Πριν από λίγους μήνες σε αυτή εδώ τη στήλη γράφαμε ότι «οι ζωές των ψαριών αλλά και γενικότερα των θαλάσσιων ειδών δεν μετράνε», καθώς «είναι οι ζωές αυτών που δεν έχουν φωνή και οι κραυγές τους δεν μπορούν να ακουστούν, μολονότι τα ψάρια όχι μόνο νιώθουν πόνο, αλλά, δυστυχώς γι’ αυτά, τυγχάνουν και μιας συμπεριφοράς που θα τιμωρούνταν με πρόστιμα αν ήταν άλλα ζώα στη θέση τους». Τα θαλάσσια πλάσματα, όσο κι αν δεν το συνειδητοποιούμε, βρίσκονται αντιμέτωπα με την πιο βάναυση και δολοφονική συμπεριφορά του ανθρώπινου είδους και παρ’ όλα αυτά πολύ δύσκολα μπορεί κανείς να ανοίξει μια συζήτηση για τα δικαιώματά τους στη ζωή και στην αναπαραγωγή χωρίς να δεχτεί τη χλεύη της πλειονότητας. Μια χλεύη που ξεχειλίζει από ένα περίσσευμα άγνοιας και τυφλής αποδοχής για στερεότυπα εποχών όπου απουσίαζαν η τεχνολογία και η τεχνογνωσία, ώστε να ελαχιστοποιήσουμε ως είδος την αδικία και το κακό που ο άνθρωπος προκαλεί στα θαλάσσια ζώα αλλά και την έλλειψη ηθικής επίγνωσης των λαθών μας απέναντι στη φύση και στα πλάσματα που συγκατοικούν μαζί μας στον πλανήτη.
Όλοι έχουν δικαίωμα στη ζωή
Κι όμως, αξίζει να ανοίξει η συζήτηση. Αξίζει να μιλάμε για το τι αισθάνονται τα ζώα της θάλασσας και να δίνουμε φωνή στον αγώνα για τα δικαιώματά τους, ειδικά όταν βλέπουμε ταβέρνες να διαφημίζουν τα «φρέσκα προϊόντα» τους ανεβάζοντας στα social media βίντεο από την κουζίνα με ζωντανά ψάρια να αλευρώνονται και να ρίχνονται στο καυτό λάδι σπαρταρώντας μέσα στο τηγάνι. Μια εικόνα που θυμίζει μια άλλη ανθρώπινη συνήθεια, που θέλει τους αστακούς και τα καβούρια να βράζονται συνήθως ζωντανά, παρουσία του πελάτη, που είτε δεν γνωρίζει είτε αδιαφορεί για το γεγονός ότι τα λεγόμενα καρκινοειδή όχι μόνο υποφέρουν όταν βράζονται ζωντανά, αλλά νιώθουν επίσης μεγάλο πόνο όταν διατηρούνται σε πάγο στα εστιατόρια πριν οδηγηθούν στον θάνατο για να καταναλωθούν. Μια βάναυση και βάρβαρη στάση απέναντι στα ζώα της θάλασσας, που αναδεικνύει ακόμα μία μορφή σπισισμού και τα όρια που ο άνθρωπος βάζει στην κακοποίηση ακόμη κι αυτών των ζώων που πρόκειται να φαγωθούν.
Για φαντάσου...
Και για να γίνει ακόμα πιο κατανοητή η ανοχή μας στην κακοποίηση των ζώων της θάλασσας, ας προσπαθήσουμε να φανταστούμε μια ταβέρνα που βάζει ζωντανό ένα κατσικάκι γάλακτος στον φούρνο και δεν καταλήγει ο μάγειρας στο αστυνομικό τμήμα. Ας φέρουμε, για παράδειγμα, στο μυαλό μας την εικόνα του ψαρά ή του ψαροκάικου που όλο καμάρι χτυπά επιδεικτικά, πολλές φορές και σε δημόσια θέα ένα χταπόδι στα βράχια κι ας φανταστούμε έναν άνθρωπο που έχει πιάσει ένα πρόβατο από τα πόδια και του χτυπά το κεφάλι στο τσιμέντο μέχρι αυτό να πεθάνει και ο δράστης δεν θα βρεθεί με χειροπέδες. Κι, όμως, όταν οι «Ιστορίες χωρίς φωνή» τόλμησαν κάποτε να αναφερθούν στα δικαιώματα των χταποδιών, όχι μόνο λοιδορήθηκαν, αλλά δέχθηκαν και πολιτικές επιπλήξεις του επιπέδου «εδώ υποφέρουν οι άνθρωποι από την κυβέρνηση Μητσοτάκη και η ΑΥΓΗ ασχολείται με χταπόδια».
Αντιλήψεις από τις οποίες απουσιάζουν πλήρως η αίσθηση αλλά και η συναίσθηση ότι τα ψάρια, τα χταπόδια αλλά και τα καρκινοειδή, δηλαδή τα καβούρια, οι αστακοί και οι γαρίδες, πονούν και υποφέρουν όπως και τα υπόλοιπα μη ανθρώπινα ζώα. Πλάσματα που ο άνθρωπος τα αισθάνεται και τα αντιλαμβάνεται ως είδη εντελώς ξένα με το δικό του και δεν έχει τον παραμικρό ενδοιασμό να τα πονέσει, να τα βασανίσει, να τους επιβάλει έναν επώδυνο θάνατο μαγειρεύοντάς τα ακόμα και ζωντανά προκειμένου να τα φάει. Και όλα αυτά είτε λόγω της λανθασμένης πεποίθησης ότι το νευρικό σύστημα των ζώων της θάλασσας είναι από ανύπαρκτο έως ελάχιστα ανεπτυγμένο και άρα αυτά δεν πονάνε, είτε λόγω παντελούς έλλειψης ενσυναίσθησης για το αν υποφέρουν, μιας και τι είναι ο πόνος τους μπροστά στη γεύση τους.
Κόβουν τα μάτια της γαρίδας
Ενα μικρό παράδειγμα κακοποίησης των θαλάσσιων ζώων είναι τα βιομηχανικά εκτροφεία γαρίδας που ευδοκιμούν σε πολλές χώρες του κόσμου και ελάχιστοι γνωρίζουν τι ακριβώς συμβαίνει μέσα σ’ αυτές τις μονάδες αναπαραγωγής, καθώς ακόμη λιγότεροι άνθρωποι γνωρίζουν ότι οι θηλυκές γαρίδες έχουν έναν ορμονικό αδένα πίσω από το μάτι τους που ρυθμίζει την αναπαραγωγή τους. Και καθώς σε συνθήκες αιχμαλωσίας οι γαρίδες είναι απρόθυμες να αναπαραχθούν τόσο συχνά όσο οι εκτροφείς τους επιθυμούν, αυτοί φροντίζουν να κόβουν με ένα ψαλίδι το ένα μάτι της θηλυκής γαρίδας. Επιστήμονες έχουν παρατηρήσει ότι οι ακρωτηριασμένες γαρίδες νιώθουν έντονο πόνο και γι’ αυτό «τρίβουν» το σημείο του κομμένου ματιού αναζητώντας μια κάποια ανακούφιση από το μαρτύριο.
Οπότε, τι είναι αυτό που κάνει την πλειονότητα των ανθρώπων όχι μόνο να ανέχεται αλλά και να απολαμβάνει τον βασανισμό των ζώων της θάλασσας, ενώ θα αντιδρούσε στον αντίστοιχο βασανισμό ή στη θανάτωση ενός θηλαστικού; Είναι η έλλειψη γνώσης για το τι ακριβώς νιώθουν τα θαλάσσια ζώα ή η ανθρώπινη αδιαφορία για τον πόνο τους;
Οποια κι αν είναι η απάντηση, ένας μικρός αριθμός χωρών έχει ξεκινήσει τα τελευταία χρόνια να αναγνωρίζει κάποια στοιχειώδη δικαιώματα σε αστακούς, χταπόδια, καβούρια και άλλα θαλάσσια ζώα, με τελευταία την κυβέρνηση της Βρετανίας, που, υιοθετώντας τα επιστημονικά ευρήματα μελέτης του London School of Economics, δεσμεύθηκε ότι τα συγκεκριμένα θαλάσσια είδη θα συμπεριληφθούν στο επόμενο νομοσχέδιο για την ευημερία των ζώων ως αναγνωρισμένα αισθανόμενα όντα. Σήμερα, εκτός του Ηνωμένου Βασιλείου, το βράσιμο ζωντανών αστακών είναι επίσης παράνομο και σε άλλες χώρες, όπως η Ελβετία, η Ιταλία, η Νέα Ζηλανδία και οι Ηνωμένες Πολιτείες.
