Επιμέλεια: Θανάσης Κούτσης
Παρά την άνοδό τους στην Ευρώπη, στη Ρωσία οι οικολόγοι, παρά τα σοβαρά προβλήματα που αντιμετωπίζει η χώρα, δεν μπορούν να κάνουν τη φωνή τους ν’ ακουστεί. Επιστροφή μέσα από το αρχείο μας στο 2002, όταν μια συντονισμένη κυβερνητική εκστρατεία μετατρέπει τη Ρωσία σε παγκόσμιο πυρηνικό σκουπιδοτενεκέ.
Όλα αρχίζουν στις 18 Ιουλίου 2000, όταν το Minatom, το υπουργείο Ατομικής Ενέργειας, προτείνει στη Δούμα τρία νομοσχέδια που αποβλέπουν στην τροποποίηση της νομοθεσίας για να επιτραπεί «η εισαγωγή πυρηνικών αποβλήτων και υλικών, καθώς και ακτινοβολημένων καυσίμων, προκειμένου να αποθηκευτούν, να ταφούν ή να υποστούν επανεπεξεργασία». Όμως, ένα από τα νομοσχέδια προβλέπει τη δημιουργία ειδικού ταμείου για τον καθαρισμό των ζωνών που έχουν μολυνθεί από την ακτινοβολία η οποία εκλύθηκε από τα πυρηνικά πειράματα των τελευταίων πενήντα ετών. Και το Minatom προβάλλει δημόσια τα δολάρια που θα εισρεύσουν: 3,5 δισ. δολάρια θα διατεθούν στον ομοσπονδιακό προϋπολογισμό και 7 δισ. για τον καθαρισμό, ενώ τα υπόλοιπα 9 δισ. για την ανάπτυξη της πυρηνικής βιομηχανίας, η οποία, σύμφωνα με τον τότε υπουργό Ατομικής Ενέργειας, Εβγκένι Αντάμοφ, αποτελεί το «καμάρι της χώρας». Και εγγύηση της οικονομικής ανεξαρτησίας της.
Σύμφωνα με το ινστιτούτο δημοσκοπήσεων Romir, τον Δεκέμβριο του 2000, το 94% των Ρώσων είναι αντίθετο με την άρση της απαγόρευσης εισαγωγής. Αυτό όμως δεν λαμβάνεται καθόλου υπόψη: στις 21 Δεκεμβρίου, η Δούμα ψηφίζει σε πρώτη ανάγνωση το νομοσχέδιο με 318 ψήφους υπέρ και 38 κατά. Θα το εγκρίνει σε δεύτερη ανάγνωση, στις 18 Απριλίου 2001, μετά από μια περίοδο δισταγμών. Στην τελευταία ανάγνωση, στις 6 Ιουνίου, ο αριθμός των ενθουσιωδών υποστηρικτών μειώνεται αισθητά: 243 βουλευτές ψηφίζουν υπέρ, 125 κατά.
Φτάνει τότε η σειρά του Συμβουλίου της Ομοσπονδίας, το οποίο εκπροσωπεί τις Περιφέρειες, να αποφανθεί γι' αυτό το σχέδιο. Όμως, μια σειρά κυβερνήτες ή τοπικές Βουλές, που βρίσκονται πιο κοντά στους πολίτες, εξέφρασαν την αντίθεσή τους. Ωστόσο, ο Ιγκόρ Στρόιεφ, ο πρόεδρος της Άνω Βουλής, που ενδιαφέρεται για την πολιτική σταδιοδρομία του, αναβάλλει την ψηφοφορία για τις 27 Ιουνίου, μετά την προθεσμία που δίνει το σύνταγμα στο Συμβούλιο για να αποφανθεί. Με λίγα λόγια, οι κυβερνήτες απέφυγαν την αντιπαράθεση και απείχαν.
