Σε ένα κράτος δικαίου, οι αποφάσεις των δικαστηρίων είναι βεβαίως σεβαστές. Η πρόταση αυτή μοιάζει με κοινοτοπία, σχεδόν κλισέ. Δεν είναι. Ο σεβασμός των δικαστικών αποφάσεων, όπως και κάθε άλλης πράξης της κρατικής εξουσίας, τελεί υπό μια προϋπόθεση: ότι ζούμε πράγματι σε κράτος δικαίου και όχι σε αυταρχικό καθεστώς. Πότε ζούμε σε κράτος δικαίου; Όταν οι πολίτες, οι εξουσιαζόμενοι, έχουν τη δυνατότητα να ελέγχουν τις πράξεις όσων ασκούν κρατική εξουσία. Όλες τις πράξεις, χωρίς καμία εξαίρεση. Βεβαίως και τις πράξεις της δικαστικής εξουσίας, που είναι κι αυτή κομμάτι του κρατικού μηχανισμού. Ας μην ξεχνάμε: «Όλες οι εξουσίες πηγάζουν από τον λαό» λέει το άρθρο 1 παρ. 3, η πιο θεμελιώδης διάταξη του συντάγματός μας.
Το δικαίωμα κριτικής της κρατικής εξουσίας είναι ιερό. Είναι στοιχείο της πολιτικής ελευθερίας των εξουσιαζόμενων και ταυτόχρονα προϋπόθεση της νομιμοποίησης όσων ασκούν εξουσία. Αυτό ισχύει κατά μείζονα λόγο για την κριτική σε δικαστικές αποφάσεις. Ότι οι δικαστικές αποφάσεις είναι σεβαστές δεν σημαίνει και ότι μένουν στο απυρόβλητο της κριτικής. Το ακριβώς αντίθετο: μόνο τότε είναι σεβαστές οι δικαστικές αποφάσεις, όταν υπάρχει η δυνατότητα κριτικής τους. Αν διαφωνούμε με αποφάσεις που λαμβάνουν οι αιρετοί αντιπρόσωποί μας που ασκούν νομοθετική ή εκτελεστική εξουσία, έχουμε τη δυνατότητα να τους καταψηφίσουμε στις επόμενες εκλογές. Τέτοια δυνατότητα δεν έχουμε έναντι των δικαστών. Στην περίπτωσή τους, το μόνο που μένει είναι η δημόσια κριτική των αποφάσεών τους. Γι’ αυτό άλλωστε το σύνταγμα επιμένει, στο άρθρο 93, ότι οι δίκες διεξάγονται δημόσια και οι αποφάσεις απαγγέλλονται σε δημόσια συνεδρίαση του δικαστηρίου. Η δημοσιότητα της δίκης επιτρέπει στους πολίτες να ασκούν κριτική στις δικαστικές αποφάσεις, η οποία με τη σειρά της αποτελεί όρο της νομιμοποίησης της δικαστικής εξουσίας.
«Δεν δικαιούσαι να ομιλείς»
Η ελιτίστικη κριτική ότι μόνο όσοι έχουν νομική παιδεία ή -ακόμα χειρότερα- μόνο όσοι έχουν πλήρη γνώση της δικογραφίας ορισμένης υπόθεσης δικαιούνται να κρίνουν δικαστικές αποφάσεις είναι εκ του πονηρού και υποκρύπτει αυταρχισμό («δεν δικαιούσαι να ομιλείς»). Η δίκη είναι κοινωνικός θεσμός και το δίκαιο κοινωνική κατασκευή, όχι φυσικό φαινόμενο. Κάθε ενδιαφερόμενος πολίτης έχει, από μόνη την ιδιότητά του αυτή, το δικαίωμα να κρίνει δικαστικές αποφάσεις ως πράξεις κρατικής εξουσίας, ιδίως σε υποθέσεις με δημόσιο ενδιαφέρον. Ας μην ξεχνάμε ότι το ίδιο το δίκαιο αναγνωρίζει σε κάθε πολίτη τη δυνατότητα να ασκεί δικαστική εξουσία, να δικάζει ως ένορκος, με μόνη προϋπόθεση την ιδιότητά του ως πολίτη και χωρίς καμιά απαίτηση νομικής παιδείας. Το δικαίωμα κριτικής από τους πολίτες δεν μπορεί να συρρικνώνεται μόνο στο δικαίωμα (επιστημονικής) κριτικής από το ιερατείο των νομικών ελίτ.
* Ο Ακρίτας Καϊδατζής είναι επίκουρος καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου ΑΠΘ
