Τυπικά η πρώτη εικοσαετία του ευρώ συμπληρώθηκε την Πρωτοχρονιά. Αυτή η επέτειος αφορά κυρίως κυβερνήσεις, κεντρικές, εμπορικές και επενδυτικές τράπεζες, επενδυτικά κεφάλαια εντός και εκτός Ε.Ε. και γενικώς το σύμπαν του χρηματοπιστωτικού και νομισματικού συστήματος που ενδιαφέρεται κυρίως για τη λογιστική και όχι για τη φυσική κυκλοφορία ενός νομίσματος. Για τον πολύ κόσμο, τους περίπου 500 εκατ. κατοίκους της Ε.Ε. που το χρησιμοποιούν στις καθημερινές τους συναλλαγές, η πρώτη εικοσαετία του ευρώ κλείνει σε τρία χρόνια.
Η διάκριση των επετείων δεν είναι μόνο συμβολική. Για την ευρωπαϊκή πολιτική και οικονομική ελίτ η λογιστική υιοθέτηση του κοινού νομίσματος ήταν η καθοριστική. Η τριετία μέχρι τη φυσική κυκλοφορία του ήταν ο κρίσιμος χρόνος προσαρμογής των αγορών, που ενστερνίστηκαν με ενθουσιασμό το νομισματικό πείραμα. Οι κοινοί θνητοί της Ευρωζώνης είχαν μόλις δυο-τρεις μήνες εξοικείωσης με τα καινούργια κέρματα και χαρτονομίσματα. Είχαν υποστεί τις ωδίνες της μετάβασης, αποτυπωμένες στα σκληρά προγράμματα σύγκλισης, αλλά ελάχιστοι αντιλήφθηκαν ότι κάθε σχέση ισοτιμίας του παλαιού εθνικού με το νέο κοινό νόμισμα εξέφραζε κυρίως την πολιτική σχέση της χώρας με τη νέα οντότητα: μια σχέση ανισοτιμίας των ισχυρών χωρών της ένωσης εις βάρος των φτωχών συγγενών της.
Αυτή η συνθήκη της ανισότητας άρχισε να γίνεται αντιληπτή μόνο μετά τη φυσική κυκλοφορία του ευρώ, όταν οι πολίτες απέκτησαν κοινό μέτρο σύγκρισης των ανισοτήτων στις τιμές, στο κόστος ζωής, στους μισθούς και, κυρίως, στον διαφορετικό αντίκτυπο της κρίσης του 2008 από χώρα σε χώρα. Τότε ένιωσαν δραματικά ότι το κοινό νόμισμα των 19 χωρών της Ευρωζώνης λειτουργεί στην πραγματικότητα ως 19 διαφορετικά νομίσματα. Γιατί η υπεράσπιση της υποτιθέμενης ενιαίας διεθνούς ισοτιμίας του απαιτούσε δυσανάλογες θυσίες για τον φτωχό Νότο σε σχέση με τον Βορρά. Το τίμημα αυτής της υπεράσπισης για την Ελλάδα μετά το 2010 αποδείχθηκε κυριολεκτικά αιματηρό.
Παρ' όλα αυτά το ευρώ, ως σχέδιο της πολιτικής και οικονομικής ελίτ της Ε.Ε., πέτυχε και κέρδισε το στοίχημα έναντι όσων αμφέβαλαν για τη βιωσιμότητά του. Τουλάχιστον 500 εκατ. άνθρωποι το χρησιμοποιούν καθημερινά. Εκπροσωπεί σχεδόν το 40% των παγκόσμιων πληρωμών και το 20% των παγκόσμιων συναλλαγματικών αποθεμάτων.
Απολαμβάνει το υψηλότερο ποσοστό αποδοχής από τότε που υιοθετήθηκε, περίπου 75%. Κατά την ταραχώδη «εφηβεία» του, που ταυτίζεται περίπου με τη δεκαετία από το ξέσπασμα της διεθνούς κρίσης, άντεξε χωρίς να καταρρεύσει ή να διαλυθεί ως νομισματική ένωση. Αρκετοί, ακόμη και από τους θερμότερους υποστηρικτές του, αυτό το θεωρούν ιστορικό θαύμα.
Αλλά πώς συντελέστηκε αυτό το «θαύμα»;
Η Ευρωζώνη, ενώ διακηρύχθηκε ως τελικός προορισμός ολοκλήρωσης της Ε.Ε. για κάθε μέλος της, θεσμικά στηρίχτηκε σε ένα «παρασύνταγμα», με διαδικασίες και όργανα εκτός των Συνθηκών, χωρίς ουσιαστική νομιμοποίηση. Στη διάρκεια της κρίσης, το «παρασύνταγμα» εμπλουτίστηκε, παραμένοντας ασύμβατο με βασικές πολιτικές και νομοθετικές διαδικασίες της Ε.Ε.
Το «θαύμα» συντελέστηκε επίσης με τη μετατροπή ολόκληρων χωρών, όπως η Ελλάδα, σε υγειονομική ζώνη προστασίας του σκληρού πυρήνα της νομισματικής ένωσης. Κι ακόμη, με τη μαζική χρήση των «αντισυμβατικών» νομισματικών πολιτικών της ΕΚΤ, που σκόρπισε πάμφθηνη ρευστότητα 2,3 τρισ. ευρώ -πλην Ελλάδας- μέσω της ποσοτικής χαλάρωσης.
Το πρόγραμμα, χωρίς αμφιβολία, πέτυχε και στήριξε τη μέτρια ανάκαμψη της Ευρωζώνης. Αλλά πέτυχε κυρίως ως μηχανισμός αναδιανομής τεράστιου πλούτου από φτωχές σε πλουσιότερες χώρες, από την φτωχότερη κοινωνική πλειοψηφία στην πλούσια μειοψηφία. Αυτά δεν είναι ιδεοληψίες. Καταγράφονται επίσημα, αφενός στην αύξηση της ψαλίδας που χωρίζει τις κερδισμένες (Ολλανδία, Γερμανία) από τις χαμένες χώρες (Ιταλία, Πορτογαλία, Ελλάδα), π.χ. στο κατά κεφαλή ΑΕΠ, αφετέρου στην αύξηση των εργαζόμενων που είναι σε κίνδυνο φτώχειας.
Τελικά, το ευρώ πέρασε μια νευρική, αλλά σχετικά ανώδυνη παιδική ηλικία, κι έπειτα μια ταραχώδη και οδυνηρή εφηβεία. Τι μας επιφυλάσσει η μετεφηβεία του; Αν κρίνει κανείς από το πώς σχεδιάζεται η «ωρίμανση» από τους αρχιτέκτονές του, δηλαδή από όσα συμφωνήθηκαν στην τελευταία σύνοδο κορυφής για την εμβάθυνση της Ευρωζώνης, η μετεφηβεία του ευρώ θα αποδειχθεί μάλλον μια παρατεταμένη και ασταθής εφηβεία, με αλλεπάλληλες κρίσεις ταυτότητας, πανικού και επιβίωσης στις επόμενες υφέσεις.