Info
Πάνω από το 90% των ψαριών που τρώνε οι άνθρωποι σήμερα προέρχεται ή από ρυπογόνες ιχθυοκαλλιέργειες ή από βιομηχανικού τύπου, τεράστιες αλιευτικές επιχειρήσεις, ειδικά σχεδιασμένα πλοία που σαρώνουν τους ωκεανούς με παρασυρόμενα δίχτυα, που μπορούν να φτάσουν σε βάθος μέχρι 30 μέτρα και μήκος μέχρι 2 χιλιόμετρα. Σε μικρότερη κλίμακα μηχανότρατες και γρι γρι γδέρνουν κυριολεκτικά τον βυθό των θαλασσών προκαλώντας τεράστια οικολογική καταστροφή, με τους επιχειρηματίες του κλάδου να «ξεπλένουν» μέσω της βιτρίνας «ιδρυμάτων» που χρηματοδοτούν τα εγκλήματά τους εις βάρος της θαλάσσιας ζωής και του οικοσυστήματος.
Παράλληλα, η βιομηχανική αλιεία αποτελεί έναν τομέα γνωστό για τις απάνθρωπες μεθόδους απασχόλησης εργαζομένων, που σε πολλές περιπτώσεις αποτελούν δείγματα ανθρώπινης δουλείας. Χιλιάδες άνθρωποι απασχολούνται σε μεγάλα αλιευτικά πλοία χωρίς κανένα εργασιακό δικαίωμα, χωρίς χαρτιά και κάτω από εξοντωτικές συνθήκες εργασίας.
Τι σκέφτονται τα ζώα;
Από Κωνσταντίνα Λύρου
Η έννοια του νου ως εσωτερικού πεδίου σκέψης και συνείδησης και η προβληματική σύνδεσή του με τον δυισμό (νους-σώμα) πηγάζουν από μακροχρόνιες φιλοσοφικές παραδόσεις που επικράτησαν κατά τον 20ό αιώνα, μέχρι και την εμφάνιση των γνωστικών επιστημών που απέρριψαν την καρτεσιανή πλάνη. Οι δεξιότητες που από καιρό θεωρούνταν προνόμιο της ανθρωπότητας, από τον σχεδιασμό του μέλλοντος έως την αίσθηση της δικαιοσύνης, υπάρχουν στην πραγματικότητα σε ολόκληρο το ζωικό βασίλειο και όχι μόνο σε πρωτεύοντα ή άλλα θηλαστικά, αλλά και στα θαλάσσια όντα, στα πτηνά κ.ά. Σήμερα είναι αναμφίβολο ότι τα ζώα διαθέτουν εντυπωσιακές «ανώτερες» γνωστικές ικανότητες. Μια πληθώρα επιστημονικών στοιχείων από διαφορετικούς κλάδους των βιολογικών επιστημών, όπως η φυσιολογία, η κτηνιατρική, η ηθολογία και η συγκριτική ψυχολογία, υποστηρίζει ότι τουλάχιστον ορισμένα είδη αισθάνονται ένα πλήρες φάσμα συναισθημάτων, όπως φόβο, χαρά, ευτυχία, ντροπή, αμηχανία, αγανάκτηση, ζήλια, οργή, θυμό, αγάπη, ευχαρίστηση, συμπόνια, σεβασμό, ανακούφιση, αηδία, θλίψη και απόγνωση.
Τα ψάρια αισθάνονται και εκδηλώνουν φόβο, έχουν διαφορετικές προσωπικότητες, ενώ τα χταπόδια λύνουν παζλ, θωρακίζουν τα κρησφύγετά τους τοποθετώντας πέτρες στην είσοδο. Οι όρκες μεταδίδουν τη γνώση που αποκτούν με τα παιδιά τους, οι αρουραίοι, τα ποντίκια και τα κοτόπουλα εκδηλώνουν ενσυναίσθηση, τα πουλιά κατασκευάζουν και χρησιμοποιούν πολύπλοκα εργαλεία και σε ορισμένες περιπτώσεις είναι πιο επιδέξια από τα πρωτεύοντα θηλαστικά. Επιπρόσθετα, οι επιστήμονες έχουν προβεί σε συλλογή στοιχείων από ψάρια, ερπετά και τρωκτικά που αποδεικνύουν ότι τα ζώα παίζουν και το απολαμβάνουν. Νευροεπιστήμονες κατέγραψαν μοτίβα υπερήχων που προκαλούνται από το παιχνίδι και το γαργαλητό σε αρουραίους, κάτι που μπορεί να είναι ανάλογο με το ανθρώπινο γέλιο. Άλλη έρευνα απέδειξε ότι οι μέλισσες απολαμβάνουν να παίζουν με μπάλες, χωρίς να έχουν εκπαιδευτεί ή να λαμβάνουν ανταμοιβές, απλώς επειδή είναι διασκεδαστικό. «Εάν αναγνωρίζουμε τα συναισθήματα στα ζώα, συμπεριλαμβανομένων των εντόμων, τότε γίνονται ηθικά σχετικά», λέει ο βιολόγος ηθολόγος De Waal, και «αν τα ζώα είναι ικανά για συνειδητή επίγνωση, το να τους αρνούμαστε κάποιο επίπεδο αυτογνωσίας θα φαινόταν ως ένας αυθαίρετος και αδικαιολόγητος περιορισμός».
«Πώς είναι το να είσαι νυχτερίδα;»
Ο φιλόσοφος Thomas Nagel, ρωτώντας «Πώς είναι το να είσαι νυχτερίδα;», κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ποτέ δεν θα μάθουμε. Οι άνθρωποι δεν έχουν άμεση πρόσβαση στο μυαλό άλλων ανθρώπων και υπάρχουν βαθιές διαφορές στον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε και βιώνουμε τον κόσμο με τα ζώα, όμως μπορούμε να φανταστούμε πώς μπορεί να ήταν να ήμασταν ένα μη ανθρώπινο ζώο και να το ενσυναισθανθούμε. Τα συναισθήματα, λοιπόν, είναι το πιο αποτελεσματικό μέσο επικοινωνίας μεταξύ ατόμων του είδους μας αλλά και μεταξύ ατόμων άλλων ειδών.
Η ικανότητα να θυσιάζεται η άμεση ευχαρίστηση για μελλοντικό κέρδος, η αντίσταση, δηλαδή, στον πειρασμό, θεωρείται σημάδι ωριμότητας. Ο De Waal έχει αποδείξει ότι ακόμη και τα πουλιά είναι ικανά γι’ αυτό. Τα ζώα δεν ανταποκρίνονται απλώς σε ερεθίσματα, έχουν συνείδηση του εαυτού τους και του κόσμου που τα περιβάλλει. Η πραγματικότητα του κόσμου μας, ωστόσο, δείχνει το αντίθετο για το ανθρώπινο είδος, καθώς η ανθρωπότητα αποτελεί τη μεγαλύτερη απειλή που αντιμετωπίζει η Γη. Παρόλο που η θέση μας στην κορυφή της νοητικής σκάλας είναι εξασφαλισμένη, τα θαυμαστά ανθρώπινα επιτεύγματα αποδεικνύουν, άλλωστε, τη διανοητική μας ικανότητα, η αντίληψη που έχουμε για το είδος μας σήμερα διαμορφώνεται σε μεγάλο βαθμό από τον φόβο ενός πυρηνικού πολέμου και της κλιματικής κατάρρευσης. Το ανθρώπινο είδος, λοιπόν, σίγουρα ξεχωρίζει από τα άλλα, καθώς αποτελεί πλέον μια δύναμη που ανταγωνίζεται τη φύση και τη διαμόρφωση της επίγειας βιόσφαιρας και των διαδικασιών της, σε αντίθεση με τα άλλα ζώα.
