμενική, οπτική, ήχου).
• Διαμόρφωση για ένα ανεξάρτητο όργανο παρακολούθησης και αξιολόγησης της εφαρμογής του Κώδικα.
• Συνεργασία με τεχνολογικούς φορείς για επιμόρφωση δημοσιογράφων.
• Εκστρατεία ενημέρωσης του κοινού για την ΤΝ στα ΜΜΕ.

Google Gemini

Χαρακτήρισε το κείμενο «εξαιρετικά επίκαιρο και σημαντικό. Γενικά, θεωρώ ότι ο Κώδικας Δεοντολογίας που προτείνει η ΠΟΕΣΥ είναι ένα πολύ θετικό και απαραίτητο βήμα». Ταυτόχρονα, ωστόσο, προχωρά σε παρατηρήσεις/ερωτήσεις:

1. Πρακτική εφαρμογή: Πώς πιστεύετε ότι θα εφαρμοστεί στην πράξη αυτός ο Κώδικας; Θα υπάρξουν συγκεκριμένοι μηχανισμοί ελέγχου και κυρώσεων;
2. Εκπαίδευση των δημοσιογράφων: Πόσο έτοιμοι είναι οι δημοσιογράφοι στην Ελλάδα να κατανοήσουν και να εφαρμόσουν αυτές τις οδηγίες; Θα υπάρξει κάποια μορφή εκπαίδευσης;
3. Ισορροπία μεταξύ καινοτομίας και δεοντολογίας: Πώς μπορεί να επιτευχθεί η ισορροπία μεταξύ της αξιοποίησης των δυνατοτήτων της ΤΝ για την καινοτομία στη δημοσιογραφία και της αυστηρής τήρησης των δεοντολογικών αρχών;

Στην ίδια κατεύθυνση, προτείνει:

• Περισσότερη εξειδίκευση ανά τύπο χρήσης ΤΝ: Θα μπορούσε να περιλαμβάνει πιο συγκεκριμένες οδηγίες ανάλογα με τον τρόπο χρήσης της ΤΝ (π.χ., αυτοματοποιημένη δημιουργία κειμένων, ανάλυση δεδομένων, δημιουργία οπτικοακουστικού υλικού). Θα μπορούσε να υπάρχει παράγραφος ειδικά για τις δεοντολογικές προκλήσεις της χρήσης ΤΝ για τη δημιουργία ειδήσεων έναντι της χρήσης της για την ανάλυση μεγάλων συνόλων δεδομένων.
• Οδηγίες για επιλογή εργαλείων ΤΝ: Θα μπορούσε να προστεθεί μια αρχή που να ενθαρρύνει δημοσιογράφους και οργανισμούς να επιλέγουν εργαλεία ΤΝ από αξιόπιστους παρόχους, με διαφανείς αλγορίθμους και με μηχανισμούς για την αντιμετώπιση πιθανών προκαταλήψεων.
• Ενίσχυση εκπαίδευσης και ευαισθητοποίησης: Θα μπορούσε να τονιστεί η ευθύνη των δημοσιογραφικών οργανισμών να παρέχουν συνεχή εκπαίδευση στους δημοσιογράφους σχετικά με τις δυνατότητες και τους κινδύνους της ΤΝ, καθώς και για ορθή εφαρμογή του Κώδικα Δεοντολογίας.
• Διαχείριση σφαλμάτων και ανακρίβειας: Θα ήταν χρήσιμη μια αναφορά στο πώς οι δημοσιογράφοι θα πρέπει να αντιμετωπίζουν περιπτώσεις όπου η ΤΝ παράγει εσφαλμένο ή ανακριβές περιεχόμενο. Πώς θα γίνεται η διόρθωση και η ενημέρωση του κοινού;
• Συνεργασία με ειδικούς: Θα μπορούσε να ενθαρρυνθεί η συνεργασία των δημοσιογράφων με ειδικούς στην ΤΝ και την ηθική της τεχνολογίας για την καλύτερη κατανόηση των προκλήσεων και την ανάπτυξη βέλτιστων πρακτικών.
• Διεθνής συνεργασία: Δεδομένου ότι η ΤΝ είναι ένα παγκόσμιο φαινόμενο, θα μπορούσε να αναφερθεί η σημασία της συνεργασίας με άλλες δημοσιογραφικές ενώσεις και διεθνείς οργανισμούς για την ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών και τη διαμόρφωση κοινών προτύπων.

