Πεντέμισι χρόνια διήρκησε η δική που χαρακτηρίστηκε ως η σημαντικότερη μετά την μεταπολίτευση, και το αποτέλεσμα αυτής θα ανακοινωθεί στην Αίθουσα Τελετών του Εφετείου Αθηνών στις 7 Οκτώβρη. Ίσως είναι νωρίς ακόμα για να γίνει αντιληπτό το μέγεθος της επιρροής μίας δίκης τέτοιου βεληνεκούς στη διαμόρφωση της πολιτικής συνείδησης του τόπου, όμως το αποτύπωμά της είναι ήδη ξεκάθαρο σε κάποια σημεία, που αξίζει να επισημανθούν. Είναι δεδομένο ότι ο χαρακτήρας της δίκης εντός της αίθουσας παρέμεινε ποινικός, παρά την προσπάθεια της Χρυσής Αυγής να παρουσιάσει τη δίωξη ως πολιτική σκευωρία, καθώς στο Δικαστήριο κρίθηκαν ποινικά και όχι πολιτικά, με την παραδοσιακή του όρου έννοια, αδικήματα. Ο ποινικός χαρακτήρας της δίκης, όμως, δεν απέκλεισε τις καθαρά πολιτικές προεκτάσεις στην κοινωνία, καθώς πρώτη φορά αποδίδεται η ναζιστική ιδεολογία ως κίνητρο εγκληματικών πράξεων, όπως και πρώτη φορά ένα πολιτικό κόμμα βρέθηκε ενώπιον της Ελληνικής δικαιοσύνης με την κατηγορία της εγκληματικής οργάνωσης. Με την έναρξη της δικαστικής διαδικασίας, ακούστηκαν, λοιπόν, φωνές, ακόμα και προερχόμενες από τον αντιφασιστικό και δημοκρατικό χώρο, που αμφισβήτησαν, έως και υποτίμησαν, την αξία της δίκης, ως μη ικανού μέσου στη μάχη κατά του φασισμού.
Ομοίως, εκφράστηκαν φόβοι ότι, δικάζοντας τη Χρυσή Αυγή, θα ανοίξει ο ασκός του Αιόλου για αντίστοιχες, δήθεν, δίκες με κατηγορουμένους άλλων ιδεολογιών. Όσον αφορά το πρώτο σκέλος των αντιρρήσεων, όλοι συμφωνούμε ότι πράγματι οι μάχες δίνονται στο δρόμο και την κοινωνία, όμως είναι και αδύνατον να αφεθεί ένα θεσμικό όπλο ανεκμετάλλευτο, αυτό της δικαιοσύνης, όταν μάλιστα για πρώτη φορά το κράτος στρέφεται ενάντια σε έναν παραδοσιακό σύμμαχό του, σε ένα γέννημα του παρακράτους. Η εξέλιξη της δίκης, αντίστοιχα, απέδειξε πόσο αβάσιμοι ήταν οι φόβοι, και οι σχετικές απόψεις επιφανειακές, καθώς όχι μόνο υποσκάπτουν την πολιτική αξία της καταδικαστικής για την οργάνωση απόφασης, αλλά υποτιμούν και τους αγώνες και τις δράσεις ατόμων που διώκονται πράγματι πολιτικά, εξισώνοντάς τους με εγκληματίες και δολοφόνους. Εξάλλου, το κράτος και οι δυνάμεις καταστολής δεν χρειάστηκαν ποτέ δικαιολογία για να κυνηγήσουν αγωνιστές της Αριστεράς και του αναρχικού -αντιεξουσιαστικού χώρου, ενώ αντίστοιχα στην περίπτωση της Χρυσής Αυγής δεν έχουμε να κάνουμε με ένα κατασκευασμένο κατηγορητήριο αποτελούμενο από ελλιπή ή και ανύπαρκτα στοιχεία, αλλά για πράγματι τελεσθέντα αδικήματα, με θύματα και σωρεία αποδείξεων για την τέλεση των πράξεων. Το πρώτο, επομένως, πράγμα που θα πρέπει να έχει κανείς στο μυαλό του ξεκινώντας να κρίνει τις πολιτικές επιπτώσεις που είχε η δίκη είναι ότι αυτή βοήθησε στην επί της ουσίας κατάλυση της θεωρίας των δύο άκρων, καθιστώντας σαφείς τις διαφορές των μερών, ενώ κατέδειξε ότι επιχειρήματα συγκρίσεων και συμψηφισμών δεν μπορούν να ακούγονται από δημοκρατικά χείλη.
Ξεκινώντας από το 2013, χρόνο κατά τον οποίο ασκήθηκε η δίωξη κατά των κατηγορουμένων και φτάνοντας μέχρι σήμερα, οι πολιτικές ζυμώσεις στον αντιφασιστικό χώρο ήταν τέτοιες πού μπορούμε να μιλάμε για μία δημιουργία ενιαίου αντιφασιστικού μετώπου απέναντι στη Χρυσή Αυγή. Σημαντικό ρόλο, πέραν των αυτονόητων για κάθε δημοκρατικό πολίτη αντανακλαστικών, στη δημιουργία αυτού του μετώπου έπαιξε η ύπαρξη μέσα στη δικαστική αίθουσα ετερόκλητων ιδεολογικά, προερχόμενων από τον ευρύτερο χώρο της Αριστεράς και του ελευθεριακού χώρου, συνηγόρων πολιτικής αγωγής, που δημιούργησαν ιδανικές προϋποθέσεις συνεργασίας σε επίπεδο δικαστικό. Το γεγονός αυτό, όσο και να μοιάζει εκ πρώτης όψεως άνευ πολιτικής σημασίας, αποτέλεσε καταλύτη στη συνεργασία των δυνάμεων και σε επίπεδο κοινωνικών και πολιτικών αντιφασιστικών δράσεων. Αυτόματα, λοιπόν, η αντανάκλαση της δικής σε κοινωνικό επίπεδο ήταν η συσπείρωση των αντιφασιστικών δυνάμεων που στόχευε στην πολιτική και κοινωνική περιθωριοποίηση της διάχυτης, κατά το χρόνο εκείνο, στην κοινωνία, ρητορική της Χρυσής Αυγής, που δεν εξαντλείτο στο εκλογικό ποσοστό της, αλλά διαφαινόταν να παρεισφρέει και σε κοινωνικές ομάδες ή άτομα που δεν είχαν αντιληφθεί ακόμα το ναζιστικό χαρακτήρα της οργάνωσης. Λόγω της έλλειψης δημοσιότητας της δίκης από τα συστημικά μέσα μαζικής ενημέρωσης, με εξαίρεση συγκεκριμένα έντυπα, ραδιοφωνικούς σταθμούς και μεμονωμένους δημοσιογράφους, ο αγώνας που δόθηκε σε πρώτο επίπεδο ήταν αυτός της ενημέρωσης του κοινού, όχι μόνο των ενεργά ασχολουμένων με την πολιτική σε οποιοδήποτε επίπεδο, αλλά και του μέσου δημοκρατικού κοινωνού.
Η μάχη που δόθηκε από όλες τις αντιφασιστικές δυνάμεις στο επίπεδο αυτό ήταν απολύτως επιτυχημένη, με αποτέλεσμα ήδη από τον δεύτερο χρόνο της δίκης να υπάρξει ενεργό ενδιαφέρον του κόσμου για τις δικαστικές εξελίξεις. Εάν λάβει κανείς υπόψη του το γεγονός της σχεδόν απόλυτης σιγής που επικρατούσε από τους τηλεοπτικούς σταθμούς που αποτελούν το βασικό μέσο πληροφόρησης του κοινού, είναι εύκολο να αντιληφθεί κανείς το μέγεθος της προσπάθειας που καταβλήθηκε ώστε να προβληθούν τα στοιχεία αυτά της δικογραφίας που καταδεικνύουν τόσο το ναζιστικό χαρακτήρα της Χρυσής Αυγής όσο και τη σύνδεση της ιδεολογίας της ως κινήτρου για τις εγκληματικές ενέργειες. Κατά συνέπεια, η μακρότατη αυτή δικαστική διαδικασία ευνόησε το αντιφασιστικό κίνημα, δίνοντάς του την ευκαιρία να καταδείξει στη μεγαλύτερη δυνατή μερίδα κόσμου πως η ναζιστική ρητορική είναι ο προθάλαμος της ναζιστικής βίας, ότι ακόμα και η υιοθέτηση της ακροδεξιάς ατζέντας, είτε από πολιτικές δυνάμεις είτε από το ίδιο το κράτος, είναι θέμα χρόνου να δημιουργήσει νέα τάγματα εφόδου. Αυτομάτως, η ξεκάθαρη παράθεση από τις δημοκρατικές δυνάμεις των δράσεων της Χρυσής Αυγής, του ιδεολογικού της υποβάθρου, αλλά και η αποκάλυψη όσων εμμέσως ή ευθέως τη στήριξαν, συνεπάγεται και μία δεύτερη συνέπεια: κανείς δεν μπορεί πλέον να δηλώνει παραπλανημένος, κανείς δεν μπορεί να επικαλεστεί άγνοια, κανείς δεν μπορεί να πει «ναι μεν, αλλά», κανείς δεν μπορεί να μην αναγνωρίζει τις φασιστικές ιδέες πίσω από δήθεν πατριωτικά λόγια. Αποτέλεσμα όλων των παραπάνω ήταν τελικά ο εκλογικός καταποντισμός της Χρυσής Αυγής το 2019 και ο αποκλεισμός της από το κοινοβούλιο, γεγονός που οδήγησε και στη διάλυση της οργάνωσης, καθώς ο ηγετικός της πυρήνας διασπάστηκε, με αποτέλεσμα να εμφανιστούν, παράλληλα με τον Μιχαλολιάκο, και άλλοι επίδοξοι φυρερίσκοι, ενδεικτικό του πανικού που επικράτησε στην οργάνωση μετά τον κοινοβουλευτικό της αποκλεισμό. Και αυτό γιατί χωρίς το αφήγημα του νόμιμα εκλεγμένου κοινοβουλευτικού κόμματος, χωρίς τις βουλευτικές αποζημιώσεις, χωρίς τη θεσμική θέση της, η Χρυσή Αυγή έγινε αυτό που επί δεκαετίες ήταν: μία οργάνωση εγκληματιών του περιθωρίου. Μάλιστα, οι καθυστερήσεις, που οι ίδιοι οι κατηγορούμενοι προκαλούσαν σε κάθε ευκαιρία, ήταν αυτές που τελικά έδωσαν τον πολιτικό χρόνο, ώστε να ωριμάσουν οι συνθήκες που οδήγησαν στην κάθετη πτώση των ποσοστών του κόμματος. Έχοντας, επομένως, πλήρη γνώση του τρόπου που κινούνται τα φασιστικά μορφώματα, έχουμε χρέος να αποτρέψουμε την επανεμφάνιση φασιστών ή φασιζόντων, είτε με γραβάτες ή είτε με στολές παραλλαγής, αλλά και την κάλυψη αυτών από συγγενείς πολιτικά χώρους. Και αυτή ίσως είναι η μεγαλύτερη πολιτική παρακαταθήκη που αφήνει αυτή η δικαστική διαδικασία που ολοκληρώνεται με την έκδοση της απόφασης. Πλέον, η κοινωνία έχει διδαχθεί με τον πιο πικρό τρόπο ότι ο φασιστικός λόγος, συγκεκαλυμμένος ή μη, από όποιον και να εκφέρεται, μπορεί να οδηγήσει σε καταστάσεις που κανείς ελεύθερος άνθρωπος δεν θα ήθελε να ζήσει ξανά. 7 Οκτώβρη, λοιπόν, θα ξέρουμε εάν οι εγκληματίες, μέλη και ηγεσία, της Χρυσής Αυγής, θα τιμωρηθούν από το δικαστικό σύστημα, το οποίο επί χρόνια τους παρείχε κάλυψη και ασυλία. Η δίκη μας δίδαξε πώς να αποτρέψουμε την επανεμφάνιση αντίστοιχων φαινομένων. Το πολιτικό μάθημα για όλους, μετά την έκδοση της απόφασης, όποια και αν είναι αυτή, θα είναι ότι στον αγώνα για την ελευθερία καμία μάχη δεν είναι χαμένη.
* Δικηγόρος της οικογένειας Παύλου Φύσσα
