Εκρηκτικές διαστάσεις λαμβάνει η στεγαστική κρίση, την ώρα που η ακρίβεια, η ενεργειακή φτώχεια, η στασιμότητα των μισθών και ο Πτωχευτικός Κώδικας, που ανοίγει τον δρόμο σε πλειστηριασμούς, διαμορφώνουν ένα περιβάλλον γενικευμένης αβεβαιότητας, ιδίως στις νεότερες ηλικίες. Η κρατική παρέμβαση και η ρύθμιση μιας ανεξέλεγκτης αγοράς με αιχμή τη βραχυχρόνια μίσθωση προκύπτουν ως αναγκαίες προϋποθέσεις για να αρθεί το αδιέξοδο.
Ο Αλέξης Τσίπρας παρουσίασε το σχέδιο του ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ., που γίνεται έτσι το μοναδικό κόμμα στην Ελλάδα που καταθέτει ολοκληρωμένη και συγκεκριμένη πρόταση η οποία βασίζεται σε τέσσερις άξονες. Πρώτον, την αντιμετώπιση του μη εξυπηρετούμενου ιδιωτικού χρέους των νοικοκυριών με εγγύηση την κατοικία με κατάργηση του Πτωχευτικού Κώδικα της Ν.Δ. και επαναφορά της προστασίας της κύριας κατοικίας.
Δεύτερον, τον έλεγχο της δραστηριότητας του Airbnb με απαγόρευση δραστηριοτήτων Airbnb στα νομικά πρόσωπα για λόγους δημοσίου συμφέροντος και την απελευθέρωση της δραστηριότητας του Airbnb μόνο για τα φυσικά πρόσωπα και έως 3 ακίνητα ανά ιδιοκτήτη και διαχειριστή. Τρίτον, τον διπλασιασμό τόσο του επιδόματος όσο και των δικαιούχων επιδόματος στέγης, ηλικίας 25-44 ετών.
Ειδικότερα, προβλέπεται επιδότηση από 70 σε 140 ευρώ τον μήνα για νοικοκυριό με ένα μέλος και από 175 σε 350 ευρώ τον μήνα για νοικοκυριό με 2 παιδιά, ενώ αντίστοιχα αυξάνονται και τα εισοδηματικά κριτήρια, από 7.000 σε 14.000 ευρώ για την επιδότηση νοικοκυριού με ένα μέλος και από 17.500 ευρώ σε 35.000 ευρώ για την επιδότηση ζευγαριού με 2 παιδιά.
Το σύνολο των δικαιούχων θα φτάσει τις 150.000 νοικοκυριά νέων 25-44 ετών με συνολικό επιπλέον κόστος 255 εκατ. ευρώ ανά έτος. Τέταρτον, τη δημιουργία Τράπεζας Στέγης, που θα περιλαμβάνει κενά, ανεκμετάλλευτα κτήρια του Δημοσίου, των δήμων, της Εκκλησίας και μη κερδοσκοπικών φορέων κοινωφελούς σκοπού για αγορά ή ενοικίαση αλλά και κενά εγκαταλελειμμένα κτήρια ιδιωτών σε διάφορους δήμους για αγορά ή ενοικίαση, καθώς η Ελλάδα έχει το μεγαλύτερο ποσοστό κενών κτηρίων μεταξύ των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Κυρίως όμως από κατοικίες και διαμερίσματα ιδιωτών που θα τις διαθέσουν στην Τράπεζα Στέγης προς ενοικίαση για 3, 5 ή 8 χρόνια χάρη σε ένα ελκυστικό πακέτο κινήτρων, που θα τους δοθεί από το κράτος το οποίο περιλαμβάνει μεταξύ άλλων: φοροελαφρύνσεις, κατάργηση φόρου ενοικίου και ΕΝΦΙΑ, εξασφάλιση καταβολής ενοικίου 12 μήνες τον χρόνο, ενεργειακή αναβάθμιση ακινήτου και ενεργειακό πιστοποιητικό.
Για το στεγαστικό ζήτημα, την ευρωπαϊκή εμπειρία αλλά και τις δυνατότητες εμπλουτισμού των μέτρων και των προτάσεων που θα διαμορφώνουν για πρώτη φορά στην Ελλάδα ένα πλαίσιο στεγαστικής πολιτικής γράφουν οι: Φερενίκη Βαταβάλη, Νίκος Κατσουλάκου, Ευαγγελία Χατζηκωνσταντίνου, Όλγα Μπαλαούρα και Όλγα Νάσση.
