Τα καταστήματα λιανικού εμπορίου άνοιξαν και μας κάνουν click. Σε ποιους; Σε εμάς που, ένα έτος τώρα, είτε ως ελεύθεροι επαγγελματίες, είτε ως εργαζόμενοι, είτε ως δημόσιοι υπάλληλοι, αδυνατούμε να οργανώσουμε στοιχειωδώς ένα εικοσιτετράωρο. Όσοι δε εξ ημών έχουν ανήλικα τέκνα μαθητές ή νέους φοιτητές υφίστανται το άλγος τού αλλεπάλληλου reconstruction του νοικοκυριού τους στο πολλαπλάσιο.
Η πανδημία έθεσε βιαίως τις προτεραιότητες για το νοικοκυριό τού μέσου κοινωνού. Αγορές τροφίμων, υγρών καυσίμων, φαρμακεία, υπηρεσίες τηλεφωνίας, διαδικτύου και ΔΕΚΟ, πρατήρια κατανάλωσης καφέ και συναφών προϊόντων, επιχειρήσεις κατ’ οίκον παράδοσης φαγητού, κομμωτήρια και κέντρα αισθητικής είναι ίσως τα μόνα επιτηδεύματα τα οποία διατήρησαν κάποιο business continuity έστω μετ’ εμποδίων.
Εν καιρώ πολέμου με αόρατο μικροβιακό εχθρό, τα νέα ρούχα, τα νέα υποδήματα, τα νέα αξεσουάρ ετέθησαν σε δεύτερη μοίρα και μαζί μ’ αυτά και οι μεταπράτες τους, που αναγκάστηκαν από τα έκτακτα μέτρα να κλείσουν είτε απολύοντας προσωπικό είτε θέτοντας σε αναστολή προσωπικό το οποίο ενδεχόμενα να κριθεί «απαραίτητο» στην οργανωτική day after του δοκιμαζόμενου επιτηδευματία.
Η τηλεργασία και η τηλεκπαίδευση, το ηλεκτρονικό εμπόριο, η περαιτέρω ψηφιακή οργάνωση του κράτους ανέδειξαν τον κυβερνοχώρο σε επικρατέστερο χώρο κοινωνικοποίησης και δικαιοπραξίας. Ένας «κυβερνοεπεκτατισμός» με αβέβαιες εξελίξεις για τις έννομες σχέσεις και για τα δικαιώματα εκτυλίσσεται ενώπιόν μας, με την αγορά hardware και software να καταγράφει νέες κατακτήσεις.
Το αναγκαστικό κλείσιμο των χώρων μαζικής άθλησης και των χώρων οργάνωσης δημοφιλών πολιτισμικών δράσεων έδωσε νέα ώθηση στην outdoors αθλητική δραστηριότητα, με το ποδήλατο να κερδίζει ολοένα και περισσότερους φίλους και από τις τρεις γενιές. Το demand του δημοφιλούς τροχοφόρου δεν καλύπτεται πλέον άμεσα από το διαθέσιμο ενδογενές supply, οπότε Έλληνες βιοτέχνες τού ποδηλάτου «σηκώνουν τα μανίκια».
Η πανδημία έθεσε επίσης βιαίως την ταξινόμηση του τι εστί «απαραίτητο» για την καθημερινότητά μας και τι εστί «πολυτέλεια». Όταν όμως ο πληθυσμός εξαναγκάζεται σε παρατεταμένο κατ’ οίκον ή χωροταξικό περιορισμό, γιατί να μην δύναται να προμηθευτεί με κατ’ οίκον παράδοση τα αγαπημένα του συγγράμματα ή CD; Είναι το ποδήλατο πιο «απαραίτητο» από το βιβλίο ή την ταινία ή τη μουσική;
Μεγάλοι και μικροί...
