Ο πόλεμος στην Ουκρανία μπορεί να αποτελέσει θρυαλλίδα για μόνιμες, πυρηνικές και χημικές, περιβαλλοντικές καταστροφές με ανυπολόγιστες συνέπειες σε όλα τα επίπεδα, που μπορεί να υπερβούν κατά πολύ τα σύνορα της χώρας. Αυτή την προειδοποίηση στέλνουν οι επιστήμονες.
Στην Ουκρανία βρίσκονται 15 πυρηνικοί αντιδραστήρες, κατανεμημένοι σε τέσσερα εργοστάσια, που καλύπτουν το μισό των αναγκών της χώρας σε ενέργεια. Αν δεχθούν επίθεση, μπορεί να απελευθερώσουν ραδιενεργά απόβλητα που θα μολύνουν την περιοχή για χιλιάδες χρόνια. Μεταξύ τους είναι και το μεγαλύτερο πυρηνικό εργοστάσιο της Ευρώπης, Ζαπορίζια, που βρίσκεται σε απόσταση 200 περίπου χιλιομέτρων στα δυτικά από τη ζώνη των μαχών στο Ντονμπάς, ακριβώς στη γραμμή του μετώπου των μαχών... “Η Ανατολική Ουκρανία είναι περιοχή με πολλά χημικά εργοστάσια, εγκαταλελειμμένα ορυχεία και θερμοηλεκτρικούς σταθμούς. Ο κίνδυνος να δούμε μια περιβαλλοντική καταστροφή να προστίθεται στη φοβερή ανθρωπιστική κρίση είναι τεράστιος”, παρατήρησε ο Ρίτσαρντ Πέρσχαουζ, υπεύθυνος θεμάτων κρίσης και περιβάλλοντος στη Διεθνή Αμνηστία.
Η περιοχή του Ντονμπάς αριθμεί σήμερα 900 ορυχεία, ενεργά και μη, που έχουν υποβαθμίσει την ποιότητα του αέρα και μεταφέρουν τοξίνες σε τοπικά αποθέματα υδάτων. Δορυφορικές φωτογραφίες, της περιόδου 2015 - 2020 εικονίζουν εγκαταλελειμμένα ορυχεία να ξεχειλίζουν από νερά, αποτέλεσμα της αδιαφορίας των τοπικών αρχών, σύμφωνα με την εκτίμηση του Ντέιβιντ Τζι, της βρετανικής εταιρείας Terra Motion, ο οποίος επισημαίνει ότι κανονικά οι τοξίνες από τα εγκαταλελειμμένα ορυχεία θα πρέπει να καθαρίζονται και να γίνονται αντικείμενο ειδικής επεξεργασίας, έτσι ώστε το ορυχείο να μην πλημμυρίσει με ανεξέλεγκτο τρόπο. Αυτό δεν έχει γίνει στην περίπτωση των ορυχείων του Ντονμπάς, δημιουργώντας σοβαρή περιβαλλοντική απειλή, κυρίως για μόλυνση των γειτονικών ποταμών. Δεν είναι τυχαίο ότι ο επικεφαλής του ανθρωπιστικού Προγράμματος Αφοπλισμού της ολλανδικής οργάνωσης Pax Βιμ Ζβίζνενμπουργκ χαρακτήριζε ήδη από το 2017, σε συνέντευξή του, το Ντονμπάς “βραδυφλεγή τοξική βόμβα”. Εδώ και χρόνια οι πλημμύρες γύρω από τα ορυχεία του Ντονμπάς δημιουργούν φόβους για ένα “δεύτερο Τσερνόμπιλ”...
Ήδη το 2015 η Παγκόσμια Τράπεζα προχώρησε σε μια εκτίμηση των περιβαλλοντικών κινδύνων στην περιοχή: 10 με 20 ορυχεία πλημμύρισαν στη διάρκεια της ένοπλης σύγκρουσης που ξεκίνησε το 2014, “προκαλώντας δυνητικά μαζικές περιβαλλοντικές καταστροφές στην περιοχή”. Οι επιθέσεις ενάντια σε θερμοηλεκτρικούς σταθμούς προκάλεσαν επίσης διαρροές πετρελαίου και την απελευθέρωση τοξινών στην ατμόσφαιρα και τους γειτονικούς ποταμούς. Δεν είναι τυχαίο ότι η περιοχή του Ντονμπάς χαρακτηρίζεται ως η πιο μολυσμένη περιοχή της Ουκρανίας.
“Η σημερινή κρίση θα τα επιδεινώσει όλα αυτά”, παρατηρεί η Κριστίνα Χουκ, αναπληρώτρια καθηγήτρια Διαχείρισης Κρίσεων στο Πανεπιστήμιο Κένεσο στην Τζώρτζια των ΗΠΑ, που μελετά τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις της σύγκρουσης στην Ουκρανία. Τον Οκτώβριο του 2020 η ίδια δημιούργησε ένα εργαλείο για την ανάλυση των περιβαλλοντικών κινδύνων στις εμπόλεμες ζώνες, χρησιμοποιώντας την Ουκρανία ως case study. Σύμφωνα με αυτήν, ένοπλη σύγκρουση μόνο στο Ντονμπάς θα προκαλούσε τον θάνατο 11.000 ανθρώπων, την εκτόπιση 2 εκατομμυρίων ενώ 4,4 εκατομμύρια θα χρειάζονταν ανθρωπιστική βοήθεια. Οι περιβαλλοντικές απειλές προστίθενται σε αυτά, με τρόπο που είναι δύσκολο να ποσοτικοποιηθεί, ενώ το ενδεχόμενο μονιμοποίησής τους φαντάζει τρομακτικό. “Συμπεραίνουμε ότι οι περιβαλλοντικοί κίνδυνοι έχουν τον ίδιο επείγοντα χαρακτήρα όπως η συνεχιζόμενη άμεση βία”, γράφει.
“Είναι εξαιρετικά ανησυχητικά τα συμπεράσματά μας: δείχνουν το πώς ο πόλεμος σε βιομηχανοποιημένες ζώνες μπορεί να αφήσει πίσω του, δεκαετίες μετά από το τέλος του, επώδυνα προβλήματα σε ό,τι αφορά την οικολογική και ανθρώπινη ασφάλεια”, σημειώνει η Κ. Χουκ. Μια εφιαλτική διαπίστωση, που μακάρι να μείνει στα χαρτιά...
* Η Ρένα Δούρου είναι μέλος της Π.Γ. του ΣΥΡΙΖΑ - Π.Σ., εκπρόσωπος για θέματα Κλιματικής Αλλαγής
