Δεν ξενιτεύονται οι νέοι, τους αποξενώνει η πατρίδα. Δημιουργεί εχθρικές εργασιακές και πολιτιστικές συνθήκες. Δεν αισθάνονται ότι τους αγαπάει ο τόπος τους. Εύνοιες, καριέρες-ασανσέρ, αναξιοκρατία. Αναρωτιέται ο καλοπροαίρετος ή ο παπαγάλος: μήπως φεύγουν γιατί δεν συνδέονται επαρκώς τα πανεπιστήμια με την αγορά και οι νέοι ψάχνουν την τύχη τους «στα καράβια, στα ξένα»; Αυτός είναι ένας από τους συνηθισμένους, όσο και ηλίθιους, ισχυρισμούς. Τι ζητάει ο τουρισμός, π.χ., η λεγόμενη βαριά βιομηχανία μας; Παιδιά πολύγλωσσα, πεταμένα σε κοτέτσια, να εργάζονται από τη μια νύχτα μέχρι την άλλη νύχτα σε μια εργασιακή (συχνά και άλλου είδους) κακοποίηση.
Έχει μια δυνατή σκηνή ο Γιάννης Οικονομίδης στην ταινία του «Μικρό ψάρι», όπου το «αφεντικό» συντρίβει μια εργαζόμενη στο παρασκευαστήριο γιατί δεν πλάθει καλά τα σχήματα στο κρουασάν. Τη διώχνει, αυτή παρακαλάει, ζητάει συγγνώμη, σαν σε συνθήκη του 19ου αιώνα ή σαν σε (κρυμμένη) σημερινή εργασιακή πραγματικότητα. Η ελληνική αγορά ζητάει ένα «παν-προλεταριάτο», αν είναι δυνατόν και με μεταπτυχιακό, για το σούπερ μάρκετ, το μπαρ ή το ντελίβερι. Η χαμηλού επιπέδου αγορά αναπαράγει το οικονομικό και παραγωγικό πρόβλημα της χώρας μας και την επισφαλή θέση της στον διεθνή καταμερισμό εργασίας. Η χαμηλού επιπέδου αγορά αποδεκατίζει τις εργασιακές ποιότητες, καταστρέφει εργασιακές φιλοδοξίες και τον οικογενειακό σχεδιασμό.
Συμβαίνει μόνο εδώ; Όχι, και στο εξωτερικό απέραντες στρατιές από είλωτες λάμνουν στο πουθενά. Αλλά στις χώρες με ισχυρή παραγωγική βάση αναβαθμίζεται και η εργασιακή έκπτωση αλλά και η εργασιακή ποιότητα. Ο εξειδικευμένος εργαζόμενος στις χώρες βιομηχανικής παραγωγής έχει ακόμα κάποια ίχνη δικαιωμάτων, μπορεί να αποτελεί επικύρωση εργασιακού δικαίου για τους υπολοίπους. Ο μη εξειδικευμένος όμως πρέπει να είναι φτωχός, αντικαταστάσιμος, να ευγνωμονεί για τη θέση που του δίνουν ακόμα κι αν δεν πληρώνεται. Άκουγες δημοσιογράφους-«εργάτες» να εξιστορούν το πώς ο άρτι αποδημήσας πάμπλουτος μεγαλοδημοσιογράφος «αφεντικός» τους δεν τους πλήρωνε, τους έτρωγε χρήματα από τον γλίσχρο μισθό, ενώ ο ίδιος θησαύριζε. Πρόκειται περί διαστροφής ή είναι νόμος το να μην πληρώσεις όταν μπορείς να εκβιάσεις; Είναι παρεκτόπιση του συστήματος ή η μοναδική, κανονική έκφρασή του;
Συνήθως η εσωτερική ποιότητα ενός ανθρώπου εκφράζεται και όταν είναι εργαζόμενος, και όταν είναι εργοδότης. Για πολλά χρόνια αριστεροί εκπαιδευτικοί, που οι πόρτες του κράτους ήταν κλειστές γι’ αυτούς λόγω φρονημάτων, κατέφευγαν σε μεγάλα ιδιωτικά, δημοκρατικά εκπαιδευτήρια. Στα σχολικά περιοδικά που εξέδιδαν μερικά γνωστά, παλιά ιδιωτικά σχολεία με λογοτεχνία, αντιπουριτανική σκέψη, καλή γλώσσα, πολλούς αριστερούς συνεργάτες, ζήλευα την ποιότητα και τη μεγάλη πνευματική επιείκεια. Περιείχαν όλες τις σχολές σκέψης και τα ύφη. Μερικά εξέλιξαν τις σχολικές εκδόσεις σε μόνιμες σκηνές πνευματικής παραγωγής, με πλήθος διακεκριμένων διανοουμένων συνεργατών.
Είναι η ποιότητα υπερασπίσιμη για ένα αριστερό κόμμα μέσα στην περίπλοκη νέα συνθήκη; Τέτοιοι αρχαϊσμοί, όπως αυτοί που περιέγραφα στην αρχή του κειμένου, επιτρέπουν τη διεκδίκηση μιας εργασιακής ποιότητας ή αυτό ανήκει στη σφαίρα του πολυτελούς και απραγματοποίητου; Ιδίως αυτή την περίοδο, η διεκδίκηση της ποιότητας είναι, κατά τη γνώμη μου, από τα πιο προωθημένα αριστερά αιτήματα. Η ποιότητα στην παραγωγική σύλληψη, στην παραγωγική επιτέλεση (στην οργάνωση της παραγωγής, στην ποιότητα του προϊόντος, στην οργάνωση και ποιότητα των εργασιακών σχέσεων) είναι το αναγκαίο για ένα αριστερό κόμμα εξουσίας. Η ηγεμονία εκεί θα κερδηθεί, όμως το πιο βασικό είναι η δημιουργία ευνοϊκού πολιτικού κλίματος για την ανάπτυξη πρωτότυπης παραγωγής, διαμόρφωση υψηλού επιπέδου εργασιακών σχέσεων, πολιτιστικών, διαπροσωπικών, δημοκρατικών, παραγωγικών σχέσεων. Αυτό θα αφήσει το κεντρικό ίχνος στην πραγματικότητα. Εκτός από μετωπικά αιτήματα στήριξης του αδύναμου, πρέπει να διαμορφωθούν προτάσεις στήριξης του ταλαντούχου. Κι εκεί η πολιτική δουλειά έχει μείνει πίσω…