4 άξονες στην πρόταση του ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ.
1 Κατάργηση Πτωχευτικού Κώδικα της Ν.Δ. και επαναφορά της προστασίας κύριας κατοικίας
2 Επιδότηση ενοικίου με διπλασιασμό του επιδόματος και των εισοδηματικών κριτηρίων
3 Ελεγχος του Airbnb με απαγόρευση δραστηριοποίησης στα νομικά πρόσωπα και περιορισμό στα έως 3 ακίνητα ανά ΑΦΜ για φυσικά πρόσωπα
4 Τράπεζα Στέγης με κενά κτήρια και παροχή κινήτρων σε ιδιώτες
Πρωταθλήτρια αμέλειας ως προς το ταμείο ανάκαμψης η Ελλάδα
Η Ελλάδα προβλέπει το ποσό που χρησιμοποίησε η Ιταλία μόνο για την ενεργειακή αναβάθμιση ενός συνεταιρισμού 18 διαμερισμάτων
Της Όλγας Νάσση
focal point ΙΑΙ, Δίκτυο Οργανώσεων για το Δικαίωμα στη Στέγαση και το Δικαίωμα στην Πόλη
Η στεγαστική κρίση απασχολεί εδώ και χρόνια όλη την Ευρώπη: αύξηση των τιμών και των ενοικίων, μείωση των δημόσιων επενδύσεων στη στέγαση, έλλειψη ελέγχου και ρύθμισης της τουριστικοποίησης (Airbnb). Η ίδια η Ε.Ε. πήρε θετικές νομοθετικές πρωτοβουλίες και διαθέτει εργαλεία υποστήριξης προς τα κράτη-μέλη για την ανάπτυξη μιας πολιτικής κοινωνικής στέγασης στη βάση της «προτεραιότητας στη στέγαση» (housing first).
Πράγματι, το στεγαστικό μείγμα παρουσιάζει σημαντικές διαφορές και ανισότητες μεταξύ των κρατών-μελών. Όσον αφορά τις κοινωνικές ενοικιαζόμενες κατοικίες, υπάρχουν χώρες με 30% παρόχους κοινωνικής στέγασης (Κάτω Χώρες) και άλλες με πολύ λίγες, όπως η Βουλγαρία με λιγότερο από 3% και η Ελλάδα σχεδόν καθόλου. Η Ελλάδα παραμένει η χώρα που δεν έχει ένα σχέδιο κοινωνικής στέγασης, όταν είναι ευρέως αναγνωρισμένη η ανάγκη να στραφούμε σε ολοκληρωμένες μακροπρόθεσμες στρατηγικές για να εξασφαλίσουμε τη διαθεσιμότητα (και καλύτερης ποιότητας!) οικονομικά προσιτής στέγασης.
Όμως, οι στεγαστικές πολιτικές παραμένουν στην αρμοδιότητα των κρατών-μελών και συνεπώς στην πολιτική βούληση των διαφόρων κυβερνήσεων.
Το 2020, οι πολλές ευρωπαϊκές κυβερνήσεις υιοθέτησαν γρήγορα και αποτελεσματικά μέτρα έκτακτης ανάγκης για τη στήριξη των εισοδημάτων ή την προσωρινή απαγόρευση των εξώσεων. Άλλες χώρες με προοδευτικές κυβερνήσεις έχουν πρόσφατα υιοθετήσει σχέδια για περισσότερες επενδύσεις σε κοινωνική, δημόσια και οικονομικά προσιτή στέγαση.
Στην Πορτογαλία, ο «βασικός νόμος για τη στέγαση» στοχεύει να αντιμετωπίσει την κατοικία ως «κοινωνικό αγαθό», όπως και η εκπαίδευση ή η υγειονομική περίθαλψη. Και μάλιστα εκεί, η πράσινη μετάβαση των κτηρίων υπερβαίνει ακόμη και την ενεργειακή απόδοση και περιλαμβάνει την κυκλική οικονομία.
