Στις 17 Νοέμβρη του 1985 ο αστυνομικός των ΜΑΤ Θ. Μελίστας δολοφόνησε στα Εξάρχεια, στη συμβολή των οδών Μπόταση και Στουρνάρη, τον 15χρονο μαθητή Μιχάλη Καλτεζά. Τον δολοφόνησε πυροβολώντας τον στην πλάτη την ώρα που προσπαθούσε να φύγει προς την πλατεία Εξαρχείων. Αναρχικές ομάδες της Αθήνας κατέλαβαν μέσα σε λίγη ώρα το Χημείο. Η κοινωνία όμως δεν ακολούθησε διόλου. Όταν ο τότε πρύτανης του ΕΚΠΑ Μ. Σταθόπουλος έδωσε τη συγκατάθεσή του για να σπάσει το άσυλο, τα ΜΑΤ βρήκαν στο Χημείο 37 ανθρώπους.
23 χρόνια και 19 ημέρες μετά, στις 6 Δεκέμβρη του 2008, ο ειδικός φρουρός Επ. Κορκονέας δολοφόνησε στα Εξάρχεια, στη συμβολή των οδών Μεσολογγίου και Τζαβέλα, τον 15χρονο μαθητή Αλέξανδρο Γρηγορόπουλο. Τον δολοφόνησε πυροβολώντας τον ενώ εκείνος στεκόταν και έπινε μπίρα με τους φίλους του. Μέσα σε ελάχιστες ώρες η δολοφονία αυτή είχε κατεβάσει χιλιάδες κόσμο στο κέντρο της Αθήνας και λίγο αργότερα στη Θεσσαλονίκη και σε όλες τις πόλεις της χώρας. Για τρεις εβδομάδες, μαθητές και νέοι άνθρωποι, οργανωμένοι και ανοργάνωτοι άνθρωποι, κατέβαιναν στον δρόμο κάθε μέρα, πολιορκούσαν αστυνομικά τμήματα, έδειχναν άτρωτοι στην αστυνομική βία, καταλάμβαναν πανεπιστήμια, έδρες συνδικάτων, θέατρα και δημιουργούσαν τοπικές και θεματικές κινήσεις όσο είχε συμβεί στη χώρα τα προηγούμενα 33 χρόνια της Μεταπολίτευσης. Η Ελλάδα γινόταν πρώτο θέμα σε όλο τον κόσμο, το αυθεντικό εργαστήριο των εξεγέρσεων, το πρότυπο και το υπόδειγμα των κινημάτων.
Το πότε, το πώς και το γιατί
Το πρόβλημα αυτό των εξεγέρσεων είναι ιστορικά άλυτο. Ποτέ δεν ξέρεις πότε, ποτέ δεν ξέρεις γιατί τότε και όχι άλλοτε. Μέσα σε μια περίοδο που αντικειμενικά είναι η πιο ενδιαφέρουσα πολιτικά στη μεταπολεμική ελληνική Ιστορία και διήρκησε χονδρικά από το 2006 μέχρι το 2015 (περιλαμβάνοντας, μεταξύ άλλων, το μεγαλύτερο σύγχρονο φοιτητικό κίνημα, το «κίνημα των πλατειών», έναν ανεπανάληπτο πολιτικό σεισμό, την πρώτη στην ελληνική Ιστορία αριστερή κυβέρνηση και βέβαια την κρίση και τα Μνημόνια), ο Δεκέμβριος του 2008 παραμένει ένα εντελώς αυτόνομο στην υπόστασή του γεγονός, μία από τις σπάνιες ιστορικές στιγμές κατά τις οποίες «η εξουσία βρίσκεται στον δρόμο» - ένας ευφημισμός που υπονοεί ότι η εξουσία για κάποιο μικρό διάστημα δεν βρίσκεται πουθενά.
Η διαφορετικότητα του Δεκέμβρη
Η ιδιοτυπία της εξέγερσης του Δεκέμβρη του 2008, σε σχέση με τον υπόλοιπο μεγάλο πλούτο των κινημάτων εκείνης της δεκαετίας, βρίσκεται ίσως στο γεγονός ότι κανείς δεν μπορεί με ρητό τρόπο να προσδιορίσει ποια ακριβώς ήταν τα αιτήματά του. Πέραν της διάχυτης οργής ενάντια στην καταστολή, οι νέοι του 2008 δεν ζητούσαν κάτι από το κράτος ή την κυβέρνηση, μπήκαν στη διαδικασία -με τρόπο συνήθως πρωτόλειο- να δημιουργήσουν δομές που θα συγκροτούσαν ένα διαφορετικό αφήγημα, ανεξάρτητο από το κυρίαρχο. Θα συναντήσουμε ξανά αυτή την τάση σε πλευρές του κινήματος των πλατειών, όχι όμως στον ίδιο απόλυτο βαθμό και σίγουρα όχι με την ίδια απόλυτη άρνηση της κρατικής διαμεσολάβησης.
Απέχοντας από το 2008 πλέον δεκατρία ολόκληρα χρόνια μπορούμε να σταχυολογήσουμε ομοιότητες και διαφορές χωρίς να λησμονούμε τον αστάθμητο παράγοντα της εξέγερσης, που είναι έτσι κι αλλιώς διιστορικός.
Τον Δεκέμβρη του 2008 βρισκόμαστε στην αρχή μιας παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, της οποίας ακόμα η Ελλάδα φαντασιωνόταν ότι απέφυγε τις σκληρότερες συνέπειες. Σήμερα βρισκόμαστε στη δίνη μιας τεράστιας παγκόσμιας υγειονομικής κρίσης, με απροσδιόριστες τελικά συνέπειες, της οποίας η Ελλάδα -ή μάλλον η ελληνική κυβέρνηση- παριστάνει ότι απέφυγε τις σκληρότερες συνέπειες. Και στις δύο περιπτώσεις, η Ελλάδα βρισκόταν στην πραγματικότητα στη χειρότερη θέση στον δυτικό κόσμο. Την εποχή εκείνη η καταστολή βρισκόταν στην καθημερινή ατζέντα - χωρίς κανείς να μπορεί να προβλέψει πόσο θα πολλαπλασιαστεί την περίοδο των Μνημονίων που ακολούθησε. Σήμερα η καταστολή αποτελεί τη βασική ραχοκοκαλιά της κυβερνητικής πολιτικής, από την εποχή ακόμα που βρισκόταν στην αντιπολίτευση.
Και στις δύο περιπτώσεις έχουμε να κάνουμε με μια δεξιά κυβέρνηση που απολαμβάνει μια φαινομενικά ισχυρή ηγεμονία χωρίς να απειλείται από την αντιπολίτευση - αν και η Δεξιά του 2008 μοιάζει με την αριστερή τάση της Δεξιάς του 2021. Και στις δύο περιπτώσεις, μια ολόκληρη γενιά, η επόμενη, δεν έχει καμία σταθερά αναφορικά με το μέλλον της. Με τη διαφορά ότι οι σημερινοί 18άρηδες δεν έχουν καν τη συλλογική μνήμη μιας εποχής δικαιωμάτων και σταθερότητας, όπως εκείνοι του 2008.
Η σημερινή κυβέρνηση έχει εγγράψει ήδη μια αστυνομική δολοφονία στο παθητικό της: τον περασμένο Οκτώβρη ο 18χρονος Ρομά Νίκος Σαμπάνης δολοφονήθηκε από αστυνομικούς που έριξαν κατά πάνω του σχεδόν 40 σφαίρες. Κι αυτή τη φορά δεν κουνήθηκε φύλλο - μη γελιόμαστε, οι ζωές των Ρομά δεν αξίζουν το ίδιο για την ελληνική κοινωνία.
Ωστόσο, οι φαινομενικές ηγεμονίες είναι πάντα οι πιο εύθραυστες εξουσίες: μοιάζουν με γυαλιστερές βιτρίνες σε γειτονιές φτωχών. Η σημερινή γενιά δείχνει να έχει αυτή τη σιωπηλή δυσθυμία που δεν αφήνει ποτέ την εξουσία να κοιμάται ήσυχη και η εναλλαγή μικροκινημάτων αριστερής και δεξιάς κατεύθυνσης αναδεικνύει και τη ρευστότητα, και τη βουβή πόλωση της ελληνικής κοινωνίας. Κι ακόμα, κάτι που συχνά το ξεχνάμε: σε μια κατάσταση πρωτοφανούς ηλικιακού διχασμού της ανθρωπότητας, που αποδεικνύεται σε κάθε ευκαιρία σε όλον τον κόσμο με τη διαφορετική πολιτική στάση των νέων και των μεγαλύτερων, οι συμμαθητές του Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου δεν έγιναν ακόμα 30 χρόνων.