Είναι θέμα χρόνου, θέλουμε να πιστεύουμε, το να ανοίξουν οι τουριστικές υπηρεσίες εστίασης και φιλοξενίας. Το εστιατόριο, λόγω πρωτοκόλλων, θα εξαναγκαστεί να διαθέσει λιγότερα τραπέζια, λιγότερο προσωπικό για να εξυπηρετήσει όμως πιο απαιτητικούς πελάτες, κουρασμένους γαρ, που θα ανακυκλώνονται με σταθερή ροή, ιδίως όπου το εστιατόριο έχει αναδειχθεί σε «στέκι». Ο ξενώνας απέδειξε ότι ως είδος καταλύματος δύναται να διαχειριστεί πιο αποτελεσματικά την τήρηση των πρωτοκόλλων διότι είναι χώρος όπου δεν δημιουργείται κοινωνική πυκνότητα. Οι μεγάλες μονάδες όμως δεν πρέπει επ’ ουδενί να τηρηθούν κλειστές επί μακρόν, διότι απασχολούν στρατιές υπαλλήλων, εξυπηρετούν δανειακές υποχρεώσεις μαμούθ λόγω των επενδύσεων που έχουν αναπτύξει, έχουν δε τη δυνατότητα να «αραιώνουν» τον πληθυσμό τους στους άνετους πολυχρηστικούς χώρους που διαθέτουν, ίσως με πρωτόκολλα ειδικά διαμορφωμένα για τη δική τους λειτουργία. Η υποδοχή εμβολιασμένων γκρουπ που θα δηλώνονται στις οικείες υγειονομικές Αρχέα, με την επιφύλαξη των διατάξεων περί προσωπικών δεδομένων, ίσως να ήταν μια διέξοδος για να λειτουργήσουν οι μεγάλες μονάδες με μια κάποια ομαλότητα και για να μην εν τω μεταξύ απομειωθεί το brand name τους. Είναι επιτακτική η ανάγκη να δουλέψουν όλοι οι πάροχοι τουριστικών υπηρεσιών κατά το δυνατόν πιο σύμμετρα για να τονωθεί η τοπική αγορά και για να αναδειχθεί μια νέα ψυχολογία στον κλάδο του τουριστικού επιτηδεύματος.
Ως προς τα εμπορικά καταστήματα, οι μεν μεγάλες αλυσίδες έχουν τη δυνατότητα διάθεσης προϊόντων σε προσφορά, για τα μικρά καταστήματα το «ξεπούλημα» συστήνει μονόδρομο. Η όποια κίνησή τους θα είναι για να καλύψουν τα «σπασμένα» του χειμώνα.
«Χείρα κίνει»
Η «αόρατη χείρα» της πανδημίας δείχνει άνευρη και νωχελική. Ίσως διότι δεν δύναται να λειτουργήσει με τον αχαλίνωτο δυναμισμό της εν καιρώ «αγνώστου πολέμου». Επαφίεται λοιπόν στην Πολιτεία να διασφαλίσει το αναγκαίο «χείρα κίνει» για την αγορά που δοκιμάζεται. Μια αγορά δεν κινείται μόνο με τα «απαραίτητα», ούτε βεβαίως και η εν γένει ανάπτυξη της προσωπικότητας του πολίτη.
Ή θα λειτουργεί όλη η αγορά των «μη απαραίτητων» σε όλη την επικράτεια, υπό το καθεστώς των ελέγχων, για να δύνανται να επενεργούν αδιακώλυτα οι φυσικοί νόμοι του ανταγωνισμού ή θα τηρηθεί όλη η εν λόγω αγορά κλειστή και θα επιδοτείται μέχρι πέρατος εμβολιασμού η εργασία άνευ πολιτικής διακρίσεων. Η πρώτη επιλογή δείχνει μάλλον πιο συνετή ένα έτος μετά την πρώτη καραντίνα.
Το «χείρα κίνει» σίγουρα χρειάζεται και την «Αθηνά» του, την τύχη με το μέρος μας, αν και θεός προστάτης του εμπορίου ήταν ο φτερωτός Ερμής. Η αγορά έχει ανάγκη από αναπτέρωση πιο επιτακτικά κι από την εποχή των Μνημονίων. Το Μνημόνιο ΙV είναι μια προοπτική εφιαλτική για την πατρίδα, για εργαζόμενους, για ελεύθερους επαγγελματίες, επιστήμονες και κάθε «μη προνομιούχα» πλέον παραγωγική τάξη της εποχής μας.
* Ο Δημήτρης Π. Κυριακαράκος είναι δικηγόρος, κάτοχος ΜΔΕ «Ευρωπαϊκό Δίκαιο και Πολιτική» Παντείου Πανεπιστημίου
