Η εκ νέου αναγνώριση του ελαφρυντικού του πρότερου σύννομου βίου στον ειδικό φρουρό Επαμεινώνδα Κορκονέα, που δολοφόνησε εν ψυχρώ τον 15χρόνο Αλέξανδρο Γρηγορόπουλο, από το Εφετείο της Λαμίας προκάλεσε σοκ σε μεγάλο μέρος της κοινής γνώμης. Αφενός γιατί ελάχιστοι ανέμεναν ότι ένα επαρχιακό Εφετείο θα αγνοούσε την υπόδειξη του Ανώτατου Δικαστηρίου του Αρείου Πάγου, η ολομέλεια του οποίου είχε αποφασίσει την αναίρεση της (ίδιας) προηγούμενης απόφασης. Αφετέρου γιατί και μόνο η ιδέα ότι ο στυγερός και αμετανόητος δολοφόνος Κορκονέας θα κυκλοφορεί ξανά ελεύθερος έχοντας εκτίσει μικρότερη ποινή από όση εκτίουν άνθρωποι που δεν έχουν ποτέ κατηγορηθεί για φόνο προκαλεί αγανάκτηση.
Ποια είναι όμως η ουσιαστική νομική πλευρά του θέματος; Η μετατροπή τού λεγόμενου πρότερου «έντιμου» βίου σε πρότερο σύννομο, με τον Π.Κ. του 2019, αποτρέπει τους δικαστές από το να αυθαιρετούν επί των ελαφρυντικών. Μήπως όμως τους δεσμεύει να το αναγνωρίζουν σε κάθε περίσταση; Η ΑΥΓΗ ανοίγει το θέμα δίνοντας τον λόγο σε δύο νομικούς, τον δρ Νομικής και δικηγόρο Ευτ. Φυτράκη και τη δικηγόρο παρ’ Αρείω Πάγω Αντωνία Λεγάκη.
Πρότερος σύννομος βίος: Ελαφρυντικό ή συγχωροχάρτι;
Του Ευτύχη Φυτράκη*
Η αναγνώριση του ελαφρυντικού του πρότερου έντιμου βίου στον δολοφόνο του Αλ. Γρηγορόπουλου προκάλεσε ανθρώπινα δικαιολογημένη θλίψη και οργή. Η απόφαση αυτή θεωρήθηκε ακόμα και ως επιβράβευση του φριχτού εγκλήματος, ενώ η Ν.Δ. έσπευσε να τη «χρεώσει» στον «Ποινικό Κώδικα του ΣΥΡΙΖΑ»! Εδώ φαίνεται να εμφιλοχωρούν ορισμένες παρεξηγήσεις, ενώ κρύβονται και πολλοί κίνδυνοι.
Το ελληνικό Ποινικό Δίκαιο είναι κατά βάση φιλελεύθερο· κυρίως όμως είναι δίκαιο της ισορροπίας. Έτσι, δίπλα στις αυστηρές ποινές, προβλέπει και τις ελαφρυντικές περιστάσεις, οι οποίες μειώνουν το πλαίσιο της ποινής, υποχρεωτικά, χωρίς δηλαδή διακριτική ευχέρεια στον δικαστή. Βάσει αυτού, π.χ., η ισόβια κάθειρξη γίνεται πρόσκαιρη κάθειρξη (5-15 χρόνια). Όμως, αμέσως μετά ο δικαστής θα επιλέξει τη συγκεκριμένη ποινή που αρμόζει στον συγκεκριμένο κατηγορούμενο, π.χ. 7 χρόνια και 3 μήνες (επιμέτρηση). Οι ελαφρυντικές περιστάσεις δεν έχουν σχέση με τη βαρύτητα της πράξης, τον τρόπο τέλεσης κ.λπ. Αντίθετα, ο νομοθέτης κρίνει ότι η μειωμένη ποινή είναι επαρκής. Συνεπώς, επειδή μια πράξη είναι εξαιρετικά βαριά, δεν σημαίνει ότι ο δράστης της δεν δικαιούται να λάβει το ελαφρυντικό που δικαιολογείται για άλλους λόγους (π.χ. ειλικρινούς μετάνοιας). Με διαφορετικά λόγια, το ελαφρυντικό δεν μειώνει την απαξία της πράξης ούτε τη συγχωρεί, απλώς καθορίζει ένα άλλο πλαίσιο ποινής για τον δράστη. Αυτή την επιλογή την έχει κάνει ο ποινικός νομοθέτης ήδη από το 1950!
Ο «πρότερος σύννομος βίος» αποτελεί μια τέτοια ελαφρυντική περίσταση η οποία συντρέχει επειδή ο δράστης ήταν γενικά νομοταγής, ενώ το έγκλημά του εμφανίζεται ως μια «παραφωνία» σ’ αυτή τη ζωή. Άρα αφορά τον βίο και την πολιτεία τού δράστη πριν και όχι κατά την πράξη. Να το ξαναπούμε: το ελαφρυντικό του πρότερου έντιμου βίου δεν συνδέεται με το έγκλημα, δηλαδή με το βιοτικό συμβάν του τελεσθέντος εγκλήματος. Συνεπώς η βαρύτητα της πράξης, η ιδιαίτερη σκληρότητα τέλεσης, τα κίνητρα, ο χαρακτήρας κ.λπ. του δράστη δεν αποκλείουν ότι ο πρότερος βίος του υπήρξε «σύννομος». Επηρεάζουν όμως την επιμέτρηση της ποινής. Επιπλέον, το λευκό ποινικό μητρώο δεν επιβάλλει την αναγνώριση του ελαφρυντικού, ενώ, αντίστροφα, προηγούμενη καταδίκη για ελαφρό πλημμέλημα δεν αποκλείει την αναγνώρισή του.
Ο νομοθέτης (του 1950 αλλά και του 2019) έκρινε ότι η ανάλογη και δίκαιη ποινή για κάποιον (τον οποιονδήποτε) που διέπραξε ένα έγκλημα (και το πιο αποτρόπαιο!), χωρίς προηγούμενη παραβατική συμπεριφορά, πρέπει να είναι μειωμένη. Οι αυστηρές ποινές του Ποινικού Κώδικα, που έγιναν εξοντωτικές επί Ν.Δ., μπορούν να σταθούν μόνο με ένα ευρύχωρο πλαίσιο ελαφρυντικών που τις προσγειώνουν σε λογικά όρια. Αντίθετα, η περιστολή των ελαφρυντικών περιστάσεων ανατρέπει την ισορροπία του Ποινικού Κώδικα, ενισχύοντας έτσι μονόπλευρά την αντεγκληματική λειτουργία του Ποινικού Δικαίου εις βάρος της φιλελεύθερης. Σ’ αυτή την τάση εγγράφεται, δυστυχώς, και το απολύτως εσφαλμένο σκεπτικό της απόφασης του Αρείου Πάγου 2.2022, χωρίς βέβαια αυτό να σημαίνει ότι στη συγκεκριμένη υπόθεση υπήρξε ορθή εκτίμηση των πραγματικών περιστατικών. Σίγουρα, πάντως, ο νέος Ποινικός Κώδικας του 2019 εξορθολόγισε τη ρύθμιση του πρότερου «έντιμου» βίου του Π.Κ. του 1950· αντίθετα, η τυχοδιωκτική εκμετάλλευση και αυτής της υπόθεσης από τη Ν.Δ. έδειξε απλώς ότι στον (δεξιό) ποινικό λαϊκισμό δεν υπάρχουν όρια λογικής αλλά ούτε και ηθικής.
Συμπερασματικά, η προάσπιση των ελευθεριών, για όλους, εμπεριέχει και τη διαφύλαξη του ελαφρυντικού του πρότερου σύννομου βίου ως διάβημα για μια ισορροπημένη ποινική καταστολή και όχι ως συγχωροχάρτι για τη δολοφονία ενός νέου παιδιού.
* Ο Ευ. Φυτράκης είναι δρ Νομικής, δικηγόρος
Σύννομος βίος ούτε με τη στενή ούτε με την ευρεία έννοια
Της Αντωνίας Λεγάκη*
Κατά τις τελευταίες δεκαετίες, το εν λόγω ελαφρυντικό έχει πολλάκις κακοποιηθεί από τα δικαστήρια, που προέβαιναν σε υποκειμενικούς ακροβατισμούς προκειμένου να το στερήσουν από τη μεγάλη μάζα των κατηγορουμένων που το δικαιούνταν.
Μετά απ’ αυτά λοιπόν, η άποψη ότι το δικαιούται οποιοσδήποτε έχει λευκό ποινικό μητρώο φαντάζει προοδευτική, καθώς, επιτέλους, τίθεται ένα αντικειμενικό κριτήριο. Πολύ περισσότερο όταν ήσσονος σημασίας πλημμελήματα δεν αποκλείουν την αναγνώριση του ελαφρυντικού. Είναι όμως έτσι;
Με την ίδια ποινή, π.χ. με 13 χρόνια, θα τιμωρηθεί ο αστυνομικός που σκότωσε παιδί, ο βιαστής που σκότωσε μία κοπέλα, η μητέρα που σκότωσε το παιδί, ο πατέρας που βίασε το παιδί του, ο κλέφτης που σκότωσε τον παθόντα, ο γιατρός που δολοφόνησε ένα μωρό κ.λπ. Χωρίς καμία διαφοροποίηση, σχετικά με τις συνθήκες που έλαβαν χώρα πριν και κατά τη διάρκεια, την προσωπικότητα του δράστη, τον κοινωνικό του ρόλο κ.ά., αρκεί να έχει λευκό ποινικό μητρώο ή, έστω, με καταγεγραμμένη ποινή ήσσονος πλημμελήματος.
Από την άλλη πλευρά, ένας χρήστης ναρκωτικών παραβιάζει τον νόμο κάθε φορά που βάζει τη βελόνα στις φλέβες του, κάθε φορά που διακινεί μια δόση για να πάρει τη δική του, κάθε φορά που διαπράττει μικροκλοπές για τον ίδιο λόγο. Ομοίως, ο πεινασμένος που κλέβει ψωμί, ο πρόσφυγας κ.λπ. Αυτοί συλλαμβάνονται και καταδικάζονται συνεχώς και με βάση την παραπάνω άποψη. Δεν δικαιούνται το ελαφρυντικό. Το μητρώο τους είναι γεμάτο από ήσσονος σημασίας πλημμελήματα, που δεν δικαιολογούν ελαφρυντικό σύννομου βίου. Και μάλιστα, αν κάποιος απ’ αυτούς διαπράξει διακεκριμένη κλοπή, κινδυνεύει να τιμωρηθεί με περισσότερα από 13 χρόνια.
Είναι φανερό λοιπόν ότι έτσι παραβιάζεται η Συνταγματική Αρχή της Αναλογικότητας, αλλά και το κοινό περί δικαίου αίσθημα, που βασίζονται στη λογική σχέση μεταξύ βλάβης και ποινής. Ομοίως, το κοινωνικό καθήκον του γιατρού, του γονέα, του αστυνομικού κ.ά., επιδρούν στην κοινωνική απαξία του εγκλήματος και αυτό είναι καταγεγραμμένο στην κοινωνική συνείδηση (συχνά και στο δίκαιο). Η συμπεριφορά του δράστη πριν και μετά την πράξη, επίσης, αναδεικνύουν την προσωπικότητα του. Όλα αυτά πρέπει να λαμβάνονται υπόψη στο στάδιο της ποινής.
Στην προκειμένη περίπτωση λοιπόν, το γεγονός ότι ο Κορκονέας ήταν αστυνομικός και είχε αφενός διακριτή εξουσία αλλά και καθήκον προστασίας του θύματος, το γεγονός ότι στο δικαστήριο αποδείχτηκε σταθερή κατάχρηση εξουσίας (π.χ. διακίνηση σφαιρών σε συναδέλφους, τροποποίηση όπλου, συχνή χρήση όπλου στο παρελθόν, παρατσούκλι «Ράμπο» από τους συναδέλφους του, άρνηση, έστω και προσχηματικής συγγνώμης μετά τη δολοφονία) αποδεικνύουν ότι ο συγκεκριμένος κατηγορούμενος δεν είχε σύννομο βίο ούτε με τη στενή ούτε με την ευρεία έννοια. Αποδείχθηκε, αντίθετα, ότι ο κατηγορούμενος αυτός εκδήλωνε κατάχρηση εξουσίας πριν από το έγκλημα, γεγονός που οδήγησε στο έγκλημα και η ατιμωρησία από την υπηρεσία του επιβραβεύτηκε από το δικαστήριο.
* Η Αντωνία Λεγάκη είναι δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω
