Είναι μακριά νυχτωμένοι κάποιοι στη δεξιά πολυκατοικία που θεωρούν την παράταξή τους ανίκητη μετά την πρόσφατη εκλογική νίκη του Μητσοτάκη. Τους θυμίζω όμως ότι η ΕΡΕ με 49% στις εκλογές του 1961 είχε σαρωθεί από τη μεγάλη κινηματική ανάταση του ελληνικού λαού, τον «συναγερμό συνειδήσεων» και τον δημοκρατικό ξεσηκωμό που πυροδότησε η δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη. Έναν ξεσηκωμό διαρκείας, τον οποίο προσωπικά έχω χαρακτηρίσει «ελληνικό Μάη του ’63», που, συγκρινόμενος με τον περίφημο γαλλικό Μάη του ’68, υπήρξε νικηφόρος.
Η εξήγηση του γιατί εκείνος ο ξεσηκωμός πρέπει να αναζητηθεί και στο γεγονός ότι δολοφονήθηκε ένα σύμβολο ανυποχώρητου αγώνα και ενότητας της Αριστεράς, που είχε τιμήσει την Ελλάδα στους αθλητικούς στίβους αλλά και στον χώρο της επιστήμης, καθώς ήταν πρωτοπόρος ερευνητής γιατρός, υφηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Εκείνη η κινηματική έκρηξη συνοδεύτηκε και από πολυδιάστατη πολιτιστική άνοιξη, με πολλούς πρωταγωνιστές, με πρώτο ανάμεσά τους τον Μίκη Θεοδωράκη. Θα μπορούσα να αναφέρω κι άλλους, σπουδαίους συνθέτες, που τότε έκαναν τα πρώτα τους βήματα, καθώς και πολλούς εκπροσώπους άλλων μορφών τέχνης που συνέβαλαν σημαντικά και στον αντιδικτατορικό αγώνα της περιόδου 1967-1974. Και φυσικά δεν πρέπει να παραβλέπεται, ούτε να υποτιμάται, ο ρόλος της τότε ενωτικής Αριστεράς, δηλαδή της ΕΔΑ, που η δημιουργία της το 1951 έδωσε πνοή στο αριστερό και λαϊκό κίνημα της χώρας μας στις εξαιρετικά δύσκολες μετεμφυλιοπολεμικές συνθήκες του ακραίου αντικομμουνισμού και της έξαρσης του Ψυχρού Πολέμου, του οποίου «προκεχωρημένο φυλάκιο» στα Βαλκάνια υπήρξε η αμερικανοκρατούμενη Ελλάδα.
Επισημαίνω ότι ο «ελληνικός Μάης» του ’63 δεν προέκυψε τυχαία, προετοιμάστηκε όλα τα προηγούμενα χρόνια και ενσωμάτωσε το ανυπότακτο και εξεγερτικό πνεύμα της Εθνικής Αντίστασης και των ηρώων της μετεμφυλιοπολεμικής περιόδου, του Μπελογιάννη και του Νικηφορίδη, των δεσμωτών της Μακρονήσου και άλλων τόπων εξορίας, και της παράνομης ΕΠΟΝ που στελέχωσε τα μετεμφυλιοπολεμικά αριστερά νεολαιίστικα κινήματα. Ας προστεθεί ότι και το Κυπριακό αποτέλεσε ένα από τα κύρια θέματα της τότε κινηματικής ανάτασης, ιδιαίτερα στον χώρο της νεολαίας. Και, βέβαια, ήταν το αίτημα της δημοκρατίας και η υπόθεση της εθνικής ανεξαρτησίας σε άμεση σύνδεση με τη διεκδίκηση της ειρήνης με δικαιοσύνη. Του «ελληνικού Μάη» του 1963 προηγήθηκαν οι αγώνες κατά της εγκατάστασης στην Ελλάδα των ξένων βάσεων με την ελληνοαμερικανική συμφωνία του 1952 (μερικές από τις οποίες «φιλοξένησαν» και πυρηνικά όπλα από το 1958) και στη συνέχεια η ανάδειξη της ΕΔΑ σε αξιωματική αντιπολίτευση στις εκλογές του 1958, οι αγώνες του 1-1-4 και του 15% για την Παιδεία, του συνδικαλιστικού και άλλων κινημάτων.
Ορόσημο αποτέλεσε η πρώτη Μαραθώνια Πορεία Ειρήνης (21.4.1963), που η πραγματοποίησή της από τον Λαμπράκη και λίγους συνοδοιπόρους του (όσοι μπόρεσαν να ξεφύγουν από τα πυκνά μπλόκα της Χωροφυλακής κατά μήκος της διαδρομής Μαραθώνας-Αγ. Παρασκευή) αποτέλεσε πράξη πολιτικής ανυπακοής στις τότε συνθήκες, κάτι που πρέπει να πιστωθεί στην τότε ηγεσία της Αριστεράς. Πορεία που έφερε έντονα και στο διεθνές προσκήνιο την προσωπικότητα του Λαμπράκη, πυροδοτώντας πλατύ διεθνές κίνημα αλληλεγγύης με τον ελληνικό λαό. Υπενθυμίζω και τα γεγονότα του Λονδίνου, με αφορμή την επίσκεψη της Φρειδερίκης, με κεντρικό πρόσωπο την Μπέτυ Αμπατιέλου και ένθερμο συμπαραστάτη της τον μαραθωνοδρόμο της ειρήνης. Από τα προαναφερθέντα γίνεται εύκολα αντιληπτό γιατί η δολοφονία Λαμπράκη συνοδεύτηκε από λαϊκό ξεσηκωμό, με πρώτο κύμα της λαϊκής «παλίρροιας» την παλλαϊκή συμμετοχή στην κηδεία του βουλευτή της Αριστεράς και μάρτυρα της ειρήνης. Τέλος, τον Ιούνιο του 1963 ιδρύθηκε η Νεολαία Λαμπράκη και οδηγήθηκε σε παραίτηση ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, αυτοεξοριζόμενος στο Παρίσι, ενώ στη συνέχεια ήρθαν δύο εκλογικές ήττες της ΕΡΕ, τον Νοέμβριο 1963 και τον Φεβρουάριο 1964, με ποσοστό 52% για την Ένωση Κέντρου, την οποία είχε εμμέσως πριμοδοτήσει και η ΕΔΑ.
Ο Πάνος Τριγάζης, στέλεχος του ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ., είναι συγγραφέας δύο βιβλίων για τον Λαμπράκη