Απομένει ο Πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν, ο οποίος δεν έχει ακόμα εκφράσει τη γνώμη του δημόσια. Πριν υπογράψει, στις 21 Ιουλίου 2001, φροντίζει να συναντηθεί με «εκπροσώπους της κοινωνίας» που έχουν επιλεγεί προσεκτικά, τη στιγμή που ορισμένες τηλεοπτικές εκπομπές υμνούν τα ευεργετικά αποτελέσματα της ατομικής ενέργειας. Επιπλέον, δημιουργεί μια επιτροπή η οποία θα πρέπει να δίνει την έγκρισή της για κάθε εισαγωγή, αλλά αναθέτει την προεδρία της στον βραβευμένο με Νόμπελ Φυσικής Ζορές Αλφέροφ, ο οποίος είναι υπέρμαχος του σχεδίου. Ο υπουργός ανακοινώνει ότι, εάν όλα πάνε καλά, οι εισαγωγές θα μπορέσουν να αρχίσουν μετά από τρία χρόνια.
Οι οικολόγοι αντέδρασαν γρήγορα. Ενας επιπλέον λόγος γι' αυτή την αντίδραση ήταν ότι το Κρεμλίνο φαινόταν αποφασισμένο να προλάβει να εξουδετερώσει όλους όσοι επιχειρούν να εμποδίσουν την ανεξέλεγκτη ρύπανση. Πράγματι, τον Ιούνιο του 2000, η Επιτροπή Περιβάλλοντος και η Ομοσπονδιακή Υπηρεσία Δασών, θλιβερά απομεινάρια του πρώην υπουργείου Προστασίας των Φυσικών Πόρων, ενσωματώθηκαν με προεδρικό διάταγμα στο υπουργείο Φυσικών Πόρων...
Η επίθεση ενάντια στους Πράσινους είχε αρχίσει νωρίτερα. Στις 20 Φεβρουαρίου του 2000, η αστυνομία πραγματοποιεί ταυτόχρονα έρευνες στα γραφεία οικολογικών οργανώσεων τριών διαφορετικών πόλεων. Οι αστυνομικοί φεύγουν από τα γραφεία της Ζιλιόνιι Μιρ (Πράσινος Κόσμος) στην Αγία Πετρούπολη με έγγραφα που αφορούν την ατομική βιομηχανία. Τον επόμενο μήνα, η αστυνομία εισβάλλει στα γραφεία της Greenpeace στη Μόσχα με διαταγή (η οποία δεν επιβεβαιώνεται από τη Δικαιοσύνη) να τα σφραγίσει, με πρόσχημα τη φοροδιαφυγή.
Η Ομοσπονδιακή Υπηρεσία Ασφαλείας (η FSB, η οποία διαδέχθηκε την KGB) παρενοχλεί τα μέλη των αντιπυρηνικών οργανώσεων. Το Δεκέμβριο του 1999, η Αλίσα Νικούλινα, συντονίστρια της κοινής αντιπυρηνικής εκστρατείας της Ρωσικής Κοινωνικής και Οικολογικής Ένωσης (SOEZ) και της Προστασίας του Περιβάλλοντος, καλείται στην αστυνομία, στο πλαίσιο μιας έρευνας για τρομοκρατικές ενέργειες, και δέχεται απειλές. Τρεις μήνες νωρίτερα, ο Βλαντίμιρ Σλίβιακ, ένας από τους δύο προέδρους αυτού του προγράμματος, είχε υποστεί παρόμοια ανάκριση μέσα σε ένα αυτοκίνητο, στο οποίο τον είχαν επιβιβάσει διά της βίας. Ο Γκριγκόρι Πάσκο, στρατιωτικός δημοσιογράφος, ο οποίος σε μια πρώτη δίκη το 1999 είχε καταδικαστεί για κατασκοπεία και εσχάτη προδοσία και στη συνέχεια αμνηστεύτηκε, καταδικάστηκε και πάλι, στα τέλη Δεκεμβρίου του 2001, σε φυλάκιση τεσσάρων ετών.
