Όταν γράφονταν αυτές οι γραμμές, η προεδρία Μπάιντεν φαινόταν ως η πιθανότερη έκβαση των ανεπάντεχα αμφίρροπων αμερικανικών εκλογών. Η εξωτερική πολιτική που θα εφαρμόσει προφανώς θα εξαρτηθεί από τις προκλήσεις που θα αντιμετωπίσει, συνεπώς μόνον υποθέσεις μπορούμε να κάνουμε γι' αυτήν, βασισμένες στις δηλώσεις του. Πάντως, μολονότι διακρίνουμε συνήθως τους Αμερικανούς Προέδρους σε «παρεμβατικούς» και σε «απομονωτιστές», τα μακροπρόθεσμα συμφέροντα των ΗΠΑ είναι που προσδιορίζουν εντέλει τις επιλογές τους. Ο Κίσινγκερ, στο magnus opus του, τη "Διπλωματία", γράφει ότι «οι δύο προσεγγίσεις, η απομονωτική και η ιεραποστολική» (όπως ονομάζει την παρεμβατική), «τόσο αντιφατικές επιφανειακά, αντικατοπτρίζουν μια κοινή υποκείμενη πίστη: ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν το καλύτερο σύστημα διακυβέρνησης στον κόσμο και ότι η υπόλοιπη ανθρωπότητα θα μπορούσε να επιτύχει ειρήνη και ευημερία εγκαταλείποντας την παραδοσιακή διπλωματία και υιοθετώντας τον σεβασμό της Αμερικής για το Διεθνές Δίκαιο και τη δημοκρατία».
Η θέση αυτή αντανακλά την εγχαραγμένη στο εθνικό υποσυνείδητο, ή τουλάχιστον στην κυρίαρχη ιδεολογία, πεποίθηση περί του «προφανούς πεπρωμένου» («manifest destiny») της Αμερικής ως παγκόσμιας ηγέτιδας δύναμης, άφθαρτης από τις αμαρτίες του παλαιού κόσμου. Όπως έγραφε και ο Γ. Παπασωτηρίου στον "Homo Americanus", ιστορικά τόσο οι Ρεπουμπλικανοί Πρόεδροι όσο και οι Δημοκρατικοί κινούνται από την πίστη στην ιστορική αποστολή της χώρας ως νέας Σιών. Απλώς οι μεν τη βλέπουν ως το περιούσιο έθνος του Θεού, ενώ οι δε εγελιανά, ως το περιούσιο έθνος της Ιστορίας. Στην πράξη, βέβαια, η εφαρμοσμένη εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ ακολουθεί τη ρεαλιστική σχολή των εθνικών συμφερόντων, στην οποία θεωρητικά ασκεί κριτική. Άλλωστε, ένας από τους «ιεραποστόλους» Προέδρους είχε πει για τον δικτάτορα της Νικαράγουας Σομόζα (κατ’ άλλους, για τον Τρουχίγιο της Δομινικανής Δημοκρατίας) το διαβόητο "είναι κάθαρμα, αλλά το δικό μας κάθαρμα": ο Φ. Ντ. Ρούσβελτ.
Το πιθανότερο είναι ότι ως Πρόεδρος ο Τζο Μπάιντεν θα συναντήσει αρκετές από τις επιλογές της Προεδρίας Ομπάμα. Έχει δεσμευθεί ότι θα επανεντάξει τις ΗΠΑ στη συμφωνία του Παρισιού για το κλίμα, από την οποία αποχώρησαν και τυπικά στις 4/11. Γενικά θεωρείται ότι θα αποκαταστήσει τις τραυματισμένες διατλαντικές σχέσεις, έχοντας επανειλημμένα δηλώσει ότι βλέπει την Ευρωπαϊκή Ένωση ως «αναντικατάστατο εταίρο πρώτης κατηγορίας». Φέρεται δε να είναι πιο «σκληρός» απέναντι στη Ρωσία από ό,τι ο Πρόεδρος Τραμπ και λιγότερο αντιπαραθετικός με την Κίνα. Ωστόσο η πορεία των αμερικανοκινεζικών σχέσεων θα αποτελέσει τη μεγάλη πρόκληση του μέλλοντος ανεξαρτήτως Administration, ενώ η επιστροφή σε αμερικανορωσικές διαπραγματεύσεις για έλεγχο συμβατικών και πυρηνικών εξοπλισμών πρέπει να θεωρείται πιθανή.
Έχει ασκήσει κριτική στα σχέδια προσάρτησης τμημάτων της Δυτικής Όχθης στο Ισραήλ, όπως και όλοι σχεδόν οι Δημοκρατικοί βουλευτές, με προεξάρχουσες την (παλαιστινιακής καταγωγής) Ράσιντα Τλιμπ και την Ιλχαν Ομάρ της «σκουάντ». Ωστόσο, η αναβάθμιση της διεθνούς θέσης του Ισραήλ, ιδίως στον αραβικό κόσμο, δημιουργεί νέα δεδομένα, που διαφέρουν ριζικά από την εποχή της πρωτοβουλίας Kerry. Έχει επίσης αναγγείλει πρόσφατα ότι εάν το Ιράν επιστρέψει σε αυστηρή συμμόρφωση με την πυρηνική συμφωνία (JCPOA), οι ΗΠΑ θα επανέλθουν σε αυτήν, «ως αφετηρία για επόμενες διαπραγματεύσεις», που θα καλύψουν ένα ευρύτερο φάσμα θεμάτων, όπως περιορισμούς στο πρόγραμμα βαλλιστικών πυραύλων της Τεχεράνης.
Στα καθ' ημάς, έχει ασκήσει κριτική στον Πρόεδρο Ερντογάν, αποκαλώντας τον μάλιστα τον περασμένο Δεκέμβριο «αυταρχικό». Ενδέχεται συνεπώς μια Προεδρία Μπάιντεν να δώσει πιο αποφασιστικά μηνύματα σε σχέση με τους S-400, τις τουρκορωσικές σχέσεις ή τον ρόλο της Τουρκίας στη Μέση Ανατολή, αλλά είναι ασαφές ποια στάση θα πάρει στην ανατολική Μεσόγειο, πέραν της φραστικής καταδίκης και των συμβολικών κινήσεων που έχουμε ήδη δει από το Στέιτ Ντιπάρτμεντ. Γι' αυτόν τον λόγο, η κυβέρνηση πρέπει να αξιοποιήσει τα κεκτημένα που εξασφάλισε η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ (τον στρατηγικό διάλογο, το πλαίσιο 3+1 με το Ισραήλ, την EastMed Act και γενικότερα την υποστήριξη του Κογκρέσου) πολύ καλύτερα απ’ ό,τι αξιοποίησε την αναθεώρηση της Συμφωνίας Στρατιωτικής Συνεργασίας, ούτως ώστε να διεκδικήσει μια πολύ πιο αποφασιστική στάση από τη Ουάσιγκτον απέναντι στην τουρκική επιθετικότητα, με στόχο να καθίσει η Τουρκία στο τραπέζι χωρίς εκβιασμούς.
Το πλαίσιο και η αναβάθμιση της διμερούς συνεργασίας με την υπερδύναμη εξασφαλίστηκαν κατά τη διακυβέρνησή μας στη βάση μιας λογικής σύγκλισης συμφερόντων και αμοιβαιότητας. Στη λογική αυτή και όχι εκείνη του «προκεχωρημένου φυλακίου» πρέπει να επιστρέψουμε, αξιοποιώντας, βέβαια, την παρουσία στον προεδρικό θώκο ενός ανθρώπου που έχει όντως εργαστεί για τις ελληνοαμερικανικές σχέσεις και γνωρίζει τα ζητήματα της Ανατολικής Μεσογείου. Πρέπει να αφήσουμε πίσω μας την παλαιά αντίληψη της νέας ελληνικής Δεξιάς περί "πιστού και προβλέψιμου συμμάχου", που είδαμε πού οδήγησε: με την επίσκεψη Μητσοτάκη στις ΗΠΑ παραχωρήσαμε διευκολύνσεις σε ελληνικές στρατιωτικές εγκαταστάσεις χωρίς ανταλλάγματα, υπαναχωρήσαμε από πάγιες θέσεις της χώρας, ενώ, την περίοδο που ακολούθησε, ο Πρόεδρος Τραμπ άφησε στρατηγικό χώρο στην Τουρκία σε όλη την περιοχή, χωρίς να βάζει όρια στην επιθετικότητά της απέναντι σε Ελλάδα και Κύπρο.
Έχουμε ωριμάσει συλλογικά ως κοινωνία από την περίοδο που χαιρετίσαμε ως «σωτήρα» τον Πρόεδρο Κάρτερ, αμέσως μετά την εκλογή του. Πρέπει να σχεδιάσουμε τα επόμενα βήματά μας προσεκτικά και στο πλαίσιο μιας συγκροτημένης στρατηγικής.
* Ο Γ. Κατρούγκαλος είναι τομεάρχης Εξωτερικών του ΣΥΡΙΖΑ - Π.Σ., πρώην υπουργός Εξωτερικών
