Live τώρα    
24°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αίθριος καιρός
24 °C
22.2°C26.3°C
2 BF 36%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
24 °C
22.3°C26.0°C
3 BF 36%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
20 °C
19.4°C24.8°C
2 BF 52%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
21 °C
20.8°C21.6°C
2 BF 63%
ΛΑΡΙΣΑ
Ελαφρές νεφώσεις
23 °C
22.9°C24.0°C
2 BF 38%
Ουτοπίες
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Ουτοπίες

«[...] όταν κάποιος δικαιούται να πάρει όσο πιο πολλά μπορεί για τον εαυτό του, όλη η διαθέσιμη περιουσία, οσοδήποτε μεγάλη κι αν είναι, προορίζεται να πέσει στα χέρια μιας μικρής μειοψηφίας, πράγμα που σημαίνει πως όλοι οι άλλοι είναι φτωχοί. Και ο πλούτος θα τείνει να ποικίλλει σε αντίστροφη αναλογία με την αξία καθενός. Οι πλούσιοι θα είναι άπληστοι, ασυνείδητοι και εντελώς άχρηστοι άνθρωποι, ενώ οι φτωχοί θα είναι απλοί, μετριόφρονες, άνθρωποι που η καθημερινή εργασία τους είναι περισσότερο χρήσιμη στην κοινωνία παρά στους εαυτούς τους. Με άλλα λόγια, είμαι απόλυτα πεισμένος πως ποτέ δεν θα πετύχετε δίκαιη κατανομή των αγαθών και ικανοποιητική οργάνωση της ανθρώπινης ζωής, αν δεν καταργήσετε πρώτα την ατομική ιδιοκτησία»,

Το παραπάνω απόσπασμα δεν είναι από κάποιο κομμουνιστικό ή αναρχικό μανιφέστο αλλά από το βιβλίο «Utopia» (Ουτοπία) του εμβληματικού Άγγλου ουμανιστή Τόμας Μορ, το οποίο εκδόθηκε το 1516. Με αυτό το έργο εγκαινιάστηκε ο όρος «ουτοπία» και απέκτησε και το νόημα που της δίνουμε σήμερα. Είναι από εκείνες τις περιπτώσεις που συνειδητοποιείς ότι υπάρχουν μερικά αφηγηματικά μοτίβα, τα οποία λες και απαθανατίζουν προβλήματα που διατρέχουν όλη την ιστορία. Από εκείνες τις αμήχανες στιγμές που αναρωτιέται κανείς αν υπάρχει μεγάλη εικόνα για την ιστορία. Η απάντηση είναι "μάλλον όχι αλλά...".

Η «Ουτοπία» εγκαινίασε ένα νέο αφηγηματικό στιλ και αρκετοί συγγραφείς στις αρχές του 17ου αιώνα έγραψαν τις δικές τους ουτοπίες. Το 1614 ή 1615 εκδόθηκαν στο Κάσελ της Γερμανίας τα περίφημα ροδοσταυρικά μανιφέστα, δύο κείμενα που παρουσίαζαν μια διανοητική ουτοπία. Είχαν εξαιρετικά μακροσκελείς τίτλους αλλά συνήθως αναφέρονται ως «Fama Fraternitatis» (Φήμη της Αδελφότητας) και «Confessio Fraternitatis» (Ομολογία της Αδελφότητας). Ήρωας των μανιφέστων ήταν κάποιος «Πατήρ Χ.Ρ.Σ.», ο οποίος ήταν ιδρυτής ενός τάγματος ή αδελφότητας, η οποία είχε αναβιώσει και καλούσε και άλλους να συμμετάσχουν. Το μυστήριο ενισχύθηκε περισσότερο με την έκδοση και ενός τρίτου κειμένου που κυκλοφόρησε το 1616. Επρόκειτο για ένα ρομαντικό διήγημα με τον τίτλο «Ο Χυμικός Γάμος του Χριστιανού Ροδόσταυρου». Συγγραφέας αυτού του έργου ήταν ο Johann Valentin Andreae, Λουθηρανός ιερέας. Σκοπός τους ήταν να προπαγανδίσουν μια φιλοσοφική, θρησκευτική και εκπαιδευτική μεταρρύθμιση. Τα κείμενα βασίζονταν στον ερμητισμό, στη φυσική μαγεία, στον νεοπλατωνισμό, στην αλχημεία, στην ιατρική και στον θρησκευτικό μυστικισμό. Οι Ροδόσταυροι συνοδεύονταν πάντα από ένα πέπλο μυστηρίου και έχουν τροφοδοτήσει με υλικό αρκετούς σύγχρονους μυθιστοριογράφους. Οι ουτοπίες, ωστόσο, των Ροδόσταυρων δεν ήταν οι μοναδικές εκείνη την περίοδο. Ήδη, το 1602 είχε εμφανιστεί στη Γερμανία η «Πόλη του Ήλιου» του Tommaso Campanella, ενώ το 1619 ο Johann Valentin Andreae έγραψε και την ουτοπική «Christianopolis» (Χριστιανόπολη) (1619). Το τελευταίο αυτό έργο είχε εκπληκτικές ομοιότητες με τη «Nova Atlantis» (Νέα Ατλαντίδα) (1627) του Francis Bacon.

