Την τελευταία ημέρα του Μαρτίου ένας κτηνοτρόφος από την περιοχή της Καλαμπάκας σήκωσε το τηλέφωνο και κάλεσε τους ανθρώπους της Ορνιθολογικής Εταιρείας στην Αθήνα. «Ο τυροκόμος ήρθε» ήταν το μήνυμα. Ένα μήνυμα που επαναλαμβάνεται δέκα χρόνια τώρα και αφορά έναν δεκαοκτάχρονο αρσενικό Ασπροπάρη που, ταξιδεύοντας χιλιάδες χιλιόμετρα, έρχεται για να βρει τη φωλιά του στα επιβλητικά βράχια των Μετεώρων. Ένας μετανάστης του ουρανού, που ξεκίνησε το κουραστικό και επικίνδυνο ταξίδι του από τη μακρινή Αφρική και έφτασε για ακόμη μία χρονιά στην ώρα του, και μάλιστα την ίδια ακριβώς ημερομηνία με πέρυσι, στον τόπο όπου θα περάσει την άνοιξη και το καλοκαίρι με την ελπίδα να βρει φέτος το ταίρι που μάταια ψάχνει εδώ και χρόνια, καθώς είναι ο μοναδικός αρσενικός λευκός γύπας που έχει απομείνει στην περιοχή των Μετεώρων. Από το 2019 που έχασε το ταίρι του ή στην Αφρική ή κάπου στη διαδρομή προς την Ελλάδα έχει απομείνει μόνος και κάνει κάθε χρόνο δύο ταξίδια, διανύοντας περισσότερα από 10.000 χιλιόμετρα με την ελπίδα να ζευγαρώσει. Μια ελπίδα που κάθε χρόνο εξανεμίζεται στις αρχές του φθινοπώρου, με τον ήρωα της ιστορίας μας να επιστρέφει και πάλι μόνος στην Αφρική.
Ο Ασπροπάρης, το πουλί που συμβολίζει τον ερχομό της άνοιξης και η επιστροφή του οποίου από τον μακρινό Νότο αποτελεί ευοίωνο σημάδι για τους κτηνοτρόφους, σήμερα φέρνει το προειδοποιητικό μήνυμα για τους κινδύνους που απειλούν το είδος του με εξαφάνιση. Αρκεί να αναλογιστεί κανείς ότι ο συγκεκριμένος Ασπροπάρης είναι ο τελευταίος στην ευρύτερη περιοχή των Μετεώρων, που πριν από λίγα μόλις χρόνια φιλοξενούσε τον μεγαλύτερο αναπαραγωγικό πληθυσμό του είδους του. Σύμφωνα με την Ορνιθολογική Εταιρεία, σήμερα στην Ελλάδα έχουν απομείνει μονάχα τέσσερα αναπαραγωγικά ζευγάρια στην περιοχή της Θράκης και άλλο ένα στα ελληνοαλβανικά σύνορα, και με αυτά τα δεδομένα ο εργένης των Μετεώρων είναι μάλλον καταδικασμένος σε ισόβια μοναξιά.
Από την προστασία των Φαραώ στους λαθροθήρες
Η ιστορία του Ασπροπάρη ξεκινά από την Αίγυπτο και τη μακρινή εποχή που οι Φαραώ αποφάσισαν να αναγνωρίσουν τη σημαντική συμβολή του στην καθαριότητα των πόλεων και των οικισμών, τους οποίους «καθάριζε» τρώγοντας τα υπολείμματα τροφής των ανθρώπων, τιμωρώντας με ποινή θανάτου όποιον τολμούσε να κυνηγήσει και να σκοτώσει τον ξεχωριστό αυτόν γύπα με το λευκό φτέρωμα. Ο Ασπροπάρης ονομάστηκε «κοτόπουλο του Φαραώ» και θεωρήθηκε το σύμβολο της Ίσιδας, θεάς της γονιμότητας, της μητρότητας και της μαγείας, η οποία συχνά απεικονιζόταν με ανοιχτά φτερά. Στο πέρασμα των χρόνων ο Ασπροπάρης σταδιακά έχασε την προστασία που απολάμβανε στα χρόνια των Φαραώ και από ιερό πτηνό κατέληξε θύμα τοπικών δοξασιών και πολύτιμο θήραμα, καθώς σε κάποιες αφρικανικές χώρες ορισμένα μέρη του σώματός του άρχισαν να χρησιμοποιούνται στην παραδοσιακή ιατρική ή θεωρήθηκαν φυλαχτά ενάντια στη μαγεία, κάτι που οδήγησε σε μαζική εξόντωση του είδους. Στην έρευνα, που ξεκίνησε τον Σεπτέμβριο του 2017 και η επεξεργασία των στοιχείων συνεχίζεται και σήμερα, διαπιστώθηκε ότι σε υπαίθριες αγορές του Νίγηρα πωλούνταν κομμάτια από Ασπροπάρηδες για θεραπευτικούς και φαρμακευτικούς σκοπούς. «Πόδια και φτερά από γύπες πωλούνται ευρέως, τακτική που αποτελεί σημαντική απειλή για το είδος. Οι άνθρωποι εκεί πιστεύουν ότι επειδή οι γύπες τρέφονται με νεκρά ζώα χωρίς να παθαίνουν κάτι, η χρήση μελών των πουλιών αυτών τους προφυλάσσει από αρρώστιες, συντελώντας παράλληλα και στη βελτίωση της όρασης, αφού οι γύπες έχουν εξαιρετική» αναφέρεται χαρακτηριστικά στο κείμενο με τα αποτελέσματα της έρευνας.
Η Βουγιουκλάκη και ο «Κάστορας»
Μπορεί στην Ελλάδα ο Ασπροπάρης να μην έπεσε θύμα δοξασιών, υπήρξαν όμως εποχές που δεν γλίτωσε από την εγκληματική επιλογή ορισμένων ανθρώπων, οι οποίοι αρέσκονται να διακοσμούν τα σπίτια τους με βαλσαμωμένα -και κυρίως άγρια- ζώα. Είναι γεγονός πως πολλοί Ασπροπάρηδες κυνηγήθηκαν και σκοτώθηκαν στην Ελλάδα τις δεκαετίες του ’50 και του ’60 μόνο και μόνο για να βαλσαμωθούν. Χαρακτηριστική περίπτωση, ο βαλσαμωμένος Ασπροπάρης που εμφανίζεται σε μια πολύ γνωστή ελληνική ταινία εκείνης της εποχής. Πρόκειται για τον Ασπροπάρη που κοσμεί το γραφείο του διευθυντή στο σχολείο που η Αλίκη Βουγιουκλάκη πρωταγωνιστεί ως μαθήτρια στην ταινία «Το ξύλο βγήκε από τον παράδεισο».
Στη δεκαετία του ’80 ο συνολικός αναπαραγόμενος πληθυσμός του είδους έφτανε τα 200-250 ζευγάρια, με τη μεγαλύτερη συγκέντρωσή του να εμφανίζεται στην περιοχή των Μετεώρων. Στην αρχή της νέας χιλιετίας ο Ασπροπάρης δεν αριθμούσε πάνω από 30-50 ζευγάρια σε πανελλαδικό επίπεδο και σήμερα ο συνολικός αναπαραγωγικός πληθυσμός του είδους δεν ξεπερνά τα 5 ζευγάρια σε όλη την Ελλάδα. Ο Ασπροπάρης μπορεί κάποια στιγμή να έπαψε να αποτελεί θήραμα, δεν έπαψε όμως να πεθαίνει εξαιτίας των κυνηγών. Ο «Κάστορας» ήταν ένας ενήλικας Ασπροπάρης, που βρέθηκε το 2014 κοντά στην Καστοριά με εμφανή συμπτώματα δηλητηρίασης από μόλυβδο. Τα επίπεδα μολύβδου στο αίμα του πουλιού ήταν εξαιρετικά υψηλά και καθώς οι ακτινογραφίες έδειξαν ότι δεν υπήρχαν σκάγια στο σώμα του γύπα, έγινε αμέσως αντιληπτό πως ο Ασπροπάρης είχε φάει κάποιο θήραμα που είχε πέσει νεκρό από σκάγια κυνηγών που δεν το είχαν εντοπίσει. Ο «Κάστορας» άθελά του είχε φάει και τα σκάγια από μόλυβδο, που ως μέταλλο διασπάται ταχέως λόγω του χαμηλού pH των στομαχιών των αρπακτικών, με αποτέλεσμα να δηλητηριαστεί και να πεθάνει.
Η τελική απειλή
Σήμερα οι Ασπροπάρηδες όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και στις γειτονικές χώρες βρίσκονται στο χείλος της εξαφάνισης, καθώς τα δηλητηριασμένα δολώματα ήταν και παραμένουν ο μεγαλύτερος κίνδυνος που απειλεί με οριστικό αφανισμό τον ξεχωριστό αυτόν γύπα από την περιοχή της Νότιας Βαλκανικής. Ειδικά στη χώρα μας ο αριθμός των Ασπροπάρηδων μειώθηκε επικίνδυνα όταν οι άνθρωποι, κυρίως στην περιοχή της Κεντρικής Θεσσαλίας, στην προσπάθειά τους να εξοντώσουν διάφορα άγρια ή ενοχλητικά για αυτούς ζώα ξεκίνησαν να ρίχνουν δηλητηριασμένα δολώματα, με αποτέλεσμα μαζί με αλεπούδες, ποιμενικούς σκύλους και γεράκια να χάνουν τη ζωή τους και οι Ασπροπάρηδες. Έτσι χρόνο με τον χρόνο ο αριθμός τους μειώθηκε σε τέτοιο βαθμό, ώστε σήμερα στα εμβληματικά βράχια των Μετεώρων να έρχεται την άνοιξη ο ένας και μοναδικός Ασπροπάρης που έχει απομείνει.