Στην Ισπανία, προγραμματίζονται διάφορες φιλόδοξες μεταρρυθμίσεις, με πρώτο τον «νόμο για το δικαίωμα στη στέγαση» που ψηφίστηκε το Φεβρουάριο 2022, ο οποίος υποχρεώνει τις δημόσιες αρχές να εγγυώνται το δικαίωμα στη στέγαση και να αποτρέπουν την κερδοσκοπία.
Ενώ ορισμένες χώρες έχουν προχωρήσει προς τα εμπρός, η Ελλάδα πάει πίσω.
Μια πρώτη μεγάλη χαμένη ευκαιρία για τα κράτη-μέλη είναι το ταμείο ανάκαμψης και ανθεκτικότητας για να προσφέρουν άμεση υποστήριξη στα νοικοκυριά και στους κατοίκους που σήμερα και χάνουν μέρος του εισοδήματος τους και δεν μπορούν να ανταποκριθούν στο κόστος στέγασης. Αλλά και εδώ η ελληνική κυβέρνηση ήταν πρωταθλήτρια στην αμέλεια μπροστά στις άλλες χώρες. Κάποιες συγκρίσεις και να σας δώσω το μέγεθος της τεράστιας διαφοράς: η Πορτογαλία επένδυσε 2.700 εκατ., η Ισπανία 1 δισ. ευρώ, η Ελλάδα μόνο 1,3 εκατ. ευρώ (ίσο με το ποσό που χρησιμοποίησε η Ιταλία μόνο για την ενεργειακή αναβάθμιση ενός συνεταιρισμού 18 διαμερισμάτων!).
Ενέργεια και κατοικία
Την υποβάθμιση του επιπέδου ζωής εξαιτίας της επιδεινούμενων δεικτών ενεργειακής φτώχειας αναδεικνύει πανελλαδική έρευνα για το Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς
Των Φερενίκης Βαταβάλη, Νίκου Κατσουλάκου, Ευαγγελίας Χατζηκωνσταντίνου
Η τρέχουσα μεγάλη άνοδος στις τιμές ενέργειας, όπως προκύπτει από τα ευρήματα πρόσφατης πανελλαδικής έρευνας που διενεργήθηκε για λογαριασμό του Ιδρύματος Ν. Πουλαντζάς, επηρεάζει τις συνήθειες των νοικοκυριών περισσότερο από την οικονομική κρίση και τα Μνημόνια. Οι υψηλές τιμές ενέργειας και τα καθηλωμένα εισοδήματα επιδεινώνουν τους δείκτες ενεργειακής φτώχειας.
Παρατηρείται μεγάλη αύξηση στους λογαριασμούς ηλεκτρικής ενέργειας, που φτάνει τα 42% σε σχέση με τον περσινό χειμώνα. Τα μισά ελληνικά νοικοκυριά αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην κάλυψη των ενεργειακών τους αναγκών. Έτσι, αναγκάζονται να περιορίζουν τη θέρμανση και τον δροσισμό των κατοικιών τους, αλλά και να περικόπτουν (ακόμη και βασικές) άλλες ανάγκες για να καλύψουν τις αυξημένες ενεργειακές δαπάνες. Για να αντεπεξέλθουν στη δυσμενή κατάσταση, εξαντλούν τις δυνατότητες και την εφευρετικότητά τους, προσπαθώντας να μειώσουν όσο γίνεται την ενεργειακή τους κατανάλωση.
Η μείωση της ενεργειακής κατανάλωσης παίρνει χαρακτηριστικά αποστέρησης και οδηγεί σε υποβάθμιση του επιπέδου ζωής. Επιπλέον, η πολυκατοικία, ήδη από την περίοδο των Μνημονίων, έχει μετατραπεί σε άθροισμα κατοικιών χάνοντας τον συλλογικό της χαρακτήρα. Δεν είναι μόνο η παύση λειτουργίας των συστημάτων κεντρικής θέρμανσης όπου παρατηρείται σε πολλές περιπτώσεις το πρόβλημα. Παρατηρούνται περιπτώσεις που υπάρχει διακοπή στο κοινόχρηστο ρεύμα, υποβαθμίζοντας σοβαρά τη ζωή στην πολυκατοικία και απειλώντας τη βιωσιμότητά της.
