Το πανεπιστημιακό άσυλο ήταν ανέκαθεν ο πυρήνας των φοιτητικών κινημάτων και της ιδεολογικής συγκρότησης. Ήταν ένας εθιμικός κανόνας με τον οποίο τα πανεπιστήμια έπρεπε να λειτουργούν ως χώροι γνώσης, ελεύθερα από παρεμβάσεις των φορέων της εξουσίας. Η Τριτοβάθμια ακαδημαϊκή Εκπαίδευση ήταν η πηγή των προοδευτικών ιδεών κοινωνικού συνόλου και ποτέ δεν διακόπηκε από επέμβαση της αστυνομίας, ούτε κινδύνευσε από την εκάστοτε εξουσία. Αυτό που έχει καταγραφεί είναι η νομιμοποίηση του πανεπιστημιακού ασύλου στη συλλογική συνείδηση ως χώρου προστασίας λαϊκών κινητοποιήσεων και ασυλίας από την αστυνομική επέμβαση. Δυστυχώς, όλες αυτές τις δεκαετίες αγώνων και προστασίας του ασύλου προσπαθεί να καταρρίψει σήμερα η κυβέρνηση με φασίζουσες και ψευδείς δικαιολογίες.
Το άσυλο ως «σπίτι» των φοιτητικών κινημάτων
Ήδη από τα μετεμφυλιακά χρόνια, από τη δεκαετία του 1950 και μετά, οι συνελεύσεις των φοιτητικών συλλόγων απαγορεύουν την παρουσία μελών του Σπουδαστικού της Ασφάλειας στις σχολές βάζοντας ως οχυρό το άσυλο.
Ακόμα και στα δύσκολα χρόνια της δικτατορίας, όταν η αστυνομία εισβάλλει στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο τον Φλεβάρη του ’73, η Σύγκλητος του ΕΜΠ παραιτείται επιτόπου, ενώ λίγους μήνες μετά αρνείται να δώσει στην αστυνομία την άδεια εκκένωσης του κατειλημμένου Πολυτεχνείου στις 15.11.1973 και μόνο εκ των υστέρων εγκρίνει την επέμβαση του στρατού με τη γνωστή επιχειρηματολογία της χούντας.
Μετά την εμπειρία του ’73, η Μεταπολίτευση κάνει τις πρώτες προσπάθειες για τη νομοθετική κατοχύρωση του ασύλου. Κατά την κοινοβουλευτική διαβούλευση για το νέο σύνταγμα το 1975, η αντιπολίτευση αποτυπώνει την άποψη να αναφερθεί το άσυλο ρητά στις συνταγματικές διατάξεις. Τελικά αυτό απορρίφθηκε από την κυβέρνηση Καραμανλή, καθώς ήταν σε ισχύ το άρθρο 16 που το ανέφερε εμμέσως λόγω της ακαδημαϊκής ελευθερίας που κατοχύρωνε.
Τα πανεπιστήμια αυτή την περίοδο γνωρίζουν άνθιση ως χώροι συνελεύσεων, φοιτητικών διαδικασιών, αφετηρίας και λήξης πορειών, ενώ υπάρχει και μια περαιτέρω ριζοσπαστικοποίηση του φοιτητικού κινήματος. Τα πανεπιστήμια είναι η πηγή από την οποία αναπτύσσονται πρωτοποριακά πολιτικά ρεύματα τα οποία στη συνέχεια ριζώνουν στην κοινωνία. Το 1982 το ΠΑΣΟΚ διατυπώνει νομικά για πρώτη φορά την έννοια του ασύλου, το οποίο «καλύπτει όλους τους χώρους των ΑΕΙ και συνίσταται στην απαγόρευση επέμβασης της δημόσιας δύναμης στους χώρους αυτούς χωρίς την πρόσκληση ή άδεια του αρμόδιου οργάνου».
Παραβίαση του ασύλου
Τον Νοέμβριο του 1985 καταγράφεται η πρώτη παραβίαση του ασύλου, με την αστυνομία να εκκενώνει το κατειλημμένο για μία εβδομάδα Χημείο, στο οποίο γινόταν διαμαρτυρία για τη δολοφονία του 15χρονου Μιχάλη Καλτεζά στα Εξάρχεια από αστυνομικό. Το φοιτητικό κίνημα ξεσηκώνεται και καταδικάζει το γεγονός.
Μία δεκαετία αργότερα, στις 18.11.1995, έγινε η επόμενη σημαντική παραβίαση του ασύλου. Τα ΜΑΤ εκκενώνουν το κατειλημμένο Πολυτεχνείο, στο οποίο βρίσκονταν αντιεξουσιαστές για τη συμπαράσταση των αγώνων των κρατουμένων, και προχωρούν σε περισσότερες από 500 συλλήψεις.
Άσυλο και νομοθεσία
Το 2007 έρχεται ο Νόμος Γιαννάκου, που περιορίζει το άσυλο ως προς το εύρος του -καθώς μέχρι τότε περιλάμβανε όλους τους χώρους των ΑΕΙ- όσο και ως προς την έννοιά του. Ωστόσο, λόγω των διαρκών και μαζικών κινητοποιήσεων των φοιτητών, δεν άλλαξε τη διατύπωση του νόμου ότι «στα ΑΕΙ κατοχυρώνεται η ακαδημαϊκή ελευθερία στην έρευνα και διδασκαλία, καθώς και η ελεύθερη διακίνηση των ιδεών».
Και φτάνει η σημαντική καμπή της Ιστορίας, που σημαδεύτηκε από τη δολοφονία του 15χρονου Αλέξη Γρηγορόπουλου από ειδικό φρουρό στις 6.12.2008, ενώ βρίσκονται σε εξέλιξη οι πρώτες αντιμνημονιακές διαδηλώσεις. Τότε ψηφίζεται ο σαρωτικός Νόμος Διαμαντοπούλου, που καταργεί κάθε απαγόρευση αστυνομικής επέμβασης, αναφέροντας ότι «σε αξιόποινες πράξεις που τελούνται εντός των χώρων των ΑΕΙ εφαρμόζεται η κοινή νομοθεσία». Κάτι που αναδεικνύει τα ψεύδη όσων ισχυρίζονται πως η «παραβατικότητα εντός των ΑΕΙ οφείλεται στη νομοθεσία για το άσυλο», καθώς έγινε εντονότερη από τότε που καταργήθηκε.
Την επαναφορά του ασύλου επανέφερε το 2017 ο Νόμος Γαβρόγλου, που προέβλεπε ότι αστυνομική επέμβαση επιτρέπεται μόνο αυτεπαγγέλτως σε περίπτωση τέλεσης κακουργήματος ή εγκλήματος κατά της ζωής και μετά από άδεια του πρυτανικού συμβουλίου.
Τελικά, η κατάργηση του ασύλου έρχεται και γίνεται νόμος του κράτους τον Αύγουστο του 2019, μετά από κατάπτυστο σχέδιο νόμου της νυν υπουργού Παιδείας Νίκης Κεραμέως. Παρά τους διαρκείς αγώνες του φοιτητικού κινήματος, το άσυλο θεωρείται παρελθόν. Με πρόφαση «τις έκνομες ενέργειες εντός και εκτός πανεπιστημίου», η υπουργός Παιδείας νομοθέτησε ότι «εντός των χώρων των ΑΕΙ οι αρμόδιες αρχές, δηλαδή η αστυνομία, η εισαγγελία, η πυροσβεστική, ασκούν όλες τις κατά τον νόμο ενέργειές τους, συμπεριλαμβανομένης της επέμβασης λόγω τέλεσης αξιόποινων πράξεων».
Λίγους μήνες μετά, τον Νοέμβριο του 2019, γίνεται η πρώτη αστυνομική επέμβαση στην ΑΣΟΕΕ, καθώς ομάδες φοιτητών συγκεντρώθηκαν στη σχολή προκειμένου να διαμαρτυρηθούν για το λοκ άουτ του πανεπιστημίου από τη Σύγκλητο ενόψει της επετείου για την εξέγερση του Πολυτεχνείου. Τότε οι αστυνομικές δυνάμεις τους εγκλώβισαν στο προαύλιο πνίγοντάς τους στα χημικά και προκαλώντας τραύματα σε δύο εξ αυτών, που μεταφέρθηκαν στο νοσοκομείο. «Ψωμί - Παιδεία - Ελευθερία. Η χούντα δεν τελείωσε το '73» ήταν το σύνθημα που φώναζαν οι εγκλωβισμένοι φοιτητές. Λίγους μήνες αργότερα, τον Φεβρουάριο του 2020, αστυνομικός με πολιτικά δεν δίστασε να σηκώσει όπλο και να το στρέψει σε ευθεία βολή σε φοιτητές εντός του προαυλίου της ΑΣΟΕΕ.
Φτάνουμε στο σήμερα. Η κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας, με πρόσχημα τον προπηλακισμό του πρύτανη στην ΑΣΟΕΕ, επιδιώκει να ισοπεδώσει το άσυλο και να τοποθετήσει ένστολους αστυνομικούς εντός των πανεπιστημίων σε 24ωρη βάση. Ωστόσο, αυτό δεν βρήκε σύμφωνους τους πρυτάνεις της χώρας, οι οποίοι αρνήθηκαν κατηγορηματικά «τη δημιουργία οποιουδήποτε σώματος που έχει σχέση με την αστυνομία».
Πάντως, οι ισχυρισμοί περί «αξιόποινων πράξεων» στα πανεπιστήμια είναι απλώς μια δικαιολογία για να γίνει πράξη ο αφανισμός του πανεπιστημιακού και ακαδημαϊκού ασύλου. Προωθείται εμπέδωση μιας κουλτούρας καταστολής, τρόμου και συρρίκνωσης των δημοκρατικών δικαιωμάτων. Μια προσπάθεια της εξουσίας να καταστείλει τα κινήματα, να καταργήσει τη διακίνηση ιδεών, την απαλλαγή των ιδρυμάτων από κινηματικές διαδικασίες, συνελεύσεις, αφίσες, συνθήματα, εκδηλώσεις. Με τις παρεμβάσεις που επιδιώκει η κυβέρνηση, τα πανεπιστήμια δεν θα είναι πλέον ζωντανός οργανισμός. Θα είναι αποστειρωμένα, άχρωμα. Και οι φοιτητές σαν στρατιωτάκια, ακούνητα, αμίλητα, αγέλαστα. Γιατί η αστυνομία θα είναι πάντα εκεί.