Λίγο παραπάνω από μισή χιλιετία έχει περάσει από τότε που ο Τόμας Μορ έγραψε την «Ουτοπία». Το έργο του ήταν μυθοπλασία αλλά είχε αναφορές και αναλογίες σε πραγματικά ιστορικά γεγονότα και πρόσωπα. Ο Μορ επιχείρησε να προεκτείνει τις ιδέες του Πλάτωνα, τις οποίες θεωρούσε εξαιρετικά επίκαιρες στην εποχή του, για μια ιδανική Πολιτεία. Παράλληλα, άσκησε κριτική και σε αρκετές από τις ιδέες του Έλληνα φιλοσόφου. Μέσα από έναν εξαιρετικό διάλογο, ο Μορ άσκησε κριτική στην ηθική της εποχής του, στην κακή διακυβέρνηση των βασιλέων, στην αλαζονεία και απληστία των πλουσίων και ευγενών και στις έντονες κοινωνικές ανισότητες της εποχής του. Ταυτόχρονα, το έργο του, μέσα από την παρουσίαση μιας ιδανικής πολιτείας, αποτελούσε πρόταση για εκπαιδευτική αναμόρφωση, νέες πολιτικές δομές και διαφορετικές σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων. Είναι εντυπωσιακό ότι στην πολιτεία που παρουσιάζει ο Μορ κυριαρχεί η κοινοκτημοσύνη και η ανεξιθρησκία, παρόλο που ο ίδιος ήταν ένας εξαιρετικά ευσεβής Καθολικός. Το βιβλίο του μεταφράστηκε σε πολλές γλώσσες και γνώρισε αρκετές εκδόσεις. Αδιαμφισβήτητα, επρόκειτο για ένα από τα πιο επιδραστικά ουμανιστικά κείμενα του 16ου αιώνα. Οι ιδέες του επηρέασαν αρκετές Προτεσταντικές σέχτες, οι οποίες χαρακτηρίστηκαν αιρετικές, και ο Μορ φρόντισε να κρατήσει αποστάσεις από το έργο του τα επόμενα χρόνια.

Συχνά, οι ιδέες υπερβαίνουν τους ανθρώπους που τις γεννούν και αποκτούν μία ιδιαίτερη δυναμική όταν ταξιδεύουν σε διαφορετικούς τόπους και τις οικειοποιούνται διαφορετικοί άνθρωποι. Οι ουτοπίες είχαν αρκετές διαφορές μεταξύ τους, είτε θρησκευτικές είτε εκπαιδευτικές είτε πολιτικές. Είχαν, όμως, δύο σημαντικά κοινά σημεία. Το πρώτο είναι ότι ασκούσαν κριτική στο κοινωνικό και πολιτικό πλαίσιο της εποχής τους. Δεν ήταν μυθιστορήματα. Ήταν προτάσεις για μια καλύτερη πολιτεία από εκείνες που υπήρχαν. Αποτελούσαν, με τους όρους της εποχής τους, ριζοσπαστικές κριτικές θεωρήσεις της πραγματικότητας που βίωναν οι άνθρωποι. Το δεύτερο κοινό σημείο ήταν ότι οι ουτοπίες πρότειναν διαφορετικά εκπαιδευτικά συστήματα και διαφορετικούς τρόπους μελέτης της φύσης. Κάποια κείμενα ασκούσαν κριτική στην αριστοτελική φιλοσοφία ή στην ιατρική του Γαληνού και αντιπρότειναν ότι κάποιες νέες μέθοδοι, όπως ο πειραματισμός, τα μαθηματικά ή η ιατρική του Παράκελσου, αποτελούσαν καλύτερες εναλλακτικές και θα έφερναν τους ανθρώπους πιο κοντά στην αλήθεια.

Αρκετά από τα αιτήματα των ουτοπιών έγιναν πραγματικότητα, όχι απαραίτητα με τον τρόπο που περιέγραφαν οι συγγραφείς τους αλλά μέσα από κάποιες τάσεις που άρχισαν να κυοφορούνται σε όλη τη Δυτική Ευρώπη. Η γνώση άρχισε να παράγεται με διαφορετικούς τρόπους. Εξεγέρσεις και πόλεμοι οδήγησαν σε κοινωνικοπολιτικές αναδιαρθρώσεις. Το αίτιο ήταν οι ουτοπίες; Προφανώς και όχι. Οι ουτοπίες, όμως, εξέφραζαν και αναπαρήγαγαν σε μεγάλο βαθμό τους λόγους που οδηγούσαν σε αυτές τις αλλαγές. Σε μια εποχή, επομένως, που είχαν αρχίσει να διευρύνονται τα δίκτυα επικοινωνίας, εξαιτίας της τυπογραφίας, των ταξιδιών σε νέους τόπους και των δεκάδων πανεπιστημίων σε όλη την Ευρώπη, οι ουτοπίες οραματίζονταν μέσα από την επίγεια κόλαση έναν ιδανικό παράδεισο. Παράδεισος και κόλαση μπορεί να μην υπάρχουν αλλά ευτυχώς έχουμε την ικανότητα να φανταζόμαστε τον πρώτο και να προσπαθούμε να ξεφύγουμε από τη δεύτερη...

 

 

 

 

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL