Τα σχολεία αυτά θα έπρεπε να αποκαλούνται «Σχολεία Χρυσής Ευκαιρίας», λέει μια μαθήτρια του Σχολείου Δεύτερης Ευκαιρίας στους Αγίους Αναργύρους, συμπυκνώνοντας την αξία της συνέχισης της λειτουργίας αυτών των σχολείων, όπου φοιτούν αναλφάβητοι ενήλικες, εργαζόμενοι και άνεργοι που ο κοινωνικός αποκλεισμός δεν τους επέτρεψε το αυτονόητο: να μάθουν γράμματα, να ολοκληρώσουν τη βασική εκπαίδευση όταν ήταν έφηβοι, και έτσι βιώνουν μια ζωή την υποτίμηση, τον αποκλεισμό και την εργασιακή περιπλάνηση με τους πιο δυσμενείς όρους - οικονομικούς και εργασιακούς. Και όμως η φοίτηση στα ΣΔΕ αποδεικνύει πως ο τροχός γυρίζει, η ζωή ξανακερδίζεται και οι «χαμένοι από χέρι» ξαναμπαίνουν στο παιγνίδι της ζωής με άλλους όρους: αξιοπρέπειας και αυτοπεποίθησης. Τι κι αν η Πολιτεία και το Ινστιτούτο Διά Βίου Μάθησης δεν τα χρηματοδοτεί και τα οδηγεί στην απαξίωση; Η απάντηση του Ινστιτούτου έφτασε την ώρα που η εφημερίδα βρισκόταν επί του πιεστηρίου και θα δημοσιευθεί σε επόμενο φύλλο.
Συζητώντας με μαθητές
Πέμπτη βράδυ, χτυπάει η πόρτα του γραφείου του διευθυντή του ΣΔΕ στους Αγίους Αναργύρους. Μπαίνει ένας 30χρονος Αφγανός πρόσφυγας κρατώντας ένα κουτί γλυκά στα χέρια. Αναζητούσε μια παλιά του δασκάλα. Είναι ο Ζάρι, διερμηνέας σήμερα στην Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ, μαθητής πριν από δύο χρόνια στο σχολείο των Αγίων Αναργύρων. Ήρθε να συναντήσει τη δασκάλα του -την Ελένη Καλογερή-, που γι' αυτόν ήταν ο άνθρωπος που άκουσε τα προβλήματά του, τον στήριξε ψυχολογικά, του συμπαραστάθηκε, τον εμπιστεύτηκε, τον έκανε να νιώσει πολίτης. «Δεν την ξεχνώ ποτέ, είμαι ευγνώμων» μας λέει ο Ζάρι και σκέφτομαι την ανείπωτη συγκίνηση που θα βιώνει αυτή η δασκάλα, με τέτοιους μαθητές.
Η καλύτερη απόδειξη για την αποτελεσματικότητα του θεσμού των Σχολείων Δεύτερης Ευκαιρίας που έχουν ξεκάθαρο κοινωνικό και ταξικό αποτύπωμα. Λίγα λεπτά αργότερα, χτυπά την πόρτα η Βασιλική Καλινίκου, σχολική καθαρίστρια και μαθήτρια του ΣΔΕ των Αγίων Αναργύρων, ικετεύει τους καθηγητές της να μην της επιτρέψουν να εγκατελείψει το σχολείο. Θλίβεται που θα τελειώσει αυτή η εμπειρία. Ακολουθεί η Μαρία, η οποία ζητάει από τον Βαγγέλη Κάλιοση, τον διευθυντή του ΣΔΕ, να την καθοδηγήσει πώς χρησιμοποιώντας τα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς θα φτάσει την επομένη στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών στην οδό Πειραιώς από τους Αγίους Αναργύρους, για να παρακολουθήσει έκθεση χαρακτικής στο πλαίσιο των δράσεων του σχολείου.
Ένα συνεχές ευχάριστο βουητό που δείχνει ότι το σχολείο είναι ζωντανός οργανισμός… Η πόρτα του διευθυντή δεν είναι ποτέ κλειστή. Τον καλούν να κατέβει στο υπόγειο, όπου μια ομάδα μαθητών έχει αναλάβει να ξεσκαρτάρει το υλικό της αποθήκης, να το τακτοποιήσει σε φακέλους, ενώ τον περιμένουν και στον δεύτερο όροφο για να ξεκινήσει το μάθημα… «Κλέβουμε» τον χρόνο του μαθήματος και ζητάμε από τους μαθητές να μας μιλήσουν για το αν νιώθουν ευεργετημένοι από τη φοίτηση τους στα ΣΔΕ.
Ελένη Θοδωρή (36 ετών, συμβασιούχος καθαρίστρια στο ΕΚΑΒ, μητέρα 17χρονης): «Εγκατέλειψα το σχολείο στην Α΄ Γυμνασίου. Επέστρεψα μετά από χρόνια για να κλείσω ένα δικό μου κενό. Όταν φεύγω από τη δουλειά μου είμαι κουρασμένη. Όμως όταν μπαίνω στην αίθουσα είναι σαν μπαίνω σε έναν άλλο κόσμο, που έχει φως... Αν κλείσουν τα σχολεία, είναι σαν να μας κόβουν τα φτερά μας».
Νατάσσα Αλμαχλαουί Τσόγκα (40 ετών, μητέρα ενός παιδιού): «Τυχαία έμαθα από την κόρη μου για τα ΣΔΕ. Νομίζω πως άργησα πολύ. Τώρα πια δεν ντρέπομαι να σταθώ απέναντι σε έναν μορφωμένο, όπως στο παρελθόν».
Μανώλης Βασαμίδης (37 ετών, πατέρας δύο παιδιών, έμπορος σε λαϊκή αγορά): «Έβλεπα τους άλλους που ήταν μορφωμένοι και αισθανόμουν κατώτερος. Ντρεπόμουν που δεν πήγα Γυμνάσιο. Τώρα όμως είμαι περήφανος...»
Αλμπάν Γιάχο (42 ετών, οικοδομικές εργασίες): «Μετά από 12 ώρες στη δουλειά, 5 ώρες μάθημα, δεν είναι και εύκολο. Και όμως, παρά την κούρασή μου, είμαι προσηλωμένος σε αυτά που μας λένε οι δάσκαλοι. Με όλες τις αισθήσεις μου..».
Στο Μεσολόγγι, οι μαθητές γράφουν για την ΑΥΓΗ της Κυριακής στέλνοντας μήνυμα προς το Ινστιτούτο Διά Βίου Μάθησης να τους αντιμετωπίσει ισότιμα με τους άλλους μαθητές, χρηματοδοτώντας τα σχολεία τους. Συμμετέχουν σε προγράμματα Erasmus ως μέσο χρηματοδότησης, ενώ πέρσι πήραν ως βραβείο μια δωροεπιταγή 300 ευρώ για τη διάκρισή τους σε διαγωνισμό του British Council με θέμα την κοινωνική επιχειρηματικότητα.
Απόστολος (46 ετών, ιδιωτικός υπάλληλος): «Το σχολείο αυτό είναι παράθυρο στον κόσμο. Αν έκλεινε, θα σταματούσε η ελπίδα για το αύριο»
Βασιλική Μπέση (44 ετών): «Είναι μια διαφυγή και δεύτερη ευκαιρία για να αναπληρώσω ένα κενό. Όταν ήμουν μικρή χαιρόμουν με το κλειστό σχολείο, σήμερα στεναχωριέμαι»
Ισμήνη (47 ετών, καθαρίστρια): «Μου δίνεται η ευκαιρία να εκπληρώσω ένα όνειρο που είχα από παιδί αλλά τότε δεν το πραγματοποίησα»
Κάποτε είχαν μαθησιακές δυσκολίες. Τώρα όχι
Η Μαρία, η Ιωάννα, η Ελένη, μαθήτριες σήμερα στο ΣΔΕ Αγίων Αναργύρων, όταν ήταν στο δημοτικό διαγνώστηκαν με δυσλεξία και σύνδρομο Άσμπεργκερ. Τότε δεν τους βοήθησε κανείς. Ούτε η οικογένεια, ούτε το σχολείο. Σήμερα όμως, φοιτώντας στα ΣΔΕ, χωρίς αποκλεισμούς τους αποδέχτηκαν, χωρίς στιγματισμό, ξεπέρασαν τις μαθησιακές δυσκολίες, παρακολουθούν με χαρά τα μαθήματα που είναι βιωματικά, «βάζουν φτερά στα πόδια όταν μπαίνουν στην τάξη» και μπορούν να γράφουν, να διαβάζουν, να μαθαίνουν. Έχουν αυτοπεποίθηση, δηλώνουν ότι έχουν ψυχική ανάταση, απέκτησαν μια ρουτίνα που τους έλειπε, κατέκτησαν τη γνώση που τους είχαν στερήσει κάποτε. Πολλοι ενήλικες με μαθησιακές δυσκολίες βρίσκουν καταφύγιο στα ΣΔΕ και τα καταφέρνουν.
Απούσα η Πολιτεία
Η πολιτεία δεν στηρίζει τον θεσμό αυτό. Η χρηματοδότηση από το ΙΝΕΔΙΒΙΜ (Ινστιτούτο Διά Βίου Μάθησης), ελάχιστη έως ανύπαρκτη. Οι περισσότεροι διαγωνισμοί κηρύσσονται άγονοι, με αποτέλεσμα για τη γραφική ύλη, τις φωτοτυπίες, τα καθαριστικά να αναζητούνται χορηγοί ή να ξεκινά η επαιτεία από τους δήμους. Το ΣΔΕ του Μεσολογγίου χρηματοδοτήθηκε με 28 ευρώ (!) την εκπαιδευτική χρονιά 2020-2021 για την αγορά μιας ξύλινης σφραγίδας, ενώ το 2018 με 500 ευρώ για 40 μαθητές και μάλιστα για ευαισθητοποίηση της κοινωνίας. Δεν έχει ούτε φωτοτυπικό. Βγαίνουν οι καθηγητές στη ζητιανιά, στους δήμους, στα super markets της πόλης. Οι μαθητές φέρνουν μόνοι τους τα υλικά. Η διαφήμιση των ΣΔΕ, ανύπαρκτη. Mόνο έναν διαγωνισμός τελεσφόρησε τα 4 τελευταία χρόνια σε όλα τα ΣΔΕ. Έτσι, για τις ανάγκες των 100 μαθητών στους Αγίους Αναργύρους, η διεύθυνση διασφάλισε κλιματιστικά με χορηγία του δήμου, 15 Η-Υ, με χορηγία του Ιδρύματος «Σταύρος Νιάρχος» και με την αυτοχρηματοδότηση τη γραφική ύλη…Δηλαδή με ξένα κόλυβα στην κυριολεξία. Επίσης δεν χορηγείται μηνιαίως το επίδομα των 300 ευρώ στους διευθυντές των ΣΔΕ όπως στα ΙΕΚ, για τη διεκπεραίωση των έκτακτων εξόδων. Οσο για τους εκπαιδευτικούς, είναι ωρομίσθιοι στην πλειοψηφία (12 στους 16 στους Αγίους Αναργύρους και 15 στους 18 στο Μεσολόγγι), οι οποίοι διορίστηκαν στα μέσα Δεκεμβρίου.
Βαγγέλης Καλιόσης: Είναι το σχολείο όπως θα θέλαμε να είναι
Την πρώτη μου επαφή με τα Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας την είχα πριν επτά χρόνια, το 2014, όταν, ως διευθυντής τότε του πρώτου δημόσιου ΙΕΚ στις φυλακές, στον Κορυδαλλό, είχα την τύχη να συναντηθώ και να συμπράξω με τον αείμνηστο και εμβληματικό δάσκαλο Γιώργο Ζουγανέλη, τον επί έντεκα χρόνια διευθυντή τού εκεί ΣΔΕ, το οποίο, μετά τον θάνατό του, το 2015, φέρει -κατόπιν απαίτησης των ίδιων των κρατουμένων- το όνομά του.
Από τις πρώτες εβδομάδες παρατήρησης της λειτουργίας του συγκεκριμένου σχολείου αντιλήφθηκα την εντυπωσιακά μεγάλη διαφορά του από τα σχολεία της τυπικής εκπαίδευσης. Το συγκριτικό του πλεονέκτημα είναι ο εκ της θεσμικής του σύστασης δημοκρατικός και βαθιά κοινωνικός του χαρακτήρας. Στο πλαίσιο του ανοιχτού αναλυτικού του προγράμματος, ο ενήλικας εκπαιδευόμενος δεν διδάσκεται μια προκαθορισμένη ύλη, άλλα ό,τι ο ίδιος, ανάλογα με τις ανάγκες του, τις κλίσεις του, τα ενδιαφέροντά του και τις ανησυχίες του, επιθυμεί να μάθει. Με άλλα λόγια, ο μαθητής γίνεται συνδιαμορφωτής του περιεχομένου της μάθησής του σε ένα ευρύ πεδίο αντικειμένων, που καλύπτουν όλο το φάσμα του επιστητού. Συμπληρωματικά, λαμβάνει και τη διαρκή συμβουλευτική στήριξη ψυχολόγου και ειδικού σταδιοδρομίας. Αίφνης συνειδητοποίησα ότι είναι το σχολείο όπως θα θέλαμε να είναι. Ένας προπομπός, δηλαδή, της εκπαίδευσης του μέλλοντος, που προς το παρόν έρχεται να θεραπεύσει ετεροχρονισμένα τα μορφωτικά ελλείμματα ενός στείρου, ανταγωνιστικού, αντιδημοκρατικού και ανελεύθερου τυπικού σχολείου μιας κοινωνίας ανισοτήτων.
Έκτοτε μου δόθηκε η ευκαιρία να το υπηρετήσω και να διαπιστώσω ότι η επίδρασή του και εκτός φυλακής είναι εξίσου λυτρωτική, καθώς δίνει την ευκαιρία σε ανθρώπους όλων των ηλικιών, κοινωνικών ομάδων και πολιτισμικών ταυτοτήτων να σπάσουν τα τείχη του αποκλεισμού και να διεκδικήσουν με καλύτερους όρους την επίτευξη των προσωπικών τους οραμάτων. Θα αφηγηθώ εν συντομία ένα πραγματικό περιστατικό που συνέβη μόλις χθες. Τηλεφωνεί στο γραφείο μου εκπαιδευόμενη του σχολείου, εργαζόμενη μητέρα, για να με ενημερώσει ότι πλέον οι υποχρεώσεις της δεν της επιτρέπουν να παρακολουθεί τα μαθήματα. «Μου περισσεύουν μόνο δυο - τρεις ώρες την εβδομάδα. Μου επιτρέπετε, σας παρακαλώ, να έρχομαι για αυτές τις λίγες τουλάχιστον ώρες, χωρίς καμία άλλη αξίωση; Είναι η ψυχοθεραπεία μου!».
Φρονώ πως ένα τέτοιο σχολείο αξίζει την οικονομική, οργανωτική και θεσμική στήριξη της Πολιτείας, γιατί η κοινωνική του προσφορά είναι πολλαπλάσια του όποιου κόστους λειτουργίας του.
*Ο Βαγγέλης Καλιόσης είναι διευθυντής ΣΔΕ Αγίων Αναργύρων
Αγγ. Γριβοπούλου - Χατζή: Ανοίγουν τα φτερά τους
Ο Μιχάλης και ο Θωμάς διανύουν εκατό περίπου χιλιόμετρα, μαζί με την επιστροφή, για να συμμετέχουν στην εκπαιδευτική διαδικασία, όπως και η Βούλα, ο Αλέκος, η Ντίνα, ο Βασίλης, ο Χρήστος, που μετακινούνται από τη Ναύπακτο. Και όμως, κάνουν μια μεγάλη, συγκινητική προσπάθεια προκειμένου να λάβουν τον απολυτήριο τίτλο του Γυμνασίου και είναι αξιέπαινοι. Με πολλές οικογενειακές και επαγγελματικές υποχρεώσεις, άνθρωποι που καθημερινά ψάχνουν το μεροκάματο, άνθρωποι ταλαιπωρημένοι, που δεν τους χαρίστηκε τίποτα στη ζωή.
«Δεν θέλω να έρχεται το Σαββατοκύριακο», είπε η Μπρούνα. «Περνάω τόσο ωραία στο σχολείο». «Θα ήθελα το χωριό μου να ήταν δίπλα στο σχολείο, για να μπορώ να έρχομαι κάθε μέρα», ανέφερε η Δήμητρα από τη Σταμνά. «Το σχολείο μού γέμισε τη ζωή», είπε ο Νίκος. Καθηλωμένος σε αναπηρικό καροτσάκι από μικρός, βρήκε μια διέξοδο στη ζωή του, έφυγε από τον καναπέ και τη τηλεόραση. Έκανε νέους φίλους, που τον προσέχουν, τον αγαπούν και στηρίζουν την καθημερινή του προσπάθεια. «Το σχολείο με ξεκουράζει και με βοηθά να μαθαίνω νέα πράγματα», είπε η Σταυρούλα. Θυμάμαι τη Βασιλική, η οποία όταν ήρθε να γραφτεί στο σχολείο αντιμετώπιζε πολλά οικογενειακά και οικονομικά προβλήματα. Έμοιαζε με ένα μικρό, αδύναμο σπουργιτάκι. Το ΣΔΕ της έδωσε τη στήριξη και τη δύναμη που χρειαζόταν για να ανοίξει τα φτερά της, να πετάξει. Η Βασιλική, αφού ολοκλήρωσε το ΣΔΕ, μεταπήδησε στο επόμενο σκαλί της εκπαίδευσης. Φοιτά στη Β’ τάξη του Επαγγελματικού Λυκείου, πήρε φέτος αριστείο προόδου και το περασμένο καλοκαίρι εργάστηκε σε ξενοδοχειακή μονάδα στη Ζάκυνθο.
Τα ΣΔΕ είναι κοινωνικοποίηση, τα ΣΔΕ είναι αλλαγή ζωής, είναι πραγματικά η δεύτερη ευκαιρία στη ζωή, τα ΣΔΕ είναι δύναμη, μάθηση, γνώσεις, δεξιότητες, είναι μερικές από τις φράσεις των εκπαιδευομένων. Μέσα από τις ομάδες επικοινωνίας στα κοινωνικά δίκτυα ενημερώνονται, ανταλλάσσουν απόψεις, ευχές και μοιράζονται τα προβλήματά τους. Στη διάρκεια του μαθήματος Ελληνικός Γραμματισμός, η Δέσποινα έβαλε τα κλάματα, όταν με τη Ζωή, τη φιλόλογο, ανέλυσαν ένα κείμενο για τη συγγνώμη. Θυμήθηκε οικογενειακές ιστορίες, που την πιέζουν και πρέπει να τις αντιμετωπίσει. Η συζήτηση τη βοηθά να καταθέσει τα συναισθήματά της, να απελευθερωθεί και να αναπτύξει τη κριτική της σκέψη.
*Η Αγγελική Γριβοπούλου-Χατζή είναι διευθύντρια ΣΔΕ Μεσολογγίου