Grok

Η πλατφόρμα AI του Ίλον Μασκ συμφωνεί ότι πρόκειται για «ισχυρό θεμέλιο για την ηθική χρήση της Τ.Ν. στη δημοσιογραφία, αλλά η μακροπρόθεσμη επιτυχία του θα κριθεί από την υλοποίηση και την προσαρμοστικότητά του». Εντοπίζει ως πιθανές αδυναμίες:

1. Ασαφής Εφαρμογή: Ενώ ο Κώδικας θέτει σαφείς αρχές, δεν περιγράφει επαρκώς πώς θα εφαρμοστούν στην πράξη. Για παράδειγμα, πώς θα διασφαλίζεται η "σαφής σήμανση" περιεχομένου Τ.Ν. σε διαφορετικά μέσα (έντυπα, διαδικτυακά, οπτικοακουστικά); Ποιος θα ελέγχει τη συμμόρφωση;
2. Έλλειψη Συγκεκριμένων Μηχανισμών Επιβολής: Αν και αναφέρεται η δημιουργία Επιτροπών Ελέγχου, δεν υπάρχουν λεπτομέρειες για τη σύνθεση, τη λειτουργία ή τις κυρώσεις σε περίπτωση παραβίασης. Αυτό μπορεί να μειώσει την αποτελεσματικότητα του Κώδικα.
3. Περιορισμένη Αναφορά σε Πρακτικά Παραδείγματα: Το κείμενο θα μπορούσε να περιλαμβάνει πιο συγκεκριμένα παραδείγματα χρήσης της Τ.Ν. (π.χ. στην ανάλυση δεδομένων, τη δημιουργία γραφικών ή την αυτοματοποιημένη σύνταξη ειδήσεων) για να βοηθήσει τους δημοσιογράφους να κατανοήσουν καλύτερα τις εφαρμογές και τους κινδύνους.
4. Πιθανή Υπερβολική Εστίαση στην Αποτροπή Κινδύνων: Ενώ η έμφαση στην αποφυγή παραπληροφόρησης, διακρίσεων και παραβίασης δεδομένων είναι απαραίτητη, ο Κώδικας δίνει λιγότερη προσοχή στις δημιουργικές δυνατότητες της Τ.Ν. (π.χ. νέες μορφές αφήγησης ή διαδραστική δημοσιογραφία), που θα μπορούσαν να εμπνεύσουν τους δημοσιογράφους.
5. Πρόκληση Επιμόρφωσης: Η απαίτηση για συνεχής επιμόρφωση είναι ορθή, αλλά δεν διευκρινίζεται πώς θα χρηματοδοτηθεί ή θα οργανωθεί, ειδικά για ελεύθερους επαγγελματίες ή μικρότερα μέσα ενημέρωσης με περιορισμένους πόρους.

Το Grok σημειώνει ότι «χρειάζονται σαφέστεροι μηχανισμοί επιβολής, εκπαίδευσης και ενημέρωσης, καθώς και συνεχής διάλογος με την κοινωνία και τους επαγγελματίες για την προσαρμογή του στις τεχνολογικές εξελίξεις» και προτείνει:

• Ενίσχυση Μηχανισμών Εφαρμογής: Δημιουργία συγκεκριμένων κατευθυντήριων γραμμών για την εφαρμογή (π.χ. πρότυπα σήμανσης περιεχομένου Τ.Ν.) και καθιέρωση ανεξάρτητου εποπτικού οργάνου.
• Εκπαιδευτικά Προγράμματα: Συνεργασία με πανεπιστήμια και διεθνείς οργανισμούς για τη δημιουργία δωρεάν ή επιδοτούμενων προγραμμάτων επιμόρφωσης.
• Έμφαση στη Δημιουργικότητα: Περισσότερη προώθηση των θετικών εφαρμογών της Τ.Ν. για να ενθαρρυνθεί η καινοτομία.
• Δημόσιος Διάλογος: Διοργάνωση φόρουμ με δημοσιογράφους, τεχνολόγους και πολίτες για να εξασφαλιστεί η αποδοχή και η συνεχής βελτίωση του Κώδικα.

