Σε μια εποχή «χρόνων αμνημοσύνης» -όπως ονοματίζει τη σύγχρονη περίοδο ο Max Friss-, το δικτατορικό καθεστώς που επιβλήθηκε με την απροκάλυπτη βία των όπλων και την τουλάχιστον ηθική αυτουργία των Ηνωμένων Πολιτειών από μια χούντα επίορκων "εθνικοφρόνων" αξιωματικών στις 21 Απριλίου 1967 και διήρκεσε 7 χρόνια, 3 μήνες και 3 μέρες -το μεγαλύτερο διάστημα δικτατορικής εκτροπής από τη σύσταση του νεοελληνικού κράτους- αποτελεί πια ένα απώτατο χθες. Ένα χθες που φαντάζει όχι απλώς οριστικά τελειωμένο, αλλά, στα χρόνια της πολύπλευρης κρίσης που βιώνουμε, προβάλλει σε τμήματα του πληθυσμού και με εξωραϊσμένη μορφή.
Απενοχοποίηση και εξιδανίκευση της Χούντας
Στην ατμόσφαιρα αυτής της σταδιακής αποενοχοποίησης, ακόμη και εξιδανίκευσης, συντείνουν μια σειρά παράγοντες:
- Η παντελής έλλειψη κυρώσεων κατά των συνεργατών της δικτατορίας, με εξαίρεση την αποχουντοποίηση που επέβαλε το αντιδικτατορικό φοιτητικό κίνημα στον χώρο της ανώτατης εκπαίδευσης.
- Η παραμονή ή ανάρρηση σε κεντρικές ή δευτερεύουσες θέσεις της διοίκησης και της πολιτικής σκηνής αρκετών από τους συνεργάτες ή συνομιλητές της δικτατορίας και της Αβερωφικής έμπνευσης «γέφυρας» στο στράτευμα. Ακόμη και ο πρόεδρος της νεολαίας του Παπαδόπουλου φιγουράρει σήμερα ως υπουργός της κυβέρνησης της Ν.Δ. και διακηρύσσει ανερυθρίαστα ότι «αυτό το οποίο ονομάζουμε Αριστερά στην πραγματικότητα αντιπροσωπεύει έναν κίνδυνο για τη θεσμική λειτουργία του πολιτεύματος», γι' αυτό «με παρεμβάσεις στο κράτος και στους θεσμούς (πρέπει) να μην ξαναέρθει στην εξουσία, γιατί οι ιδέες της είναι ελαττωματικές»!
- Η αδιατάρακτη σχέση κράτους και Εκκλησίας κάτω από τη σκέπη του ελληνοχριστιανικού ιδεολογήματος, που επιτρέπει να παραμένει η Ελλάδα η μοναδική ευρωπαϊκή χώρα όπου δεν έχει γίνει δυνατή η θεσμική ολοκλήρωση του χωρισμού Εκκλησίας και κράτους, που η πολιτική ζωή νομιμοποιείται από χριστιανικές τελετές -ακόμη και τα εγκαίνια μιας οδικής αρτηρίας-, παρά τη σταδιακή υπέρβαση μιας σειράς αρνητικών με την καθιέρωση δυνατότητας πολιτικού γάμου, σύμφωνου συμβίωσης, την κατάργηση της ψήφου κατά ενορίες, την απάλειψη από τις ταυτότητες του θρησκεύματος, τη δυνατότητα οι ορκωμοσίες δημόσιων λειτουργών, στρατευόμενων ή μαρτύρων σε δικαστήρια να γίνεται χωρίς θρησκευτικό τύπο.
- Η επιβίωση και αναπαραγωγή, και μέσω των κοινωνικών δικτύων, άκριτων και ανιστόρητων ξενοφοβικών αντιδυτικών στερεότυπων και μιας ιδεαλιστικής εθνοκεντρικής πρόσληψης του κόσμου και των εξελίξεων οι οποίες συντελούνται με ραγδαίους ρυθμούς.
- Η αναγωγή όλων των προβλημάτων που αντιμετωπίζουμε ως χώρα, από εκείνα της εξωτερικής πολιτικής μέχρι τα πιο δευτερεύοντα, σε... "εθνικά", παραγνωρίζοντας πολιτιστικές, διεθνικές και κοινωνικο-ταξικές αναφορές.
- Η επιβίωση ενός μικροαστικής υφής διάχυτου ηθικού μηδενισμού λαϊκότροπων μανιχαϊκών προταγμάτων, πελατειακών σχέσεων, συντηρητικών νοοτροπιών προσωποκεντρικών αντιλήψεων της πολιτικής, αλλά και γραφειοκρατικών αδρανειών των φορέων της δημόσιας διοίκησης.
- Η ενίσχυση φαινομένων αδιαφάνειας στην οικονομική μα και την πολιτική σφαίρα, που καλά κρατούν μέσα στην κοινωνία.
- Η καχεξία διάκρισης μεταξύ δημοσίου και ιδιωτικού και όρων ύπαρξης δρώσας και αδιαμεσολάβητης κοινωνίας πολιτών.
- Η διατήρηση φαινομένων υποβάθμισης της αισθητικής καλλιέργειας, στην οποία συντείνουν ο φετιχισμός της εικόνας και ο ισοπεδωτικός λόγος των τηλεοπτικών μέσων.
- Η μη πρόσληψη της Δημοκρατίας όχι απλώς ως μορφής πολιτεύματος αλλά ως τρόπου ζωής, συν-κίνησης και ταυτόχρονα σύγκρουσης συμφερόντων και αντιλήψεων ενός ανοιχτού πάντοτε διαλόγου και συνακόλουθα σχετικοποίησης του πλουραλιστικού περιεχομένου της, καθώς και του σεβασμού όλων των ελευθεριών και δικαιωμάτων.
- Η υποβάθμιση του αξιακού περιεχομένου των αντιπροσωπευτικών συλλογικών θεσμών -Κοινοβούλιο, Τοπική Αυτοδιοίκηση, συνδικαλισμός- και η υποκατάστασή τους από την υπερτροφική μεγέθυνση της κεντρικής εκτελεστικής εξουσίας.
- Στα παραπάνω προστίθενται οι ασφυκτικές οικονομικές πραγματικότητες, με τα τεράστια ποσοστά ανεργίας και ροής νέων επιστημόνων στο εξωτερικό, η συρρίκνωση του κοινωνικού κράτους, η απογοήτευση από την κυρίαρχη πορεία του ευρωπαϊκού οράματος, αυτής της ελπίδας μιας νέας υπερεθνικής δημοκρατικής ολοκλήρωσης, καθώς και η συστηματική απαξίωση κάθε έννοιας δημόσιου χώρου, αγαθών, ιδεολογικών προταγμάτων και συλλογικών δράσεων που επέφερε η νεοφιλελεύθερη καπιταλιστική κυριαρχία.
Μια κυριαρχία που σε παγκόσμιο επίπεδο συρρικνώνει κάθε ουσία δημοκρατικής αρχής και κοινωνικού κράτους, επιβάλλοντας τη μονοδρομική αξία των καπιταλιστικών ατομοκεντρικών αγοραίων σχέσεων, ενώ η δυναμική της έντονης υπερπολιτικοποίησης των πρώτων χρόνων της μεταπολίτευσης γρήγορα εκφυλίστηκε σε μια στείρα κομματικοποίηση, για να αρχίσει να παίρνει μετά την πρώτη δεκαετία τα χαρακτηριστικά μιας αυξάνουσας με ταχύ ρυθμό διάχυτης απαξίωσης κομμάτων και της πολιτικής.
Η «εν μέρει» τομή της Μεταπολίτευσης
Όλα τα παραπάνω οδηγούν στη διαιώνιση μιας ανιστόρητης επιλεκτικής ανάγνωσης της Ιστορίας και της πολιτικής, γεγονός που επιτρέπει, μέσα στις επώδυνες συνθήκες τού σήμερα, να αναπαράγονται θετικές αναγωγές προς το δικτατορικό χθες. Άλλοτε θεωρώντας ότι ως κοινωνία βιώνουμε μια νέα δικτατορική εκτροπή, άλλοτε επικαλούμενοι φαντασιακές αναφορές περί "άδολων πατριωτών αξιωματικών" ή την εξιδανίκευση της επταετίας, όπου όλα κυλούσαν ειρηνικά, ομαλά, με σταθερή οικονομική ανάπτυξη, Τάξη και Ασφάλεια.
Τα διάχυτα αυτά ιδεολογήματα δεν επέτρεψαν τελικά η κατάρρευση του δικτατορικού καθεστώτος να λειτουργήσει ως ριζική τομή -παρά μόνο εν μέρει- οριστικής υπέρβασης ενός χθες που οι απαρχές της δεκαετίας του '60 έδειχναν ότι τουλάχιστον στο πολιτιστικό επίπεδο ήταν δυνατή.
Δεν επέτρεψαν επίσης να βιωθεί ως κατάκτηση το γεγονός ότι με την κατάρρευση της δικτατορίας οδηγηθήκαμε, στο πεδίο τουλάχιστον της πολιτικής σκηνής, σε ένα σταθερό και αδιατάρακτο αστικό πολιτικό σύστημα, χωρίς παρεμβάσεις παρακρατικών κέντρων εξουσίας, απαλλαγμένοι οριστικά από τον βασιλικό θεσμό, αυτή την εστία μόνιμης ανωμαλίας, με εδραιωμένους τους πολιτικούς θεσμούς, παγιωμένους τους τυπικούς κανόνες του δημοκρατικού πολιτικού παιχνιδιού και κατοχυρωμένες συνταγματικά τις κλασικές ελευθερίες και δικαιώματα, παρά την πολλαπλή κρίση που διέρχεται η χώρα τα τελευταία χρόνια και πρόσφατα με την πανδημία, καθώς και τις συνειδητές κυβερνητικές προσπάθειες συρρίκνωσής τους.
Απέναντι σ' αυτή την πραγματικότητα οφείλουμε να θυμίζουμε συνεχώς ότι εκείνο το δικτατορικό καθεστώς υπήρξε ένοχο κάθε είδους εγκλημάτων. Από την πλαστογράφηση ακόμη και της πράξης αναρρίχησής του στην εξουσία μέχρι την κατάρρευσή του με την πράξη εσχάτης προδοσίας που ματώνει ακόμη το έδαφος και τους πολίτες της Κυπριακής Δημοκρατίας, την καταπάτηση κάθε είδους δικαιωμάτων, τους φόνους, τα βασανιστήρια, τις σωματικές βλάβες, τις παράνομες συλλήψεις, κατακρατήσεις, φυλακίσεις, εξορίες χιλιάδων πολιτών, τις αυθαίρετες στερήσεις ιθαγένειας, τις αθρόες απολύσεις και διώξεις εργαζομένων κάθε κατηγορίας, πανεπιστημιακών, δικαστικών, ιεραρχών και απλών κληρικών, αξιωματικών, υπαλλήλων, τις απάτες, τη φαυλότητα, τον νεποτισμό, τις τεράστιες καταχρήσεις χρημάτων και εξουσίας...
Ενώ σε όλη τη διάρκεια της παραμονής του στην εξουσία το συνείχε ο φόβος του λαού, ενός "εχθρού λαού" όλου του πολιτικού φάσματος, που, έστω και παθητικά, στη μεγάλη του πλειονότητα, δεν του επέτρεψε όμως καμιά έστω και στοιχειώδη νομιμοποίηση, γι' αυτό και σε καμιά στιγμή δεν τόλμησε να θέσει σε εφαρμογή ούτε τα δικά του χρονοδιαγράμματα «φιλελευθεροποίησης» ούτε τα δικά του «συντάγματα».
Μισός αιώνας ομαλής πορείας
Απέναντι σ' αυτό το δικτατορικό χθες οφείλουμε να θυμίζουμε ότι ορθώνεται, με τη Μεταπολίτευση, η έμμεση κοινοβουλευτική Γ' Ελληνική Δημοκρατία, που για πρώτη φορά από τη σύσταση του νεοελληνικού κράτους έχει ομαλή πολιτική πορεία που υπερβαίνει τον μισό αιώνα και στην οποία συμμετέχουν όλες οι κοινωνικές και πολιτικές δυνάμεις, με ομαλή εναλλαγή κομμάτων όλου του πολιτικού φάσματος στη διαχείριση της κυβέρνησης, την οποία τίποτε δεν αναδεικνύεται ικανό να κλονίσει.
Αλλά ακόμη και αυτό το από κάθε άποψη θετικό γεγονός πολύ λίγο ή σχεδόν καθόλου δεν φαίνεται να συνδέεται στον νου της μεγάλης πλειονότητας των συμπολιτών μας με την κατάρρευση του στρατοκρατικού εκείνου καθεστώτος "εκτάκτου ανάγκης", το οριστικό τέλος του αντιδημοκρατικών συνεπειών του Εμφυλίου, τον χαρακτήρα και την κοινωνική δυναμική που έλαβε τελικά η Μεταπολίτευση, μέσα κυρίως από τις ελευθεριακές διεργασίες που απελευθέρωσε αυτή καθ' αυτή η κατάρρευση. Διεργασίες μιας έντονης πολιτικοποίησης, οι οποίες υποχρέωσαν το πολιτικό προσωπικό όλου του κομματικού ριπιδίου να προσαρμοστεί στη νέα πραγματικότητα, οδηγώντας με συντηρητική κατά τα άλλα κοινοβουλευτική πλειοψηφία σ' ένα προοδευτικό για την εποχή του συνταγματικό κείμενο. Ένα κείμενο - φραγμό σε μια σειρά νεοφιλελεύθερες αντιδημοκρατικές ιδεοληψίες, τις τόσο διαμετρικά αντίθετες με το πνεύμα μιας ανοιχτής κοινωνικο-πολιτικής πορείας που τα πρώτα χρόνια της Μεταπολίτευσης οδήγησε εμβληματικές προσωπικότητες της Δεξιάς και της Αριστεράς, όπως οι Παναγιώτης Κανελλόπουλος και Μήτσος Παρτσαλίδης, μαζί να εντοιχίζουν αναμνηστικές πλάκες γεγονότων της Εθνικής Αντίστασης σε δρόμους της Αθήνας !
Καθώς και υπουργούς της κυβέρνησης Καραμανλή -Παναγής Παπαληγούρας- να εθνικοποιούν ιδιωτικές τράπεζες ή -Γεώργιος Ράλλης- να επαναφέρουν και να επικυρώνουν την Εκπαιδευτική Μεταρρύθμιση Παπανούτσου, να καθιερώνουν τη δημοτική γλώσσα όχι μόνο στην εκπαίδευση αλλά και σ' όλες τις λειτουργίες και τα δημόσια έγγραφα. Πράξεις προφανώς διαμετρικά αντίθετες με την πορεία της σημερινής νεοφιλελεύθερης δεξιάς διακυβέρνησης, που προχωρά σ' αυτές χωρίς ορατό ακόμη σοβαρό πολιτικό κόστος.
Η ηθελημένη αμνησία και η ενεργός μνήμη...
Το γεγονός δεν είναι δυσερμήνευτο σε έναν κοινωνικό σχηματισμό όπως ο νεοελληνικός, που, όπως έγραφε επιγραμματικά σε μια παλιά επιφυλλίδα του ο Γ. Δερτιλής, «κλείνει ιδρύματα ιστορικής έρευνας, πολτοποιεί αρχεία, καίει φακέλους, πάσχει δηλαδή από ηθελημένη αμνησία».
Η ηθελημένη όμως αμνησία οδηγεί τελικά σε κοινωνική και πολιτική ακρισίακ που σακατεύει την αυτογνωσία μιας κοινωνίας, την πολιτική της πράξη, τα συλλογικά της οράματα. Καταλήγει σ' αυτό που οι ψυχολόγοι προσδιορίζουν ως απώθηση.
Η απώθηση δε της γνώσης τού ιστορικού χθες συντελείται -και εδώ μπορούμε να ανιχνεύσουμε το σχιζοφρενικό του πράγματος- την ίδια ώρα που μόνο ίσως στην Ελλάδα η εθνική Ιστορία εμφανίζεται ως διαρκές διακύβευμα. Ο εθνικιστικός, ελληνο-χριστιανικός λόγος, ιδεολογικής επιλεκτικής χρήσης του ιστορικού γεγονότος, έρχεται ως ηγεμονεύουσα ιδέα να καλύψει με τη συγκολλητική ουσία τής άχρονης και σε μεγάλο βαθμό άλογης ιδεοληψίας του τις πρόδηλες πολιτικές και λογικές αντιφάσεις του σχιζοφρενικού αυτού παράδοξου.
Κάτω από αυτό το πρίσμα, το δικτατορικό καθεστώς μιας επταετούς νύχτας βαρβαρότητας και καταστολής, ενός πνεύματος στρατώνα, που τόσο χαρακτηριστικά αναδεικνύει εκείνο το «αποφασίζομεν και διατάσσομεν» των στρατοκρατικών διαταγμάτων, μετατράπηκε εύκολα σε νομικό πλάσμα ενός «στιγμιαίου εγκλήματος», μιας ομάδας αφρόνων αξιωματικών.
Και ενώ υπό την πίεση του κοινωνικού βρασμού και έπειτα από ιδιωτική πρωτοβουλία οι πρωταίτιοι, έστω, του πραξικοπήματος, συλλαμβάνονται, δικάζονται, καταδικάζονται και κλείνονται στις φυλακές ισοβίως -γεγονός μοναδικό σε παγκόσμιο επίπεδο για ανάλογες περιπτώσεις-, το κοινωνικό σώμα δεν κατανοεί το φαινόμενο ως δημοκρατική ρομφαία, ως επιβολή στοιχειώδους δικαιοσύνης, αλλά στην αρχή ως στάχτη στα μάτια, ως κάτι το μεταβατικό, που γρήγορα σιωπηρά θα ανατραπε,ί και στη συνέχεια ακόμη και ως πράξη εκδίκησης.
Κι όμως, μέσα από όλες αυτές τις αντιφατικές πραγματικότητες, το δημοκρατικό κεκτημένο της Μεταπολίτευσης παραμένει εμπόδιο σε μια νεοφιλελεύθερη καπιταλιστική αυταρχικότητα του σήμερα, γι' αυτό και η ενορχηστρωμένη προσπάθεια απαξίωσης της δυναμικής εκείνων των διεργασιών.
Η ενεργός όμως μνήμη και η κριτική γνώση τού χθες αλλά και του σήμερα αποτελούν ισχυρό αντίδοτο.