Όταν στα προβλήματα με την ενέργεια προστεθεί η στεγαστική πίεση που υφίστανται τα νοικοκυριά ως συνδυασμός πολλαπλών παραγόντων (της αύξησης του διεθνούς επενδυτικού ενδιαφέροντος για τα ακίνητα στην Ελλάδα, που ενισχύεται από τις θεσμικές διευκολύνσεις προς τους επενδυτές και της τουριστική εκμετάλλευσης μέρους του οικιστικού αποθέματος), η κατάσταση γίνεται ασφυκτική.
Όπως προκύπτει από την πανελλαδική έρευνα, τα ενοίκια είναι 12% αυξημένα σε σχέση με το 2014 και 22% σε σχέση με το 2009. Αν και το ποσοστό των ιδιοκτητών παραμένει υψηλό, ένα σημαντικό μέρος των ιδιοκτητών, 23%, έχει κατοικία με οικονομικές υποχρεώσεις (δάνειο ή υποθήκη). Οι ιδιοκτήτες αυτοί είναι σε ακόμα δυσμενέστερη θέση, καθώς δίνουν κάθε μήνα ποσό μεγαλύτερο από τον μέσο όρο των ενοικίων για να καλύψουν τις υποχρεώσεις του ακινήτου τους και τον ΕΝΦΙΑ.
Καθώς δεν διαφαίνεται διεθνώς σύντομα αποκλιμάκωση στις τιμές των καυσίμων, εάν δεν ληφθεί μέριμνα, η ενέργεια αναμένεται να αποτελέσει το κύριο πρόβλημα των νοικοκυριών. Οι έως τώρα επιδοματικές πολιτικές φαίνεται να έχουν αποτύχει, η πλειονότητα των πολιτών δηλώνει ότι βοηθήθηκαν από ελάχιστα έως καθόλου. Οι ενεργειακές αναβαθμίσεις αποτελούν κρίσιμα πεδία πρακτικής και άσκησης πολιτικής καθώς μπορούν να μειώσουν μακροπρόθεσμα το συνολικό κόστος της στέγασης και να βοηθήσουν τα νοικοκυριά.
Ωστόσο, θα πρέπει να σχεδιαστούν με τρόπο που θα ενισχύει τους πιο ευάλωτους και δεν θα δημιουργεί νέες ανισότητες στον χώρο. Στην κατεύθυνση αυτή θα πρέπει να ληφθεί ειδική μέριμνα για τις ενοικιαζόμενες κατοικίες, στις οποίες γίνονται σήμερα 30-40% λιγότερες παρεμβάσεις εξοικονόμησης ενέργειας σε σχέση με τις ιδιοκατοικούμενες. Επιπλέον, οι σχετικές πολιτικές θα πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τις ιδιαιτερότητες των πολυκατοικιών πολυιδιοκτησία, πολυσυλλεκτικότητα, κοινές ενεργειακές υποδομές και ενιαίο κέλυφος, το οποίο αποτελεί σημαντικό πλεονέκτημα για την εξοικονόμηση.
Αναγκαία μια χωρικά προσδιορισμένη στρατηγική
Της Ολγας Μπαλαούρα
Αρχιτέκτων, πολεοδόμος, ερευνήτρια
Το σχέδιο του ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ. για τη στεγαστική πολιτική αποτελεί προωθημένο σχέδιο σε μια χώρα που δεν είχε ποτέ συστηματική στεγαστική πολιτική για την κατοικία.
Η προσφορά οικονομικά προσιτής κατοικίας αποτελεί ενεργητική πολιτική παρέμβασης του κράτους στη ρύθμιση της αγοράς, αλλά και συμβολική και υλική πρόκληση στον μετασχηματισμό της πρόσληψης της κατοικίας από χρηματιστικό προϊόν σε αξία χρήσης και κοινωνικό αγαθό.
Η δημιουργία τράπεζας στέγης αφορά τη δημιουργία ενός αποθετηρίου διαχείρισης του κενού και λιμνάζοντος δημόσιου και ιδιωτικού αποθέματος που διατίθεται για οικονομικά προσιτή κατοικία. Με την παράλληλη, από το Δημόσιο, εκμετάλλευση των κατοικιών ιδιωτών που θα τις διαθέτουν στην τράπεζα στέγης προς ενοικίαση, κατόπιν κινήτρων, ενεργοποιείται η αύξηση της προσφοράς του αποθέματος ρυθμιζόμενης και επιδοτούμενης κοινωνικής και οικονομικά προσιτής ενοικιαζόμενης κατοικίας στην αγορά. Επιπλέον, τα μέτρα πολιτικής έρχονται να απαντήσουν στο έλλειμμα δημόσιας πολιτικής για την κατοικία που χαρακτηρίζει την Ελλάδα, μέσω της δημιουργίας κεντρικού αρμόδιου φορέα και θεσμικού πλαισίου για τη στεγαστική πολιτική, ενώ αρμοδιότητες υλοποίησης δίνονται στην Τοπική Αυτοδιοίκηση.
Η πρόταση εστιάζει στην ανακαίνιση και συντήρηση του υπάρχοντος αποθέματος, διαδικασία που αφορά αφενός άμεσες ενέργειες κοινωνικής πολιτικής με την πρόσβαση των δικαιούχων σε κατοικία που επισκευάζεται σε χρόνο πολύ μικρότερο από αυτόν της από την αρχή οικοδόμησης.
Αφετέρου, ως αντίληψη για την επανάχρηση, μπορεί να έχει και περιβαλλοντική διάσταση, με επιπτώσεις τη μείωση του περιβαλλοντικού κόστους σε πυκνοδομημένα περιβάλλοντας όπως αυτά των αστικών κέντρων και τη μείωση στο ενεργειακό αποτύπωμα μέσω της κτηριακής αναβάθμισης. Μέσω της ανακαίνισης, δημιουργείται ευρύτερη ανανέωση του διάσπαρτου οικιστικού αποθέματος με πολλαπλασιαστικά για την πόλη οφέλη, ενώ μέσω της εκμετάλλευσης ακινήτων προς κοινωνική αξιοποίηση, που διαχέονται χωρικά στον ιστό της πόλης, ευνοείται η κοινωνική μείξη στις γειτονιές και αποφεύγεται η συγκέντρωση της κοινωνικής προσιτής κατοικίας σε περιοχές που μπορεί να γίνουν θύλακες φτώχειας, μονοθεματικού χαρακτήρα κ.λπ.
Τα παραπάνω αποτελούν προτάσεις που μπορούν να εξειδικευτούν και να εμπλουτιστούν με μεσοπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες στρατηγικές παρέμβασης και συνδυαστικά να μεγιστοποιήσουν τα αποτελέσματα της πολιτικής για την κατοικία και να απαντήσουν στη στεγαστική κρίση. Στο πλαίσιο μιας ενεργητικής πολιτικής για την κατοικία χρειάζεται συνδυασμός εργαλείων και παρεμβάσεων με χωρικά προσδιορισμένα χαρακτηριστικά που θα παρακολουθούν τις τιμές στην αγοράς και θα ελέγχουν φαινόμενα τουριστικοποίησης, gentrification κ.ά. Τέτοιες παρεμβάσεις θα μπορούσαν να είναι:
- Χωρικές, ανά περιοχή μελέτες και δημιουργία παρατηρητηρίου κατοικίας για την καταγραφή των εξελίξεων στον τομέα με συμβουλευτικές και άλλες δομές πρόληψης και παρέμβασης.
- Διάθεση δημόσιας γης και κτηριακού αποθέματος σε συνεταιριστικές και συνεργατικές μορφές κοινωνικής και οικονομικά προσιτής κατοικίας, με χαρακτηριστικά κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας.
- Ρυθμιστικά μέτρα συγκράτησης και μείωσης τιμών γης και ενοικίων (πλαφόν) για την αποφυγή κερδοσκοπικών τάσεων, αυξητικών πιέσεων και τον εξευγενισμό περιοχών.
- Μαζί με τη ρύθμιση των βραχυχρόνιων μισθώσεων, συγκρότηση σχεδίου αναχαίτισης των πιέσεων από τον τουρισμό, στα πρότυπα του PEUAT στη Βαρκελώνη. Μέτρα παρέμβασης με διαφορετική ένταση ανάλογα με το φαινόμενο σε κάθε περιοχή, καθώς και επανεξέταση του προγράμματος Golden Visa.
- Στον τομέα της διάθεσης κοινωνικής και οικονομικά προσιτής κατοικίας, να δημιουργηθούν σύγχρονες προδιαγραφές ενεργειακής αναβάθμισης οι οποίες μειώνουν το ενεργειακό κόστος και αντιμετωπίζουν σε έναν βαθμό φαινόμενα ενεργειακής φτώχειας.