Στις 23 Ιανουαρίου του 2001, η οργάνωση Προστασία του Περιβάλλοντος δημοσιεύει μια ανησυχητική έκθεση για τους κινδύνους της μεταφοράς πυρηνικών υλικών: η νομοθεσία δεν είναι σύμφωνη με τις διεθνείς προδιαγραφές, η χώρα χρησιμοποιεί ξεπερασμένα κοντέινερ μεταφοράς πυρηνικών υλικών, η περιφερειακή και η ομοσπονδιακή νομοθεσία δεν συμφωνούν, οι κανόνες για τη χορήγηση αδειών στους μεταφορείς παραβιάζονται, το προσωπικό δεν είναι κατάλληλα εκπαιδευμένο και δεν προστατεύεται, το 40% των τρένων που χρησιμοποιούνται για τη μεταφορά είναι ελαττωματικά κ.λπ.
Αυτά τα συμπεράσματα δίνουν μια εικόνα για την κατάσταση στην οποία βρίσκεται η ρωσική πυρηνική βιομηχανία. Μολονότι η χώρα διαθέτει ένα εντυπωσιακό επιστημονικό δυναμικό, αυτή η βιομηχανία κινείται μέσα σε ένα ασταθές πλαίσιο, στο οποίο κυριαρχούν εδώ και δεκαετίες η διαφθορά, η ανευθυνότητα και η χρόνια έλλειψη κονδυλίων.
Σύμφωνα με το αμερικανικό υπουργείο Εξωτερικών, και οι επτά πιο επικίνδυνοι πυρηνικοί σταθμοί στον κόσμο βρίσκονται όλοι στην περιοχή της πρώην Σοβιετικής Ένωσης. Τον Ιούνιο του 2000, οι οικολόγοι είχαν καταθέσει επίσημη αίτηση για την οργάνωση εθνικού δημοψηφίσματος για το ζήτημα των αποβλήτων και για την επανακαθιέρωση πραγματικών κυβερνητικών οργάνων για την προστασία του περιβάλλοντος. Για τέσσερις μήνες κινητοποιούνται παντού για τη συλλογή των δύο εκατομμυρίων υπογραφών που απαιτεί το σύνταγμα. Στις 25 Οκτωβρίου καταθέτουν 2,5 εκατομμύρια υπογραφές στην Κεντρική Εκλογική Επιτροπή, η οποία, ένα μήνα αργότερα, απορρίπτει 800.000, επικαλούμενη γελοίους λόγους. Οι Πράσινοι καταθέτουν προσφυγή που απορρίπτεται από το Συνταγματικό Δικαστήριο τον Μάρτιο του 2001.
Στις 15 Φεβρουαρίου του 2001, στη Μόσχα, με πρωτοβουλία των SOEZ, της Προστασίας του Περιβάλλοντος και του κόμματος Γιαμπλόκο, 200 άτομα διαδηλώνουν και πάλι μπροστά στη Δούμα. Ο Αμάν Τουλέγεφ, ο ιδιαίτερα δημοφιλής κυβερνήτης της περιφέρειας του Κεμέροβο (Δυτική Σιβηρία), δηλώνει ότι είναι εξοργισμένος από το σχέδιο. Στις αρχές Μαρτίου, ο Πρόεδρος Πούτιν λαμβάνει επιστολή υπογεγραμμένη από 600 οργανώσεις πολιτών από ολόκληρη τη Ρωσία. Στις 22 Μαρτίου, στην υπόθεση ανακατεύεται και η Greenpeace: ενώ δύο νεαρές κοπέλες ντυμένες με λευκούς χιτώνες αποσπούν την προσοχή των φυλάκων στην είσοδο της Δούμας, δύο συνεργοί τους σκαρφαλώνουν στους τοίχους και αναρτούν ένα τεράστιο πανό στα παράθυρα του κτηρίου. Την επόμενη, οι εφημερίδες εκφράζουν ανησυχία για τη μειωμένη αποτελεσματικότητα της υπηρεσίας ασφάλειας των εκπροσώπων του λαού...
Στις 18 Απριλίου 2001, μέλη της Khraniteli Radougi, μιας άλλης οικολογικής οργάνωσης, αλυσοδένονται στις πόρτες της Δούμας. Τον Μάιο, πριν την τρίτη ανάγνωση, το κύμα διαδηλώσεων δεν μειώνεται. Ως αποκορύφωμα θα πρέπει να αναφερθούν οι 200.000 υπογραφές που συγκεντρώθηκαν στην περιοχή του Ιρκούτσκ, αλλά επίσης και η έντονη κινητοποίηση των κατοίκων του Νοβοροσίσκ: οι αρχές αυτού του λιμανιού, που χρησιμοποιείται για τη μεταφορά δασικών προϊόντων, συμφώνησαν, σε θεωρητική βάση, με το Minatom για τη διέλευση των πυρηνικών αποβλήτων. Στη συνέχεια, τον Ιούνιο, εννέα μέλη της Ακαδημίας Επιστημών γράφουν ανοιχτή επιστολή στον Πρόεδρο, στην οποία εκφράζουν τη διαφωνία τους.
Νά τι απάντησε ο υπουργός Ατομικής Ενέργειας στους οικολόγους, κατά τη διάρκεια τηλεοπτικής εκπομπής, στα τέλη Μαρτίου του 2001: «Οι άνθρωποι δεν πεθαίνουν από τις συνέπειες της ακτινοβολίας. Αντίθετα, εξαιτίας των όσων λέτε, συμβαίνει να περάσουν μια θηλιά στον λαιμό τους και να κρεμαστούν. Και -πρόκειται για γεγονός διαπιστωμένο από τους γιατρούς- υπήρξαν πολλές αυτοκτονίες ανάμεσα στα μέλη των συνεργείων που εργάστηκαν στα ερείπια του Τσέρνομπιλ». «Η μάζα που δεν έχει γνώσεις δεν θα πρέπει να έχει λόγο», εξήγησαν επίσης στους δημοσιογράφους, κατά τη διάρκεια της πρώτης ολομέλειας του Ρωσικού Οικολογικού Κογκρέσου, το οποίο δημιουργήθηκε από το Κρεμλίνο για να αντιταχθεί στο δημοψήφισμα.
Τον Δεκέμβριο του 200, η Ρωσία είδε με τρόμο την άφιξη ενός φορτίου 41 τόνων πυρηνικών αποβλήτων από τη Βουλγαρία, τα οποία προορίζονταν για επανεπεξεργασία, αλλά κατευθύνθηκαν προσωρινά στο κέντρο αποθήκευσης του Κράσνογιαρσκ. Η σύμβαση δεν συνοδευόταν από την πραγματογνωμοσύνη που απαιτεί ο νόμος. Μερικές ώρες πριν το πέρασμα της αμαξοστοιχίας που μετέφερε αυτό το φορτίο αποβλήτων, εκτροχιάστηκαν δεκαπέντε βαγόνια ενός άλλου τρένου, προκαλώντας ζημιές σε 350 μέτρα γραμμών.
Οι Ρώσοι δεν γελιούνται. Σύμφωνα με δημοσκόπηση του Romir, τον Ιούνιο του 2001, το ένα τρίτο των Μοσχοβιτών πιστεύει ότι η απόφαση της Δούμας ανταποκρίνεται στα συμφέροντα των ξένων κατόχων των αποβλήτων, το 19,6% πιστεύει ότι αφορά τα συμφέροντα του Minatom, το 17,8% ότι αφορά τα συμφέροντα της ρωσικής κυβέρνησης, και μόνο το 4% των κατοίκων της πρωτεύουσας εκτιμά ότι πρόκειται για το συμφέρον ολόκληρου του πληθυσμού της Ρωσίας.
*Η Nathalie Melis είναι δημοσιογράφος στις Βρυξέλλες
Ολόκληρο το κείμενο στη διεύθυνση: https://monde-diplomatique.gr/adiafori-i-rosiki-igesia-stis-diamartyries-ton-oikologon/
