Live τώρα    
20°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αίθριος καιρός
20 °C
18.2°C22.0°C
1 BF 47%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
18 °C
14.7°C21.2°C
2 BF 57%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
17 °C
16.0°C19.4°C
2 BF 63%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
20 °C
18.8°C21.5°C
1 BF 61%
ΛΑΡΙΣΑ
Ελαφρές νεφώσεις
15 °C
14.9°C18.4°C
2 BF 63%
Η δικαιοσύνη ωφελεί την επιστημονική έρευνα
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Η δικαιοσύνη ωφελεί την επιστημονική έρευνα

Η δικαιοσύνη, ως θεμελιώδης αρχή της Ηθικής της Έρευνας, προβλέπει ισότιμη κατανομή των βαρών και των ωφελειών που προέρχονται από τα επιτεύγματα της επιστήμης σε όλα τα μέλη των κοινωνιών, ανεξαρτήτως κοινωνικής θέσης, φυλετικής καταγωγής, θρησκευτικής πίστης, αρτιμέλειας ή βιολογικού και κοινωνικού φύλου. Κατ’ αναλογία θα φαινόταν λογικό ο μικρόκοσμος της ερευνητικής κοινότητας να είναι απαλλαγμένος από κοινωνικές προκαταλήψεις. Ότι, τουλάχιστον, το «άντρο» του ορθολογισμού έχει φροντίσει, ώστε η σύνθεση του ερευνητικού δυναμικού να είναι αντιπροσωπευτική της εκάστοτε κοινωνίας. Η πραγματικότητα, όπως αποτυπώνεται από επιστημονικές μελέτες, αποδεικνύεται διαφορετική.

Καθ’ ομοίωσιν της κοινωνίας εντός της οποίας δραστηριοποιείται, η ερευνητική κοινότητα κατατρύχεται από ανισότητες. Για παράδειγμα, ενώ στις ΗΠΑ οι ισπανόφωνοι και ιθαγενείς αμερικανοί πολίτες αντιπροσωπεύουν το ένα τρίτο του πληθυσμού σε ηλικία πανεπιστημιακής φοίτησης, μόλις το 10% των πτυχίων Φυσικής απονέμεται σε αυτές τις δύο πολιτισμικές ομάδες. Σε επίπεδο διδακτορικού διπλώματος η κατάσταση είναι ακόμα πιο ανισόμετρη. Ο αριθμός των νέων διδακτόρων στη Φυσική, που ανήκουν σε όλες τις φυλετικές και εθνοτικές ομάδες στις ΗΠΑ, ανά έτος, δεν ξεπερνάει τους 60. Ο αριθμός αυτός αντιστοιχεί μόλις στο 7% των διδακτορικών τίτλων που απονέμονται σε όλους τους πολίτες των ΗΠΑ. Το αντίστοιχο ποσοστό στη Βιολογία, που αποτελεί το πιο «αντιπροσωπευτικό» επιστημονικό πεδίο στις Θετικές επιστήμες, δεν ξεπερνάει το 12%.

Στις λεγόμενες Επιστήμες της Μηχανικής η κατάσταση είναι χειρότερη. Το 60% των διδακτορικών διπλωμάτων απονέμεται σε λευκούς άνδρες. Η πιο επιτυχημένη εθνοτική ομάδα, οι ασιατικής καταγωγής αμερικανοί πολίτες, έλαβαν το 14% των διδακτορικών, ενώ σπάνιες ήταν οι περιπτώσεις αφροαμερικανών ή ισπανόφωνων διδακτόρων, με κάθε μια από αυτές τις ομάδες να λαμβάνουν μόλις το 3% από τα διδακτορικά διπλώματα ετησίως.

Σύμφωνα με μελέτη που χρηματοδοτήθηκε από τα κρατικά ερευνητικά συμβούλια της Ινδίας και της Βρετανίας, οι γυναίκες καταλαμβάνουν μόλις το 11% του συνολικού αριθμού των θέσεων καθηγητών πανεπιστημίου στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Επίσης, οι γυναίκες καταλαμβάνουν λιγότερο από το 25% των θέσεων στην ακαδημαϊκή κοινότητα στην Ασία, με τα ποσοστά στις ΗΠΑ να αντικατοπτρίζουν ανάλογη ανισομετρία, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό στις χώρες της Μέσης Ανατολής είναι χαμηλότερο του 5%.

Αυτού του είδους οι πρακτικές διάκρισης, που προφανώς έχουν βαθιές οικονομικές, ιστορικές και κοινωνικές ρίζες, έρχονται σε ευθεία αντίθεση όχι μόνο με την αρχή της δικαιοσύνης, αλλά και με ένα επιστημονικό, δηλαδή μετρήσιμο, συμπέρασμα: ότι πολυσυλλεκτικές ερευνητικές ομάδες παράγουν έρευνα υψηλότερης ποιότητας, σε σχέση με εκείνες που τα μέλη τους έχουν πιο ομοιόμορφη σύνθεση. Για παράδειγμα, έρευνα συνέλεξε πάνω από ένα εκατομμύριο επιστημονικές εργασίες, που εκδόθηκαν μεταξύ του 1958 και του 2009 σε ΗΠΑ, Καναδά, Βρετανία και Αυστραλία, με στόχο να διερευνηθεί η σύνδεση της απήχησης των εργασιών αυτών, που μετριέται από το πλήθος των αναφορών που έλαβαν σε παγκόσμιο επίπεδο, με το βαθμό πολυσυλλεκτικότητας της συγγραφικής ομάδας. Αποδείχθηκε, λοιπόν, ότι πολυσυλλεκτικές ερευνητικές ομάδες παράγουν εργασίες οι οποίες έχουν πάνω από 10% μεγαλύτερη απήχηση· είναι, με άλλα λόγια, υψηλότερης ποιότητας.

Ενδιαφέρον έχει η ερμηνεία του παραπάνω, αλλά και άλλων ανάλογων αποτελεσμάτων. Καταρχάς, η πολυπολιτισμικότητα φαίνεται να συνδέεται πιο έντονα με την αυξημένη απήχηση της έρευνας, σε σχέση με άλλους παράγοντες που ορίζουν την πολυσυλλεκτικότητα μιας ερευνητική ομάδα, όπως οι συνεργασίες πανεπιστημίων διαφορετικών χωρών, η ηλικιακή κατανομή ή η διαφοροποίηση στο βιολογικό φύλο. Φυσικά, όλοι οι παραπάνω παράγοντες επίσης αυξάνουν την απήχηση, αλλά σε μικρότερο βαθμό, σε σχέση με τη πολιτισμική διαφοροποίηση.

Αυτό είναι σημαντικό, γιατί οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η μεγαλύτερη απήχηση δεν οφείλεται απλώς στο γεγονός ότι πολυπολιτισμικές ερευνητικές ομάδες έχουν πρόσβαση σε ευρύτερα επαγγελματικά δίκτυα. Με βάση την κυρίαρχη ερμηνεία, οφείλεται στο ότι μία πολυπολιτισμική ερευνητική ομάδα έχει τη δυνατότητα να προσεγγίζει ένα πρόβλημα από πολλές διαφορετικές πλευρές, να ξεπερνά πιο αποτελεσματικά υπάρχουσες μεθοδολογικές προκαταλήψεις και να θέτει περισσότερα και πιο πολυσήμαντα ερωτήματα.

Αυτή τη στιγμή γίνονται προσπάθειες μείωσης της παρατηρούμενης ανισομετρίας από πανεπιστήμια του δυτικού κόσμου, εστιάζοντας σε πιο δίκαια συστήματα επιλογής υποψηφίων για πανεπιστημιακή εκπαίδευση, σε πιο ευέλικτες πρακτικές επίβλεψης μεταπτυχιακών φοιτητών, που ξεκινούν την καριέρα τους ως ερευνητές, ή στη θέσπιση πιο αυστηρών μέτρων κατά του σεξισμού. Παραμένουν όμως σποραδικές και, τουλάχιστον αυτή τη στιγμή, φαντάζουν σταγόνα στον ωκεανό.

Η σημερινή κατάσταση όχι μόνο στερεί από την ανθρωπότητα ταλαντούχους επιστήμονες, αλλά ελαχιστοποιεί τη δυναμική που αποδεδειγμένα έχουν οι πολυσυλλεκτικές ερευνητικές ομάδες. Ακόμα και αν πολλοί από εμάς θεωρούμε τέτοιες πρωτοβουλίες ενοχλητικές, ας ρίξουμε μια ματιά στην αποδεδειγμένη σύνδεση της κερδοφορίας ιδιωτικών επιχειρήσεων με την πολυσυλλεκτικότητα του προσωπικού τους ή στην εξόχως επιτυχημένη πορεία των φοιτητών αραβικής καταγωγής στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας του Ισραήλ (Tehnion). Αν θεωρούμε ότι η αρχή της δικαιοσύνης δεν έχει εγγενή αξία, ας πειστούμε, τουλάχιστον, από τα οφέλη που αποδεδειγμένα κομίζει.

* Ο Παναγιώτης Κάβουρας, Δρ. Φυσικός, είναι ερευνητής στο Εργαστήριο Προηγμένων, Σύνθετων, Νανοϋλικών & Νανοτεχνολογίας (RNanoLab) της Σχολής Χημικών Μηχανικών του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου

 

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL