Με τη συμφωνία της συνόδου κορυφής τον Ιούλιο ξεκίνησε και επίσημα η αντίστροφη μέτρηση για την εκκίνηση και ολοκλήρωση όλων των αναγκαίων διεργασιών και διαπραγματεύσεων ώστε ο πολυετής προϋπολογισμός της Ένωσης και το ταμείο ανάκαμψης να τεθούν σε ισχύ από την 1η Ιανουαρίου 2021.
Στις 10 Νοεμβρίου επετεύχθη πολιτική συμφωνία μεταξύ Ευρωκοινοβουλίου και γερμανικής προεδρίας για τον πολυετή προϋπολογισμό και τους ίδιους πόρους της Ένωσης, από τους οποίους θα καλυφθεί το κόστος αποπληρωμής των 750 δισ. ευρώ που θα δανειστεί η Κομισιόν για τη χρηματοδότηση του ταμείου ανάκαμψης.
Ωστόσο, πριν καλά - καλά αρχίσουν οι πανηγυρισμοί, η Πολωνία και η Ουγγαρία μπλόκαραν την έγκριση της συμφωνίας από το Συμβούλιο διαφωνώντας με τη σύνδεση του σεβασμού του κράτους δικαίου με τη χρηματοδότηση από ευρωπαϊκά κονδύλια. Τα βλέμματα είναι πλέον στραμμένα στη σύνοδο κορυφής του Δεκεμβρίου, όπου θα λάβει χώρα ένα δύσκολος κύκλος συνομιλιών και διαπραγματεύσεων.
Η πανδημία προκαλεί μια άνευ προηγουμένου κρίση, που στοιχίζει καθημερινά ανθρώπινες ζωές, δοκιμάζει τα όρια και την ανθεκτικότητα των εθνικών συστημάτων Υγείας και δημιουργεί τεράστια κοινωνική και οικονομική κρίση.
Υπό τη βαριά σκιά των εξελίξεων αυτών, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, η γερμανική προεδρία και η Κομισιόν έχουν επιδοθεί σε έναν αγώνα δρόμου με εντατικές και σκληρές διαπραγματεύσεις για την επίτευξη συμφωνίας για τον Μηχανισμό Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας. Πρόκειται για το «βαρύ πυροβολικό» του ταμείου ανάκαμψης μέσω του οποίου θα χορηγηθούν τα 672,5 δισ. από τα 750 δισ. ευρώ του ταμείου ανάκαμψης (312,5 δισ. ευρώ με τη μορφή επιχορηγήσεων και 360 δισ. ευρώ με τη μορφή δανείων).
Η παροχή της οικονομικής βοήθειας θα λάβει χώρα μετά από έγκριση των εθνικών σχεδίων κάθε κράτους - μέλους, τα οποία πρέπει να διαλαμβάνουν μια συνεκτική δέσμη μεταρρυθμίσεων και επενδύσεων και να καθορίζουν το χρονοδιάγραμμα επίτευξης των επιμέρους στόχων για τη σταδιακή εκταμίευση των κονδυλίων.
Τα κύρια «ανοιχτά» ζητήματα των διαπραγματεύσεων είναι οι επιλέξιμες πολιτικές και δράσεις, η διάρκεια του Μηχανισμού, η διαδικασία έγκρισης των εθνικών σχεδίων και αποδέσμευσης των κονδυλίων και φυσικά οι όροι που θα συνοδεύουν τα κονδύλια.
Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο προτείνει 6 βασικούς πυλώνες: 1) δίκαιη πράσινη μετάβαση, 2) ψηφιακός μετασχηματισμός, 3) οικονομική συνοχή, παραγωγικότητα και ανταγωνιστικότητα, 4) κοινωνική και περιφερειακή συνοχή, 5) ετοιμότητα και ανθεκτικότητα των κρατικών δομών και 6) πολιτικές για την επόμενη γενιά.
Παράλληλα, τουλάχιστον το 40% των κονδυλίων θα πρέπει να συμβάλλουν στην επίτευξη των κλιματικών στόχων και τουλάχιστον το 20% στην ψηφιακή μετάβαση, ενώ τα σχέδια θα πρέπει να ενσωματώνουν τη διάσταση του φύλου στις χρηματοδοτούμενες μεταρρυθμίσεις και επενδύσεις.
Το Συμβούλιο επιδιώκει να μικρύνει τη διάρκεια του Μηχανισμού στα τρία έτη. Αντίθετα, το Ευρωκοινοβούλιο επιμένει στην τετραετή διάρκεια, η οποία, μαζί με τον διπλασιασμό της προκαταβολής από το 10% στο 20%, θα διευκολύνει τα κράτη - μέλη που δοκιμάζονται από μεγάλη ύφεση, όπως η Ελλάδα, και έχουν μειωμένη ικανότητα γρήγορης αξιοποίησης των κονδυλίων. Διαφορετικά, μέρος το κονδυλίων είτε δεν θα δεσμευτεί και θα παραμείνει στο κεντρικό ταμείο, είτε θα απορροφηθεί άρον - άρον δίχως να αξιοποιηθεί προς τη σωστή κατεύθυνση.