DeepSeek (Κίνα)

Έχει ισχυρή βάση στις διεθνείς πρακτικές και τους κλάδους δεοντολογίας» και είναι «καλό ξεκίνημα, αλλά χρειάζεται συγκεκριμένα πλάνα δράσης και εναρμόνιση με πρακτικές προκλήσεις. Η αξία του θα μετρηθεί από την ικανότητα να προσαρμόζεται δυναμικά σε ένα ταχέως εξελισσόμενο τοπίο», όπως εκτιμά. Υπογραμμίζει ήδη στην αρχική του εκτίμηση ότι «δεν διευκρινίζει συγκεκριμένες ποινές για παραβάσεις, ούτε πώς θα εφαρμόζεται σε εταιρικό επίπεδο (π.χ. μέσα ενημέρωσης που πιέζουν για παραγωγικότητα μέσω ΤΝ)». Τα κενά και προβλήματα που εντοπίζει είναι 5, ενώ ακολουθούν 3 συστάσεις:

1. Ελλιπής Πρακτική Εφαρμογή: Έλλειψη μηχανισμών επιβολής, καθώς δεν προσδιορίζει συγκεκριμένες κυρώσεις ή διαδικασίες για παραβάσεις. Πώς θα τιμωρηθεί ένας δημοσιογραφικός οργανισμός που χρησιμοποιεί ΤΝ χωρίς σήμανση; Επίσης, ασάφεια στην ευθύνη. Σε περιπτώσεις παραπληροφόρησης από AI, δεν διευκρινίζεται αν η ευθύνη βαρύνει τον δημοσιογράφο, τον εκδότη ή τον πάροχο του εργαλείου.
2. Τεχνολογικοί Περιορισμοί χωρίς Λύσεις: Έλλειψη τεχνικών προτύπων, καθώς δεν υπάρχουν οδηγίες για πώς να επαληθεύονται τα δεδομένα που παράγει η ΤΝ (π.χ. ποιες εργαλεία fact-checking να χρησιμοποιούνται). Επίσης, αδυναμία ελέγχου των AI εργαλείων: Πολλοί δημοσιογράφοι δεν γνωρίζουν πώς λειτουργούν τα μοντέλα ΤΝ (π.χ. biases στα training data). Ο Κώδικας ζητά "επιμόρφωση", αλλά δεν προτείνει πλαίσια ή συνεργασίες με τεχνολογικούς φορείς.
3. Οικονομικές και Εργασιακές Προκλήσεις: Κίνδυνος υποβάθμισης της εργασίας, αφού δεν αναφέρεται ρητά ο κίνδυνος αντικατάστασης ανθρώπινων θέσεων εργασίας ή η πίεση για παραγωγικότητα μέσω ΤΝ. Πώς θα διασφαλιστεί ότι η ΤΝ δεν θα γίνει δικαιολογία για περικοπές προσωπικού; Χρηματοδότηση και πόροι το ίδιο, καθώς η εφαρμογή του Κώδικα απαιτεί επενδύσεις (π.χ. εργαλεία επιτήρησης, εκπαίδευση). Δεν υπάρχουν πρότυπα για τη χρηματοδότηση αυτών από μέσα ή κράτος.
4. Ηθικά Διλήμματα χωρίς Εξειδίκευση: Αφορούν αφενός τις συγκρούσεις με εμπορικά συμφέροντα. Πώς θα αντιμετωπιστεί η χρήση ΤΝ από μέσα που εξαρτώνται από κλίκς και ενοχλητικές διαφημίσεις; Ο Κώδικας δεν θίγει τον ανταγωνισμό για την προσοχή του κοινού. Αφετέρου, για την Πνευματική ιδιοκτησία: Αν και αναφέρεται, δεν διευκρινίζεται πώς θα αποζημιωθούν δημοσιογράφοι όταν η ΤΝ χρησιμοποιεί το έργο τους για training.
5. Περιορισμένη Διεθνής Συνέχεια. Δεν υπάρχει διαφοροποίηση ανά χώρα: Ο Κώδικας βασίζεται σε ευρωπαϊκές οδηγίες (EU AI Act), αλλά δεν εξετάζει πώς θα συντονιστεί με κράτη εκτός ΕΕ, όπου μπορεί να ισχύουν διαφορετικοί κανόνες (π.χ. ΗΠΑ, Κίνα).

Το Deepseek προτείνει να προστεθούν:

• Ειδικό Επιτελείο Ελέγχου: Δημιουργία ανεξάρτητης επιτροπής για καταγγελίες και επιβολή κυρώσεων.
• Συνεργασία με Τεχνολογικούς Φορείς: Σύναψη συμφωνιών με πλατφόρμες AI (π.χ. OpenAI) για διαφάνεια στα training data.
• Οικονομικά κίνητρα: Επιδοτήσεις για μέσα που εφαρμόζουν τον Κώδικα, ώστε να μην τιμωρούνται οικονομικά.

* Το metaAI και το ErnieBot της Baidu επί του παρόντος δεν έχουν δυνατότητα χρήσης ελληνικών.