Ακριβά κοστίζει στους καταναλωτές η ετοιμότητα των μονάδων ηλεκτροπαραγωγής με αέριο διαχρονικά, με σκεπτικό που καταλήγει πάντα στη... βιωσιμότητά τους, είτε επρόκειτο για τα πρώτα χρόνια λειτουργίας τους και τη στήριξη των επενδύσεων είτε αφορά την τρέχουσα περίοδο της ενεργειακής μετάβασης ως ασφάλεια απέναντι στη στοχαστικότητα των ΑΠΕ.
Σε κάθε περίπτωση, οι μονάδες με ορυκτό αέριο (και όχι μόνο) πριμοδοτούνται αδρά μέσα από τη θέσπιση μηχανισμών δυναμικότητας ισχύος (capacity mechanisms/CRM), που προβλέπουν εντός της αγοράς αποζημιώσεις για τη λειτουργική ετοιμότητά τους ώστε να διασφαλίζεται η επάρκεια για την κάλυψη της ζήτησης. Πιο απλά, όταν κρίνεται «ασύμφορη» οικονομικά η συμμετοχή τους στην αγορά, θεωρείται απαραίτητο να ενισχύονται με επιπλέον πόρους για να παραμένουν διαθέσιμες στο σύστημα. Οι μηχανισμοί επάρκειας ή ευελιξίας, όπως είχαν ονομαστεί παλαιότερα, χρηματοδοτούνται μέσω των λογαριασμών ενέργειας αφού είναι ακόμη ένα κόστος της αγοράς που μετακυλίεται εντέλει στους καταναλωτές. Κι αυτό το κόστος βαίνει αυξανόμενο…
Η κυβέρνηση προωθεί τη θέσπιση ενός νέου μηχανισμού, που αποτελεί και πάγιο αίτημα των ηλεκτροπαραγωγών με αέριο, αφού καταγραφούν οι ανάγκες επάρκειας ισχύος και ευελιξίας του συστήματος σε βάθος δεκαετίας. Για την υιοθέτηση ή μη των μηχανισμών επάρκειας είναι αναγκαίο να δικαιολογείται πλήρως η ανάγκη εισαγωγής τους, κάτι που θα περάσει βέβαια και από τη βάσανο της Κομισιόν. Θυμίζουμε ότι και στο παρελθόν έχει τεθεί θέμα αδικαιολόγητης εισαγωγής CRM σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες. Για παράδειγμα, αρμόδιοι φορείς (ACER-CEER 2020) είχαν παρατηρήσει ότι 9 στις 13 χώρες που εισήγαγαν τέτοιους μηχανισμούς, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα, δεν απέδειξαν πειστικά ότι έχουν πρόβλημα επάρκειας πόρων.
Το πότε ακριβώς είναι απαραίτητες τέτοιες παρεμβάσεις είναι κάτι που έχει προκαλέσει εδώ και πολλά χρόνια συζητήσεις και πρόκειται για ένα μάλλον αμφιλεγόμενο ζήτημα, το οποίο συνδέεται και με τις ατέλειες και τις στρεβλώσεις των ευρωπαϊκών αγορών ηλεκτρικής ενέργειας.
Διπλά βάρη για τους καταναλωτές
Αξίζει να σημειωθεί ότι σχεδόν 53 δισεκατομμύρια ευρώ έχουν χορηγηθεί σε μονάδες ορυκτών καυσίμων μέσω των Μηχανισμών Διασφάλισης Επάρκειας Ισχύος από το 2015, όπως αποκαλύπτει νέα έκθεση της εταιρείας Aurora Energy Research που εκπονήθηκε για λογαριασμό της συμμαχίας Beyond Fossil Fuels, στην οποία συμμετέχει και το ελληνικό Green Tank. Όπως αναφέρεται, τα κεφάλαια συγκεντρώνονται μέσω μιας όχι ιδιαίτερα γνωστής εισφοράς στους λογαριασμούς ενέργειας, με τις συμβάσεις για τις μονάδες ορυκτού αερίου να διαρκούν έως και 17 χρόνια. Δηλαδή αφενός τα νοικοκυριά επιβαρύνονται σημαντικά από τις ενισχύσεις κυρίως του αερίου και αφετέρου οι χώρες είναι δέσμιες στην αβεβαιότητα των αγορών ορυκτών καυσίμων για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα.
Στην έκθεση διαπιστώνεται ότι σχεδόν το 60% των συμβάσεων για τους μηχανισμούς έχει διατεθεί σε περιουσιακά στοιχεία που αφορούν ορυκτά καύσιμα, ενώ μόνο το ένα πέμπτο έχει υποστηρίξει λύσεις που βασίζονται στην καθαρή ευελιξία (αποθήκευση, τεχνολογίες απόκρισης της ζήτησης, δίκτυα κ.λπ.). Σε ολόκληρη την Ευρώπη, σημειώνεται, οι μηχανισμοί έχουν συνάψει συμβάσεις συνολικού ύψους 90 δισεκατομμυρίων ευρώ από το 2015, οι οποίες πληρώνονται ή θα πληρωθούν μέσω των λογαριασμών ενέργειας.
Πάντως, με τον κανονισμό της Ε.Ε. (2024/1747) του Ιουνίου 2024 για τη μεταρρύθμιση της αγοράς ηλεκτρισμού, τα CRM μάλλον ενισχύθηκαν, καθώς από «έσχατη λύση» και «προσωρινό μέτρο», με την αφαίρεση των επιθέτων αυτών αναγνωρίστηκε ότι διαδραματίζουν «δομικό» ρόλο στον σχεδιασμό της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας και διευκολύνεται η εισαγωγή τους. Όμως πλέον τα κράτη-μέλη θα πρέπει να μπορούν να εφαρμόζουν και καθεστώτα στήριξης της ευελιξίας χωρίς ορυκτά καύσιμα, δηλαδή πληρωμές για τη διαθέσιμη δυναμικότητα χωρίς ορυκτά καύσιμα, όπως η απόκριση ζήτησης και η αποθήκευση ενέργειας, ενώ και η στρατηγική εφεδρεία (μηχανισμός εκτός αγοράς) παραμένει μια επιλογή.
Περασμένα ναι, ξεχασμένα όχι
Μηχανισμοί που επιδοτούν κυρίως τις μονάδες αερίου δεν είναι πρωτόγνωροι στην ελληνική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας. Υπολογίζεται (έρευνα Greenpeace) ότι την περίοδο 2011-2020 οι μονάδες ηλεκτροπαραγωγής με φυσικό αέριο έλαβαν συνολικά 2,24 δισ. ευρώ μέσω τριών μηχανισμών. Ειδικότερα:
* Με τον Μεταβατικό Μηχανισμό Διασφάλισης Επαρκούς Ισχύος (ΜΔΕΙ), βάσει του οποίου μονάδες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας εξέδιδαν τα περίφημα Αποδεικτικά Διαθεσιμότητας Ισχύος (ΑΔΙ) για την κατάρτιση συμβάσεων ισχύος που υπέγραφαν οι προμηθευτές με τους παραγωγούς ρεύματος για την κάλυψη των αναμενόμενων φορτίων και ενός επιπέδου εφεδρείας. Οι προμηθευτές ενέργειας μετέφεραν στη συνέχεια αυτές τις χρεώσεις στους τελικούς καταναλωτές.
Οι ενισχύσεις σε μονάδες ορυκτού αερίου μέσω των ΑΔΙ υπολογίζονται σε 760 εκατ. ευρώ για την περίοδο 2011-2014, οπότε και έληξε ο μηχανισμός αυτός με τη μορφή που είχε μέχρι τότε, ενώ μόνιμος μηχανισμός στην πράξη δεν εφαρμόστηκε ποτέ.
* Με τον Μεταβατικό Μηχανισμό Αποζημίωσης Ευελιξίας (ΜΜΑΕ) που ακολούθησε με σκοπό την ταχεία αύξηση ή μείωση της κατανεμόμενης ισχύος στις μονάδες ώστε να καλύπτει τη ζήτηση ακολουθώντας τις εντολές κατανομής του Διαχειριστή. Με βάση τη μελέτη της Greenpeace, η συνολική αμοιβή όλων των παραγωγών έφτασε στα 177.483.630 ευρώ, εκ των οποίων το 84% (περίπου 150 εκατ.) κατευθύνθηκε σε 13 μονάδες ορυκτού αερίου, ενώ τα υπόλοιπα 28 εκατ. καρπώθηκαν υδροηλεκτρικές μονάδες (ΔΕΗ).
* Με τον Μηχανισμό Ανάκτησης Μεταβλητού Κόστους (ΜΑΜΚ), που δημιουργήθηκε προκειμένου να καλύψει το μεταβλητό κόστος των μονάδων ηλεκτροπαραγωγής όταν αυτό δεν ήταν εφικτό από τη λειτουργία της αγοράς. Ειδικά στις μονάδες φυσικού αερίου, το κόστος καυσίμου προέβλεπε δύο συνιστώσες: το κόστος προμήθειας φυσικού αερίου και τη χρέωση χρήσης του Εθνικού Συστήματος Φυσικού Αερίου. Από την επεξεργασία των στοιχείων (Greenpeace) προκύπτει ότι την περίοδο 2011-2020 οι μονάδες ορυκτού αερίου έλαβαν συνολικά 1.332.419.165 ευρώ μέσω του ΜΑΜΚ. Ο μηχανισμός, που εισήχθη το 2008 και άλλαξε μορφή τα επόμενα χρόνια, καταργήθηκε πλήρως με την έναρξη του target model τον Νοέμβριο του 2020 ενσωματώνοντας τις παραπάνω συνιστώσες στη χονδρεμπορική τιμή.
