Αποκαλυτπτικά είναι τα στοιχεία της έκθεσης του Δικτύου Καταγραφής Περιστατικών Ρατσιστικής Βίας για τη χώρα μας καθώς μέσα στο 2023 καταγράφηκαν 158 περιστατικά ρατσιστικής βίας, αριθμός υπερδιπλάσιος σε σχέση με τον αντίστοιχο του 2022 (74). Μάλιστα σε δεκάδες περιστατικά δράστες ήταν ένστολοι, με το ποσοστό να ανέρχεται στο 39% και να αποτελεί το υψηλότερο από κάθε άλλη χρονιά.
Κατά το 2023, 18 μέλη και οι συντονιστές του Δικτύου κατέγραψαν μέσω συνεντεύξεων με τα θύματα, 158 περιστατικά ρατσιστικής βίας, από τα οποία στα 89 στοχοποιήθηκαν μετανάστες, πρόσφυγες ή αιτούντες άσυλο, σε 1 περιστατικό στοχοποιήθηκε Έλληνας πολίτης από πολίτη τρίτης χώρας, σε 5 περιστατικά στοχοποιήθηκαν Ρομά Έλληνες πολίτες, σε 1 περιστατικό διαπράχθηκε βανδαλισμός σε μνημείο του Ολοκαυτώματος, σε 1 ακόμη περιστατικό στοχοποιήθηκε άτομο με βάση την αναπηρία, ενώ σε 61 περιστατικά στοχοποιήθηκαν ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα.
Με βάση τα ευρήματα από τις εν λόγω καταγραφές, αλλά και ευρύτερα από τις τάσεις που το Δίκτυο παρατηρεί τα τελευταία έτη, οι βασικές τάσεις που διαπιστώνονται είναι η έντονη και συνεχής ρατσιστική βία στα σύνορα της χώρας αλλά και ευρύτερα από τις τάσεις που το Δίκτυο παρατηρεί τα τελευταία έτη, κυρίως κατά προσφύγων και μεταναστών, η συστηματική ρατσιστική βία και οι ρατσιστικές συμπεριφορές από εκπροσώπους του κράτους, ιδίως από εκπροσώπους σωμάτων ασφαλείας κατά ατόμων από σχεδόν όλες τις στοχοποιούμενες κοινότητες (τα τελευταία έξι χρόνια το 40-60% των περιστατικών αφορούν στοχοποίηση από ένστολους), καθώς και η ευρεία στοχοποίηση θυμάτων στο πλαίσιο της καθημερινότητάς τους, με σημαντικότερες την ενδοσχολική και ενδοοικογενειακή ρατσιστική βία.
Επιπλέον, το Δίκτυο διαπιστώνει για μια ακόμη χρονιά τη συνεχιζόμενη υποαναφορικότητα στα περιστατικά ρατσιστικής βίας, όπως άλλωστε προκύπτει και από το σύνολο των καταγραφών του Δικτύου τα τελευταία έτη. Με βάση τη σχετική ανάλυση των καταγραφών του Δικτύου για το 2023, αλλά και των σχετικών τάσεων των προηγούμενων ετών, σημαντικός αριθμός θυμάτων δεν προβαίνει στην καταγγελία από φόβο για δευτερογενή θυματοποίηση ή επαναθυματοποίηση. Προκειμένου να αυξηθεί η εμπιστοσύνη των θυμάτων και των στοχοποιούμενων κοινοτήτων ευρύτερα προς τις Αρχές, το Δίκτυο επισημαίνει την ανάγκη άμεσης αντιμετώπισης της δευτερογενούς θυματοποίησης και εν γένει της βίας από εκπροσώπους της Πολιτείας καθώς και προτεραιοποίησης από την πλευρά των αρμόδιων Αρχών της δημιουργίας ενός αποτελεσματικού συστήματος υποστήριξης και προστασίας των θυμάτων ρατσιστικής βίας. Ευρύτερα, το Δίκτυο υπενθυμίζει πως η απόδοση δικαιοσύνης αποτελεί κομβικό σημείο για την αποκατάσταση του τραύματος των πολιτών που βιώνουν απρόκλητη βία υποκινούμενη από προκαταλήψεις αλλά και της σχέσης εμπιστοσύνης τους με το κράτος δικαίου. Η απόδοση δικαιοσύνης είναι ο πιο αποτελεσματικός τρόπος ώστε να σταλεί ένα ξεκάθαρο μήνυμα κατά της ατιμωρησίας τόσο στους φερόμενους ως δράστες, όσο και ευρύτερα στο κοινωνικό σύνολο, και να διασφαλιστεί η κοινωνική ειρήνη.
34 περιστατικά έλαβαν χώρα στην Αττική, κυρίως σε περιοχές πλησίον του κέντρου της Αθήνας, αλλά και σε άλλες περιοχές, όπως στον Πειραιά. Στην υπόλοιπη επικράτεια, καταγράφηκαν 32 περιστατικά στη Θεσσαλονίκη, 34 στην ευρύτερη περιοχή του Έβρου, 10 στην Κω, 7 στη Λέσβο, 6 στη Σάμο, 5 στη Λέρο και 1 στη Χίο. Επίσης, καταγράφηκαν 5 περιστατικά στην Καβάλα, 3 στο Βόλο και αντίστοιχα στην Κατερίνη, 2 στην Κρήτη και αντίστοιχα στη Σύμη καθώς και από 1 περιστατικό στην Αλόννησο, στη Λάρισα, στη Νάουσα, στην Εύβοια, στις Σέρρες, στη Σπάρτη, στην Πύλο και στα Φάρσαλα.
40 περιστατικά έλαβαν χώρα σε δημόσιο χώρο (δρόμος, πάρκο, πλατεία κλπ.), 34 περιστατικά έλαβαν χώρα στα σύνορα της χώρας, 22 περιστατικά έλαβαν χώρα σε Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης ή Κέντρα Κράτησης, 14 περιστατικά εντός οικίας των θυμάτων, 10 περιστατικά έλαβαν χώρα σε καταστήματα/επιχειρήσεις παροχής υπηρεσιών, 10 επίσης περιστατικά συνέβησαν μέσω διαδικτύου ή τηλεφώνου, 6 περιστατικά έλαβαν χώρα στον εργασιακό χώρο των θυμάτων, 5 περιστατικά έλαβαν χώρα σε λιμάνι ή αεροδρόμιο, επίσης 5 περιστατικά συνέβησαν σε Μέσα Μαζικής Μεταφοράς (ΜΜΜ), 4 περιστατικά έλαβαν χώρα σε αστυνομικά τμήματα, 4 περιστατικά επίσης σε σχολείο ή πανεπιστήμιο, 2 περιστατικά σε νοσοκομείο. Τέλος, 1 περιστατικό έλαβε χώρα σε δασική έκταση και 1 περιστατικό συνέβη σε χώρο προσφυγικής/μεταναστευτικής κοινότητας.
Σε 69 περιστατικά τα θύματα αναγνωρίζουν τους δράστες ως πολίτες, σε 63 τα θύματα δήλωσαν ότι οι δράστες ήταν ένστολοι, σε 11 δήλωσαν ότι ήταν δημόσιοι υπάλληλοι. Επιπλέον, σε 6 περιστατικά οι δράστες ήταν εργοδότες. Σε 5 περιστατικά οι θύτες αναγνωρίστηκαν ως μέλη ομάδων που ασκούν ρατσιστική βία. Τέλος, σε 4 περιστατικά η ιδιότητα των δραστών είναι μεικτή, δηλαδή σε 2 τα θύματα δηλώνουν ως δράστες πο- λίτες και ένστολους, ενώ σε ακόμα 2 τα θύματα δηλώνουν ότι οι δράστες ήταν ένστολοι και άλλοι δημόσιοι υπάλληλοι. Σε 91 περιστατικά συμμετείχαν περισσότεροι του ενός δράστες, σε 18 περιστατικά τα θύματα δήλωσαν ότι οι δράστες συμμετείχαν ξανά σε περιστατικό βίας.
Το Δίκτυο, κατά το 2023 κατέγραψε πάνω από 30 περιστατικά όπου τα θύματα δήλωσαν πως οι δράστες ήταν μέλη ομάδων με στοιχεία οργάνωσης ή ένστολοι. Από τις σχετικές μαρτυρίες προκύπτει ότι τα θύματα δέχτηκαν επίθεση από ομάδες ανδρών στα σύνορα της χώρας, οι οποίοι σε κάποιες περιπτώσεις φαίνεται να έφεραν οπλισμό (γκλομπ), είτε/και να φορούσαν μαύρα ρούχα, είτε στρατιωτικού τύπου ενδυμασία αλλά και σε κάποιες περιπτώσεις να κάλυπταν τα πρόσωπα τους με (full face) μάσκες.
Στα εν λόγω περιστατικά, αλλά και με βάση τα σχετικά δεδομένα που έχει το Δίκτυο από προηγούμενα έτη, τα θύματα δεν αναγνωρίζουν απαραίτητα διακριτικά στην εμφάνιση των δραστών που θα παρέπεμπαν σε κάποιο σώμα ασφαλείας της χώρας. Ωστόσο, φαίνεται ότι ο τρόπος με τον οποίο οι δράστες επιχειρούν καθώς και ο εξοπλισμός που φέρουν (οργάνωση στον τρόπο επίθεσης, χρήση όπλων, ομοιομορφία στην εμφάνιση, κράτηση σε χώρους κ.α.) οδηγούν τα θύματα να αντιλαμβάνονται τους θύτες ως εκπροσώπους του κράτους. Το εν λόγω μοτίβο (στοχοποίηση προσφύγων και μεταναστών/στοιχεία οργάνωσης στις επιθέσεις που λαμβάνουν χώρα στα σύνορα της χώρας) έχει ήδη επισημανθεί από το Μηχανισμό Καταγραφής Περιστατικών Άτυπων Αναγκαστικών Επιστροφών στην πρώτη του έκθεση: «...Από τις μαρτυρίες που έχει καταγράψει ο Μηχανισμός στην περίοδο αναφοράς φαίνεται να προκύπτει ένα επαναλαμβανόμενο πλαίσιο, με βάση το οποίο οι άτυπες αναγκαστικές επιστροφές έχουν οργανωμένο χαρακτήρα και συγκεκριμένα επιχειρησιακά χαρακτηριστικά.
Σύμφωνα με τις μαρτυρίες, παρατηρείται συνεργασία μεταξύ διαφόρων φερόμενων θυτών, μεταφορά από ένα σημείο σε άλλο, κράτηση/περιορισμός σε διαφορετικά κτήρια. Προκειμένου να πραγματοποιηθούν, φαίνεται να επιστρατεύεται ανθρώπινο δυναμικό, κτηριακές εγκαταστάσεις, βαρέα οχήματα ή πλωτά σκάφη και άλλα υλικοτεχνικά μέσα. Σύμφωνα δε με τις μαρτυρίες, λαμβάνουν χώρα σε συγκεκριμένες γεωγραφικές περιοχές, οι ιδιαιτερότητες των οποίων επηρεάζουν και τα μέσα υλοποίησής τους». Ενώ σε σχέση με την ιδιότητα των δραστών και τους τύπους βίας ο Μηχανισμός τονίζει τα εξής: «Σε 51 μαρτυρίες αναφέρεται ότι ασκήθηκαν πράξεις βίας κατά την πράξη της φυσικής απομάκρυνσης, όπως για παράδειγμα σωματική και λεκτική βία ή απειλή, προσβολή γενετήσιας αξιοπρέπειας και αφαίρεση προσωπικών αντικειμένων... Από τις 51 μαρτυρίες, στις οποίες αναφέρεται ότι ασκήθηκε βία κατά την πραγματοποίηση της φυσικής απομάκρυνσης, σε 33 αναφέρεται ότι η βία ασκήθηκε από ένστολους και σε 18 από άτομα που δεν ήταν ένστολοι».
Επίσης, με βάση τις μαρτυρίες των θυμάτων αρκετά είναι τα περιστατικά με ρατσιστικό κίνητρο εντός των δομών υποδοχής και κράτησης με θύματα αιτούντες άσυλο, πρόσφυγες και μετανάστες, με δράστες υπαλλήλους των δομών και εκπροσώπους σωμάτων ασφαλείας. Οι μαρτυρίες αναφέρονται κυρίως σε κέντρα που βρίσκονται στα νησιά του Αιγαίου και τα θύματα, μεταξύ αυτών και ανήλικα παιδιά, μέσα από τις περιγραφές τους αναδεικνύουν μία τάση χρήσης απρόκλητης βίας και έντονων παρενοχλητικών συμπεριφορών. Επίσης, κατά το 2023 το Δίκτυο κατέγραψε το θάνατο πρόσφυγα από το Κονγκό, ο οποίος, με βάση τη μαρτυρία από την κοινότητά του, διέμενε σε Ελεγχόμενη Δομή Προσωρινής Φιλοξενίας Aιτούντων Άσυλο και αντιμετώπιζε πολλά προβλήματα υγείας. Ωστόσο, ο νεαρός άνδρας δεν παραπέμφθηκε ποτέ για περαιτέρω εξετάσεις ή θεραπεία εκτός Δομής, ενώ φαίνεται να ζούσε σε συνθήκες διαβίωσης ακατάλληλες για την υγεία του. Για το έτος αναφοράς, το Δίκτυο κατέγραψε ρατσιστικές ενέργειες κατά προσφύγων και μεταναστών συνήθως κατά τη διάρκεια κάποιας δραστηριότητας στο πλαίσιο της καθημερινότητάς τους. Τα θύματα στοχοποιούνται από άγνωστα σε αυτά άτομα, από δημόσιους υπαλλήλους, αστυνομικούς, εκπαιδευτικούς, εργοδότες κ.α.
Παράλληλα, το Δίκτυο κατέγραψε, κατά τη διάρκεια του 2023, περιστατικά με θύτες μέλη ακραίων, άτυπων και μη, ρατσιστικών ομάδων. Στο εν λόγω πλαίσιο, το Δίκτυο κατέγραψε δολοφονία Πακιστανού μετανάστη στην Αθήνα. Η ένταση της βίας σε συνδυασμό με τις περιστάσεις του περιστατικού, που έγιναν γνωστές από την κοινότητα του θύματος, συντείνουν στην ανάγκη διερεύνησης του εγκλήματος υπό το πρίσμα του ρατσιστικού κινήτρου. Αντίστοιχες συνθήκες εγκληματικών πράξεων έχουν καταγραφεί τα προηγούμενα έτη, με χαρακτηριστική την περίπτωση της δολοφονίας του Σαχζάτ Λουκμάν.
Το Δίκτυο για το 2023 κατέγραψε περιστατικά εις βάρος Ελλήνων Ρομά πολιτών, οι οποίοι στοχοποιήθηκαν από πολίτες αλλά και εκπροσώπους της Αστυνομίας λόγω διαφορετικής εθνοτικής καταγωγής, μεταξύ αυτών μία έγκυος γυναίκα και ανήλικα άτομα. Την ίδια ώρα το Δίκτυο παρακολουθεί με προσοχή τις εξελίξεις σχετικά με τις δολοφονίες νεαρών Ρομά με την εμπλοκή ένστολων, επισημαίνοντας τη σημασία και ανάγκη διερεύνησης των περιστατικών υπό το πρίσμα της ύπαρξης ρατσιστικού κινήτρου. Το Δίκτυο επισημαίνει ότι το πλαίσιο στοχοποίησης που βιώνει η κοινότητα Ρομά είναι ευρύτερο και διαπερνά όλες τις εκφάνσεις του ρατσισμού, αναδεικνύοντας την αντιμετώπισή τους, ως «λιγότερο» Έλληνες-ίδες.
Αναλυτικά η έκθεση:
