Το «βελούδινο διαζύγιο» της πολιτικής από τη φιλοσοφία υπήρξε μια μάστιγα στην ιστορία του μαρξισμού, τροφοδοτούμενη από τον θρίαμβο του σταλινισμού και των ευπρεπισμένων μεταλλάξεών του. Ο Μπαντιού είναι ο στοχαστής που επανασυνέδεσε την πολιτική με τη φιλοσοφία, εισάγοντας στην πολιτική τη βαθμίδα του υποκειμένου, σε ρήξη με τον στρουκτουραλισμό και τις ιδεολογίες της συνείδησης. Η πρωτότυπη σύμπραξή τους μέσω του υποκειμένου επιτρέπει να χαρτογραφήσουμε ένα νέο, συμβαντικό χώρο επαναδιατύπωσης των πολιτικών χειραφέτησης. Το θρυλούμενο τέλος της πολιτικής, είτε ως κυνικό μοτίβο είτε ως μελαγχολία της απορρόφησης του πολιτικού στον διαχειριστικό πραγματισμό, αποδεικνύεται πλέον ατελέσφορος εξορκισμός στην αφύπνιση της ιστορίας και στην απρόβλεπτη ανάδυση της ρηξιγενούς τοπικής του συμβάντος, εκεί όπου η πραγματικότητα αδυνατεί να τιθασεύσει το πραγματικό των κοινωνικών συγκρούσεων.
Στον Μπαντιού, όμως, το υποκείμενο δεν παραπέμπει σε κάποιο κοινωνιολογικό δεδομένο ή μια δομική συλλογικότητα, που θα προϋπήρχαν της πολιτικής, αλλά σε ένα ετερογενές και εύθραυστο μετασυμβαντικό μόρφωμα υπό διαρκή διάπλαση. Το υποκείμενο δεν προηγείται της πολιτικής, καθότι έπεται του συμβάντος. Η σχέση τους δεν είναι απριορικά ή τελεολογικά συναρθρώσιμη, αλλά αστάθμητη, γιατί το καθεστώς του συμβάντος αποκλίνει από την εμπειρική αμεσότητα του γεγονότος. Το υποκείμενο μορφοποιείται μέσα σε πολιτικές χειραφέτησης, που έχουν ως γενέθλιο λίκνο όχι την τοπική της παραγωγής και τις συστημικές αντιθέσεις της, αλλά μια τέτοια ρήξη της οποίας η εστία δεν είναι δομικά προδιαγεγραμμένη. Το συμβάν δεν συντελείται στο προδιαγεγραμμένο σημείο συμπύκνωσης προσημασμένων ταξικών αντιθέσεων. Τουτέστιν, το συμβάν δεν βρίσκεται υπό την κηδεμονία της δομής. Συνεπώς, το υποκείμενο δεν έχει ως υπόστρωμα μια ομοιογενή κοινωνική κατηγορία ή μια λειτουργική συνιστώσα των τρόπων παραγωγής, που θα τελούσε σε κατάσταση ιδεολογικής ύπνωσης και θα ενεργοποιείτο πολιτικά με κομματική έγχυση ταξικής συνείδησης, αναλαμβάνοντας την τελεολογικά καθορισμένη ιστορική αποστολή της.
Το ιστορικο-πολιτικό υποκείμενο δεν προκύπτει από την αφύπνιση της συνείδησής του και την ταύτισή του με τα δεδομένα της. Δεν είναι μια μορφή συνείδησης παρούσα εν εαυτώ, όπως στον κλασικό μαρξισμό, αλλά μια διαδικασία που υλοποιεί και επεκτείνει μέσα στον κόσμο τις δυνητικές και ανατρεπτικές συνέπειες ενός συμβάντος. Επ' αυτού, οι θέσεις του Μπαντιού συνιστούν την τολμηρότερη και σημαντικότερη αναγεννητική τομή στην ιστορία της μαρξιστικής σκέψης. Οδηγήθηκε σ' αυτές διαπιστώνοντας ότι ο ιστορικός απολογισμός των επαναστάσεων και των πρωτοποριών έχει καταστήσει ανυπόληπτες τις σωτηριολογικές προσδοκίες της αφυπνισμένης ταξικής συνείδησης.
Παράλληλα, δίνει τη χαριστική βολή στη δικτατορία του προλεταριάτου. Στη δικτατορική οργάνωση του προλεταριακού κράτους, αντιπαραθέτει την πολιτική ως πεδίο οργάνωσης των συνεπειών ενός συμβάντος και ως διαδικασία μορφοποίησης ενός συλλογικού «σώματος».
Η αντινομία πολιτικής και κράτους. Η συμβαντική σύζευξη της πολιτικής και του υποκειμένου στον Μπαντιού αναδεικνύει την ανεξάλειπτη αντινομία ανάμεσα στην πολιτική και το κράτος, «δημοκρατικό» ή προλεταριακό. Θέση που έχει προκαλέσει περιπαθείς συζητήσεις. Επιβάλλεται ένας διπλός αντίλογος, μοιραία συνεπτυγμένος.
1. Η φιλοσοφική επανάσταση που προάγει ο Μπαντιού δεν εξαντλείται απλώς στην αποδέσμευση της πολιτικής από την υπερβατική εγγύηση της Ιστορίας και την κοινωνιολογική ουσιοποίηση των τάξεων. Προεκτείνεται σε μια ρηξικέλευθη σύλληψη της πολιτικής ως «γενολογικής» διαδικασίας σε ρήξη με την εξιδανίκευση και τον αυταρχισμό του κόμματος-κράτους. Συναντάμε εδώ τον αξιωματικό πυρήνα της πολιτικής σκέψης του Μπαντιού, όπου διακυβεύεται η ιστορική επανενσωμάτωση της πρωταρχικής, αυθεντικής έμπνευσης του Μαρξ: η ετεροτοπία της πολιτικής σε σχέση με το κράτος ως Γη της επαναστατικής Επαγγελίας. Ως γενολογική διαδικασία, η πολιτική στοιχειοθετείται σε ατέρμονη υφαίρεση από τις συντεταγμένες του κράτους. Αντίθετα φυλλοροεί και απονεκρώνεται μέσα στην υπονομευτική αλληλεγγύη που της προσφέρουν οι μηχανισμοί του κράτους, αντί να απονεκρώνεται αυτό από την ανατρεπτική εμβέλειά της. Ανάμεσα στη γενολογικότητα της πολιτικής και τη δομικότητα του κράτους, η ασυμβατότητα αποδείχτηκε ιστορικά διαλυτική για το πολιτικό υποκείμενο. Ο Μπαντιού επαναλαμβάνει ότι «το φιάσκο όλων των παραλλαγών του κόμματος-κράτους που προήλθαν από την τρίτη Διεθνή ανοίγει έναν ορίζοντα επανεξέτασης σ' ό,τι αφορά την ουσία του πολιτικού υποκειμένου».
2. Για τον Μπαντιού η δημοκρατία, και στις πλέον εξιδανικευμένες και εξωραϊσμένες εκδοχές της, με εξαίρεση την άμεση δημοκρατία, δεν παύει να αποτελεί θεσμική υλοποίηση μιας μορφής κράτους. Το πολιτικό ζητούμενο είναι η πρόταξη μιας αξίωσης ισότητας. Η ισότητα, αντιτείνουν οι θεματοφύλακες του νεοφιλελευθερισμού, είναι ανεύρετη, ανέφικτη, ανεντόπιστη. Πράγματι, συνηγορεί ο Μπαντιού, και γι' αυτό δεν μπορεί να υπάρξει παρά ως διακύβευμα μιας συμβολικής και επιτελεστικής θέσμισης υπό μορφή «διακήρυξης». «Το εξισωτικό αίτημα», όπως το ονομάζει, έχει ως ορίζοντα όχι τη δημοκρατική ή σοσιαλιστική θέσμιση του κράτους, αλλά την οριακή απορρόφησή του μέσα στην «κοινότητα των ίσων», στον «ελεύθερο συνεταιρισμό» των πολιτών που οραματιζόταν ο Μαρξ. Ουτοπικός οραματισμός; Οι σύγχρονες πολιτικές χειραφέτησης που φέρνουν στο προσκήνιο τα νέα κινήματα θα ήταν αδιανόητο να έχουν ως πυξίδα τους ένα φαλκιδευμένο ιδεώδες αποδεκτής ανισότητας. Οι πολιτικές χειραφέτησης είναι ασυμβίβαστες με τον πραγματισμό των ήπιων ανισοτήτων, που ευαγγελίζονται οι λάτρεις της σοσιαλδημοκρατικής συναλλαγής.
*Ο Δημήτρης Βεργέτης είναι ψυχαναλυτής, διευθυντής του περιοδικού αληthεια.
Ο Αλαίν Μπαντιού θα δώσει τρεις διαλέξεις στην Αθήνα: 1. Η πρόσληψη του Πλάτωνα στη σύγχρονη φιλοσοφία (Γαλλικό Ινστιτούτο, Πέμπτη 23.1., ώρα 18.30). 2. Ο Λακάν και η αντι-φιλοσοφία (αμφιθέατρο Δρακόπουλου, Πανεπιστημίου 30, Παρασκευή 24.1., ώρα 19.00). 3. Η πολιτική και η κρίση (Νομική Σχολή, Σάββατο 25.1., ώρα 19.00)