Κρίσιμο θεσμικό αλλά και ουσιαστικό ζήτημα είναι αυτό της διαδικασίας έγκρισης των σχεδίων και αποδέσμευσης των κονδυλίων. Η Κομισιόν, παρακάμπτοντας πλήρως τον ρόλο του Ευρωκοινοβουλίου, έχει επιφυλάξει για το Συμβούλιο αποκλειστικό αποφασιστικό ρόλο. Σύμφωνα με τη θέση αυτή, την οποία αποκρούει σχεδόν σύσσωμο το Ευρωκοινοβούλιο, για την έγκριση των σχεδίων θα απαιτείται ειδική πλειοψηφία στο Συμβούλιο, ενώ ειδικά για την αποδέσμευση των κονδυλίων προβλέπεται ότι ακόμη και ένα κράτος - μέλος θα μπορεί να «πατήσει φρένο» μέχρι και για τρεις μήνες έως ότου κριθεί ικανοποιητική η εκπλήρωση των σχετικών στόχων.
Σε μήλο της έριδος έχει αναχθεί και το ενδεχόμενο εισαγωγής της λεγόμενης μακροοικονομικής αιρεσιμότητας - η σύνδεση, δηλαδή, της χορήγησης των κονδυλίων με την τήρηση των δημοσιονομικών κανόνων του Συμφώνου Σταθερότητας, ιδίως για τα επίπεδα του δημόσιου χρέους. Πρόκειται για πρόβλεψη «μνημονιακού» χαρακτήρα, που χορηγεί στο Συμβούλιο τη δυνατότητα αναστολής, μετά από πρόταση της Κομισιόν, της καταβολής των κονδυλίων.
Μπορεί να βρισκόμαστε σε περίοδο αναστολής των σχετικών δημοσιονομικών κανόνων και ο επίτροπος Τζεντιλόνι να έχει δηλώσει ότι η ρήτρα διαφυγής θα παραμείνει ενεργοποιημένη και το 2021, ωστόσο η μακροοικονομική αιρεσιμότητα αφορά τον συνολικό χρονικό ορίζοντα υλοποίησης των χρηματοδοτούμενων μεταρρυθμίσεων και επενδύσεων.
Για τον λόγο αυτό η σχετική πρόβλεψη αποτέλεσε αντικείμενο σκληρών διαπραγματεύσεων και εντός του Ευρωκοινοβουλίου, με τις δυνάμεις της Αριστεράς, των Πρασίνων και των Σοσιαλιστών να ζητούν τη διαγραφή της σχετικής πρόβλεψης και με το μπλοκ Δεξιάς, φιλελεύθερων και συντηρητικών να αξιώνουν τη διατήρηση, αν όχι την ενίσχυσή της.
Η συμβιβαστική θέση που προτείνει το Ευρωκοινοβούλιο ως «σολομώντεια λύση» είναι να μετατεθεί η σχετική συζήτηση για την περίοδο όταν αποφασιστεί η απενεργοποίηση της ρήτρας διαφυγής, πρόταση που αρνούνται κατηγορηματικά το Συμβουλίου και η Κομισιόν.
Η πρόκληση για την Ελλάδα
Όποιο κι αν είναι το αποτέλεσμα των διαπραγματεύσεων στις Βρυξέλλες, το διακύβευμα για την Ελλάδα παραμένει εξαιρετικά μεγάλο. Το σύστημα Υγείας βρίσκεται «στο κόκκινο», η ύφεση είναι ήδη διψήφια, με εκτιμήσεις ασθενικής ανάκαμψης τα επόμενα χρόνια, η ανεργία καλπάζει και το δημόσιο χρέος αναμένεται να εκτιναχθεί σε ποσοστό υπερδιπλάσιο του μέσου όρου της Ε.Ε.
Η κυβέρνηση της Ν.Δ. έχει λάβει ανεπαρκή μέτρα για τη στήριξη των εργαζόμενων, των επιχειρήσεων και των νοικοκυριών. Έχει αποδειχτεί παντελώς απροετοίμαστη για τη διαχείριση του δεύτερου κύματος της πανδημίας. Η ανταπόκρισή της στις αυξημένες ανάγκες του συστήματος Υγείας είναι απόλυτα ανεπαρκής, με τα στοιχεία του ΟΟΣΑ να κατατάσσουν την Ελλάδα δεύτερη από το τέλος σε επιπρόσθετες δαπάνες για την Υγεία το 2020. Πρόσφατο είναι, άλλωστε, και το «χαστούκι» από τις Βρυξέλλες με αφορμή το σχέδιο που υπέβαλε για το νέο ΕΣΠΑ 2021 – 2027, που χαρακτηρίστηκε από έλλειψη εστίασης, στόχευσης και ιεράρχησης προτεραιοτήτων και αγνόηση των συνεπειών της πανδημίας.
Το ταμείο ανάκαμψης είναι η τελευταία ευκαιρία για ένα δίκαιο και αποτελεσματικό πακέτο μέτρων ενίσχυσης της δημόσιας Υγείας, ανάσχεσης της ύφεσης και ουσιαστικής στήριξης της οικονομίας, των εργαζομένων και των επιχειρήσεων, αντιμετωπίζοντας συγχρόνως τις προκλήσεις της πράσινης και της ψηφιακής μετάβασης. Δεν έχουμε το περιθώριο να πάει ούτε ένα ευρώ χαμένο ακολουθώντας τις πρακτικές του παρελθόντος που οδήγησαν τη χώρα στη χρεοκοπία.
* Ο Δημήτρης Παπαδημούλης είναι αντιπρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, επικεφαλής της ευρωομάδας του ΣΥΡΙΖΑ - Προοδευτική Συμμαχία, συντονιστής της ευρωομάδας της Αριστεράς (GUE / NGL) στην Επιτροπή Προϋπολογισμών (BUDG) και σκιώδης εισηγητής για το νέο Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο, το ταμείο ανάκαμψης και τον προϋπολογισμό της Ε.Ε. για το έτος 2021
