Η έμφυλη βία, δηλαδή η βία η οποία κατευθύνεται στην ιδία την υπόσταση του (έτερου) φύλου, φέρει αναπόφευκτα τα ειδικά της «πολιτισμικά» χαρακτηριστικά. Είναι επιεικώς αφελής η στερεότυπη εκτίμηση του ότι η έμφυλη βία απορρέει από τον συνέμφυτο «πρωτογονισμό» κάποιων κοινωνιών ή κάποιων κοινωνικών τάξεων. Από την «ανεπτυγμένη» βόρεια Ευρώπη και Αμερική έως και την «υπ’ αναπτύξει» Μέση και Άπω Ανατολή, η γυναίκα, εν προκειμένω, υφίσταται την προσβολή στην υπόστασή της με τα κατά τόπον «λαογραφικά» χαρακτηριστικά. Από το μεγαλοαστικό οίκημα των βορείων προαστίων με τον δεσποτικό επιχειρηματία σύζυγο έως το μικροαστικό των δυτικών προαστίων του brutal χειρώνακτα, η σύζυγος/μητέρα, η θυγατέρα/(νεότερη) αδελφή υφίστανται την προσβολή στην υπόστασή τους με τα αντίστοιχα χωρο-ταξικά «κοινωνιολογικά» χαρακτηριστικά.
Οι βραβευμένες ελληνικές και ξένες ταινίες, οι οποίες εδώ και πλέον των τριάντα ετών μας παρέχουν θεματολογία απόπειρας επιβολής της τεστοστερόνης στη θηλυκότητα, έχουν μετεξελιχθεί σε vintage. Η γυναίκα εδώ και πενήντα έτη έχει «σφυρηλατήσει» έναν εκτενή βαθμό emancipation (χειραφέτηση), ενδεχομένως ασύλληπτο ακόμα και για τα πρώτα πεφωτισμένα φεμινιστικά κινήματα εν έτει 1915 στην Αγγλία. Η γυναίκα είναι και επιδιώκει να είναι παντού. Μοιραία λοιπόν εντάσσεται σε πλαίσιο ανταγωνιστικής διαδικασίας ή έστω συγκριτικής αξιολογικής διεργασίας.
Αμφότερα τα φύλα διακρατούνται από τις ειδικές τους πατροπαράδοτες «αγκυλώσεις», το μεν άρρεν δεν επιθυμεί να απωλέσει την ιδιότητα του (βασικού) provider, το δε θήλυ, ακόμα κι όταν κατορθώνει να καλώς κρατεί με την αυτοτέλεια της προσωπικότητάς του, προσμένει το άρρεν να είναι κατά κάποιον τρόπο πιο «ψηλά» από εκείνο. Λόγου χάρη, μία νεαρά έμμισθη δικηγόρος αισθάνεται σαγηνευμένη από τον έμπειρο συνάδελφό(-σύντροφό) της που διατηρεί επιτυχημένο γραφείο ως ασκών ελεύθερο επάγγελμα, μία νεαρά πανεπιστημιακή ερευνήτρια γοητεύεται από τον ηλικιακά πρεσβύτερο ακαδημαϊκό επιτηρητή της έρευνάς της κ.λπ. Όλα ταύτα ουχί κατ’ ανάγκην με προδιάθεση καιροσκοπισμού από μέρους των θηλέων. Τουναντίον, ίσως από υπέρμετρο «ιδεαλισμό» και αφοσίωση σε μια αρχέγονη πίστη ότι το άρρεν είναι και οφείλει να είναι το «ισχυρότερο» φύλο, οφείλει να τα καταφέρνει στη ζωή και την καθημερινότητα και να «υφαίνει το δίχτυ προστασίας».
Τα «θέλω» και τα «πρέπει»
Σε μια εποχή κατά την οποία για τη γυναίκα πρυτανεύουν τα «θέλω» τα οποία γενεές γενεών αδυνατεί να πραγματώσει, για τον άνδρα φαίνεται να πρυτανεύουν τα «πρέπει», τα οποία γενεές γενεών «εθιμικώ δικαίω» δεν τον δέσμευαν. Πόσο εύκολο όμως είναι για το γένος το οποίο για χιλιετηρίδες διαμόρφωνε το κοινωνικό περιβάλλον μέσα στον τελευταίο μισό αιώνα να έχει αφομοιώσει όλες τις κοινωνικές μεταρρυθμίσεις και μεταβάσεις; Πόσο εύκολο είναι, από την άλλη πλευρά, το θηλυκό γένος να ανταποκρίνεται σε πλείονες της μητρότητας ρόλους μολονότι εδώ και έναν αιώνα διεκδικεί τη θεσμοθέτησή τους και τη μετεξέλιξή τους σε κεκτημένα δικαιώματα;
Στη μεταβιομηχανική εποχή, οπότε ο «ανεπτυγμένος Βορράς» βιώνει παρατεταμένη ύφεση και μακροοικονομικό περιβάλλον αποεπένδυσης, τα φύλα παλεύουν για την επιβίωσή τους σε συνθήκες «πολεμικής» αβεβαιότητας εν καιρώ αέναης ειρήνης. Το περιβάλλον συνύπαρξης των φύλων είναι «βίαιο», οδηγεί τα φύλα στη «φυσική» κατάσταση της σχέσης κυνηγού-θηράματος τόσο στο εργασιακό όσο και στο οικιακό πεδίο. Κυνηγάμε την ίδια θέση εργασίας και όταν την κερδίζουμε, νιώθουμε «κατακτητές». Το διακύβευμα όμως δεν είναι ο άνδρας ή η γυναίκα, αλλά η αξιοκρατία και ως θεσμική λειτουργία, και ως στάση ζωής.
Δεν είναι ντροπή το να είσαι άνδρας και προσωρινά ή ακόμα και παρατεταμένα άνεργος. Ντροπή είναι το να μέμφεσαι τη σύντροφό σου που τυγχάνει την ίδια χρονική περίοδο να έχει απασχόληση. Δεν είναι ντροπή το να είσαι γυναίκα και προσωρινά ή ακόμα και παρατεταμένα άνεργη και, ως εκ τούτου, να απολαμβάνεις τη στήριξη, «προστασία» του συντρόφου σου μέχρις ότου μια νέα προοπτική να παρουσιαστεί στο διάβα σου. Ντροπή είναι το να επιδιώκεις τη στήριξη αυτή καπηλευόμενη τη θέση και τη φύση σου ως γυναίκα. Το ότι κέρδισες προδήλως «με το σπαθί σου» μια θέση εργασίας δεν σε καθιστά αυτοδικαίως winner της ζωής. Η εργασία δεν είναι «κατάκτηση», δεν είναι τρόπαιο, αλλά δικαίωμα το οποίο οφείλουμε να τιμούμε γιατί γι’ αυτό μάτωσαν γυναίκες και άνδρες.
Τη «βία» την προσελκύουμε στη ζωή μας όταν αρνούμεθα να «σκοτώσουμε» τα στερεότυπα του υποσυνειδήτου μας. Ασφαλώς δεν ευθυνόμεθα ως κοινωνία για μια γυναικοκτονία που έλαβε χώρα σε κάποιο μέρος της επικράτειας, όμως σίγουρα ευθυνόμεθα διότι εκεί όπου χρήζει να βλέπουμε αξίες, βλέπουμε φύλα, εκεί όπου χρήζει να βλέπουμε άνθρωπο, βλέπουμε άνδρα ή γυναίκα. Εάν βλέπαμε με πιο «περιφερειακή» ματιά, ίσως συνειδητοποιούσαμε ότι η έμφυλη βία έχει επί της ουσίας δύο θύματα, τη γυναίκα που έχασε τη ζωή της και τον άνδρα που κατέστρεψε τη δική του έχοντας πρωτίστως αφαιρέσει τη δική της.
Καμία λιγότερη αλλά και κανείς λιγότερος! Είμαστε ήδη λίγοι, μονάχοι μας και ανάδελφοι σε έναν πολυπολικό πλέον κόσμο, πιο αιματηρά ανταγωνιστικό και από την εποχή του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου.
* Ο Δημήτρης Π. Κυριακαράκος είναι δικηγόρος, κάτοχος ΜΔΕ «Ευρωπαϊκού Δικαίου και Πολιτικής» του Παντείου Πανεπιστημίου και LLM «Διεθνούς και Συγκριτικού Δικαίου Οικονομίας και Εμπορίου» του Μητροπολιτικού Πανεπιστημίου του Λονδίνου
