Ενα κείμενο γεωστρατηγικής ανάλυσης για την Αυστραλία θα μπορούσε θαυμάσια να αρχίζει με την ερώτηση «αρχικά, πού είναι η Αυστραλία;». Ήσυχη, κυριολεκτικά αόρατη στη διεθνή πολιτική σκηνή, η ήπειρος των κοάλα και των μπούμερανγκ είναι ένα νησί «κάπου εκεί, στη μέση κάτι ωκεανών» στην άκρη του κόσμου. Του δικού μας κόσμου.
Είναι, όμως, ταυτόχρονα, πολύ κοντά στο κέντρο ενός άλλου κόσμου, ο οποίος τον τελευταίο καιρό μας απασχολεί όλο και πιο πολύ και είναι πολύ πιθανό να μας απασχολήσει ακόμη περισσότερο στο μέλλον και όχι για πολύ καλό: Η Κίνα, η Ταϊβάν, η Βόρεια Κορέα, η χερσόνησος της Ινδοκίνας και η Ιαπωνία, η Άπω Ανατολή συνοπτικά, αναδύεται πλέον ως ο πυρήνας ενός αναβρασμού που όλοι ευχόμαστε να μην περιέλθει σε αλυσιδωτή αντίδραση. Με τις ευχές δεν γίνεται πολιτική, όμως και η σκληρή αλήθεια είναι ότι κάθε μέρα που περνάει το ενδεχόμενο φαίνεται όλο και πιο πιθανό. Και αν συμβεί αυτό, η Αυστραλία πολύ δύσκολα θα μπορέσει να κρατηθεί έξω από το ολέθριο παιχνίδι. Η περίοδος που έχει ονομαστεί «στρατηγική της άρνησης» αναγκαστικά τελειώνει για το νησιωτικό κράτος. Γι’ αυτό οι Αυστραλοί αποφάσισαν να κάνουν κάτι όχι πολύ συχνό. Να αναθεωρήσουν δραστικά την αμυντική τους πολιτική.
Πριν από λίγες μέρες η χώρα έδωσε στη δημοσιότητα μέρος της πρόσφατης αμυντικής και στρατηγικής της επισκόπησης, μιας έκθεσης δηλαδή που αναλύει τις αμυντικές και επιθετικές της ικανότητες και πώς αυτές ανταποκρίνονται στα δεδομένα της εποχής. Πριν βγει στη δημοσιότητα η έκθεση, ο υπουργός Άμυνας Ρίτσαρντ Μαρλς είχε πει ότι η συγκεκριμένη επισκόπηση είναι η πιο σημαντική μετά τη σχετική «Αναφορά Ντιμπ» του 1986, που είχε πάρει το όνομά της από τον καθηγητή Πολ Ντίμπ που την είχε συντάξει. Η «Αναφορά Ντιμπ» είναι εν πολλοίς και το αμυντικό δόγμα της Αυστραλίας από γενέσεώς της έως σήμερα. Όλα καλά, έλεγε με λίγα λόγια η έκθεση, «η Αυστραλία είναι μία από τις πιο ασφαλείς χώρες στον κόσμο» και θα έπρεπε να υιοθετήσει, ή μάλλον να συνεχίσει τη «στρατηγική της άρνησης», αφήνοντας τη γεωγραφική της θέση να κάνει όλη τη δουλειά. Ποιος, σε τελική ανάλυση, θα ήθελε να ρισκάρει να επιτεθεί σε μια χώρα τόσο μακριά από την κοντινότερη στεριά και να πολεμήσει σε ένα παντελώς άγνωστο και αφιλόξενο τερέν; Μέχρι σήμερα φαινόταν ότι ο καθηγητής είχε δίκιο, ή πάντως έτσι ήθελαν να πιστεύουν οι πολιτικοί της χώρας, οι οποίοι και ακολούθησαν τις συμβουλές του. Βασικό αμυντικό «τείχος» της Αυστραλίας παραμένει η Αυστραλιανή Αμυντική Δύναμη -Australian Defence Force (ADF)- η οποία θεωρείται ότι έχει κάνει απρόσιτη τη χώρα από τον Βορρά (εκεί όπου υπάρχουν κι άλλες χώρες δηλαδή, καθώς στον Νότο δεν υπάρχει τίποτε). Η ADF βασίζεται στον εντοπισμό και στην άμεση εμπλοκή. Ό,τι πετάει ή κολυμπάει προς τη χώρα μπορεί να εντοπιστεί και να χτυπηθεί, προτού φτάσει σε αυτήν. Αυτό, θεώρησε ο Ντιμπ, στέλνει και ένα αποτρεπτικό μήνυμα προς τους μελλοντικούς επιτιθέμενους. Η Αυστραλία επενδύει όλο τον αμυντικό της προϋπολογισμό στην τεχνολογική υπεροχή και ενίσχυση της ADF, καθιστώντας την πράγματι ένα πολύ ισχυρό αμυντικό εργαλείο. Ο στρατός της χώρας, από την άλλη, έχει ένα και μοναδικό επιχειρησιακό σχέδιο: να περιπολεί στις βόρειες ακτές της προκειμένου να περισυλλέξει τυχόν επιζώντες από επιτιθέμενα πλοία και αεροσκάφη. Δεν είναι μια πολύ ηρωική αποστολή, αλλά καλύτερα να είσαι ασφαλής παρά ηρωικός.
Η Κίνα τα αλλάζει όλα
Η πρόσφατη έκθεση, όμως, δείχνει ότι οι Αυστραλοί βγαίνουν από την εθελούσια υπεραισιοδοξία τους. Αναγνωρίζει και τονίζει τις θεμελιώδεις γεωπολιτικές αλλαγές που έχουν γίνει στην περιοχή της τα τελευταία χρόνια και ξεκινά με μια σοκαριστική για τον δυτικό κόσμο, πλην αληθινή διαπίστωση: Οι ΗΠΑ δεν έχουν πλέον ηγεμονικό ρόλο στην ευρύτερη περιοχή, λένε οι Αυστραλοί, και βασική υπερδύναμη, ανταγωνιστής και/ή εταίρος της Αυστραλίας είναι η Κίνα. Οι Αυστραλοί, αντιμέτωποι με τη νέα αυτή κατάσταση, δεν φαίνεται να έχουν καταλήξει ακριβώς ποια στρατηγική πρέπει να ακολουθήσουν, καθώς υπάρχουν παραδοσιακά διάφορες σχολές σκέψης πάνω στο αμυντικό δόγμα της χώρας.
Η μία επικεντρώνεται στην προστασία της ηπείρου από τους εξωτερικούς της εχθρούς ως βασικό στρατηγικό στόχο. Παρ’ όλα αυτά, οι υπέρμαχοι της συγκεκριμένης σχολής διαφωνούν για τον τρόπο που πρέπει να γίνει αυτό, αν δηλαδή θα πρέπει το βάρος να πέσει στη δυνατότητα της χώρας να αποκρούσει τους πιθανούς εισβολείς ή να καταστήσει την ίδια την εισβολή υπερβολικά επικίνδυνη και ακριβή, επενδύοντας στη σύγχρονη τεχνολογία. Μια άλλη σχολή σκέψης είναι πιο παθητική και υποστηρίζει ότι η Αυστραλία θα παραμείνει ασφαλής όσο οι ισορροπίες δυνάμεων στην περιοχή την ευνοούν. Προφανώς αυτή η λογική έχει λειτουργήσει αποτελεσματικά στο παρελθόν. Όταν το βρετανικό Ναυτικό κυριαρχούσε στις θάλασσες, κανείς δεν μπορούσε να φτάσει στην Αυστραλία, ενώ όσο οι Αμερικανοί είχαν ηγεμονικό ρόλο στην περιοχή, μια συμμαχία μαζί τους αρκούσε, ακόμη και με αντάλλαγμα την αποστολή στρατευμάτων σε μέρη των οποίων οι περισσότεροι Αυστραλοί δεν γνωρίζουν καν τα ονόματα. Σήμερα, όμως, δεν συμβαίνει τίποτε από τα δύο και η Κίνα μπορεί να είναι ένας αρκετά πρόθυμος εταίρος για την Αυστραλία, αλλά σε καμία περίπτωση δεν θα μπορούσε κανείς να τη χαρακτηρίσει αξιόπιστη. Αυτό αναγνωρίζεται στην πρόσφατη αμυντική έκθεση. Όπως και το γεγονός ότι πλέον η Αυστραλία δεν είναι ασφαλής στην απομόνωσή της, καθώς οι βόρειες ακτές της είναι εντός του βεληνεκούς των κινεζικών πυραύλων. Πέρα από αυτό και ίσως σημαντικότερο, η Αυστραλία, όσο αυξάνονται οι εντάσεις στην περιοχή, φοβάται για τον πιθανό αποκλεισμό των ναυτικών εμπορικών διόδων στον Ινδικό και τον Ειρηνικό Ωκεανό, καθώς το εμπόριο και ο ανεφοδιασμός της διεξάγονται σχεδόν αποκλειστικά από θαλάσσης.
Συνεπώς, ο στόχος της πλέον είναι διπλός: Να προστατεύσει τον εαυτό της αλλά και να διαφυλάξει την ειρήνη στην ευρύτερη περιοχή. Το δεύτερο, υπό τις παρούσες συνθήκες, είναι σαφέστατα πολύ πιο δύσκολο. Τίποτε από τα δύο, πάντως, δεν μπορεί να γίνει αν δεν έχει ισχύ πυρός που να φτάνει πολύ πέρα από τις ακτές της. Όπως το έθεσε ένας στρατηγικός αναλυτής στον Economist, «αν φτάσουμε στο σημείο που κάποια αμφίβια εχθρική ομάδα πλησιάσει στο Ντάργουιν, είμαστε ήδη τελειωμένοι».
Ο πόλεμος των μακρινών αποστάσεων και η κλιματική αλλαγή
Ο μελλοντικός στρατηγικός σχεδιασμός της χώρας ήδη περιλαμβάνει την απόκτηση πυρηνικών υποβρυχίων από την Αμερική και τη Βρετανία, υπό το σχέδιο AUKUS (ακρωνύμιο των λέξεων Australia, United Kingdom, United States), μια τριμερή συμφωνία ασφαλείας ανάμεσα στις τρεις χώρες που προκάλεσε θύελλα οργής και αντιδράσεων από το Πεκίνο έως τη Μόσχα. Όμως, ο Μαρλς είπε ότι ούτε αυτό αρκεί και η Αυστραλία θα πρέπει να αποκτήσει δυνατότητα κρούσης μεγάλου βεληνεκούς, με πυραύλους δικής της κατασκευής. Στα σχέδια περιλαμβάνεται και η αναβάθμιση των λιμανιών και των βάσεών της στις βόρειες ακτές της, από τα νησιά Κόκος, στον Ινδικό Ωκεανό έως το Τάουνσβιλ. Και βέβαια όλα αυτά σημαίνουν ότι η χώρα θα πρέπει να βάλει βαθιά το χέρι στην τσέπη, ενώ έχει ήδη δεσμευτεί να δώσει 245 δισεκατομμύρια δολάρια για τα υποβρύχια.
Το μεγαλύτερο μέρος της έκθεσης παραμένει απόρρητο, όμως οι πρώτες κινήσεις που έγιναν ήδη από την κυβέρνηση φανερώνουν τις μελλοντικές της προθέσεις, τόσο βραχυπρόθεσμες όσο και μακροπρόθεσμες. Ανακοινώθηκε ότι διάφορα προϋπάρχοντα αμυντικά προγράμματα κόστους 8 δισεκατομμυρίων δολαρίων Αυστραλίας (4,8 δισεκατομμυρίων ευρώ) ακυρώνονται ή αναβάλλονται. Μια παραγγελία για οχήματα του Πεζικού μειώνεται δραματικά και τα σχέδια για ένα νέο σύνταγμα ελαφρών οβιδοβόλων θα παραμείνουν, όπως φαίνεται, για πάντα στο συρτάρι. Αντ’ αυτών, ο στρατός θα αποκτήσει δυνατότητες επίθεσης μεγαλύτερης εμβέλειας. Ήδη προτάθηκε η απόκτηση βαρέων αμφιβίων οχημάτων απόβασης -άρα εισβολής- και κινητών πυραυλικών συστημάτων HIMARS, αυτών που χρησιμοποιούν οι Ουκρανοί εναντίον των Ρώσων με αρκετή επιτυχία. Αυτές οι αλλαγές αντανακλούν και τις αντίστοιχες που κάνει το σώμα πεζοναυτών των ΗΠΑ, που στο πλάνο ανασχεδιασμού του μέχρι το 2030 περιλαμβάνει τη δυνατότητα των πεζοναυτών να πολεμούν σε αμφίβια περιβάλλοντα «καταφέροντας μακρινά χτυπήματα ακριβείας», προκειμένου να ακινητοποιούν πολύ μακριά τους τον εχθρό. Η κυβέρνηση υπόσχεται ότι όλα αυτά θα γίνουν άμεσα, αλλά έως τώρα δεν έχει εξηγήσει πού θα βρει τα χρήματα, ή μάλλον από πού θα κόψει τα χρήματα προκειμένου να κάνει τις αμυντικές της αγορές. Ίσως γι’ αυτό δεν υπάρχουν ακόμη σημαντικές ενστάσεις για τα μεγαλόπνοα αμυντικά σχέδια, αν και πολλοί αναρωτιούνται αν η Αυστραλία είναι όντως σε θέση να κάνει πραγματικότητα τις φιλοδοξίες της και ιδιαίτερα χωρίς να θυμώσει επικίνδυνα πολύ τους Κινέζους.
Απρόβλεπτοι εχθροί και ακόμη πιο απρόβλεπτες συμμαχίες
Η Κίνα είναι ο μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος της Αυστραλίας, ιδιαίτερα από τότε που ήρε τους εμπορικούς περιορισμούς προς αυτήν, όμως τα τρία τέταρτα των Αυστραλών πιστεύουν ότι μέσα στα επόμενα 20 χρόνια θα αποτελέσει μεγάλο στρατιωτικό κίνδυνο για τη χώρα τους. Και αυτό ίσως αποτελέσει όπλο στα χέρια της τωρινής και των μελλοντικών κυβερνήσεων, προκειμένου να αλλάξουν εντελώς το αμυντικό δόγμα της χώρας. Για να συμβεί αυτό, θα πρέπει να αλλάξουν κι άλλα πολλά. Επί του παρόντος, ο στρατός είναι υποβαθμισμένος και υποστελεχωμένος και αυτό υπογραμμίζεται στην έκθεση, η οποία τονίζει ότι πλέον η Αυστραλία θα χρειαστεί όχι απλώς κυβερνητική, αλλά εθνική συναίνεση για να διασφαλίσει ένα ήρεμο και ειρηνικό μέλλον. Εν ολίγοις, όλοι συμφωνούν ότι η χώρα πρέπει να εξοπλιστεί, αλλά ίσως πάψουν να είναι τόσο ενθουσιώδεις όταν έρθει ο πρώτος λογαριασμός.
Στην έκθεση, εκτός από όλα αυτά τα λίγο έως πολύ προβλέψιμα, περιλαμβάνεται και ένα μεγάλο τμήμα αφιερωμένο στον μεγαλύτερο και πιο άμεσο εχθρό που αντιμετωπίζει η Αυστραλία και στις επιπτώσεις του στην αμυντική της ικανότητα: την κλιματική αλλαγή. Οι συντάκτες της έκθεσης, για παράδειγμα, προειδοποιούν με αυστηρότητα ότι το μελλοντικό αμυντικό δόγμα της χώρας πρέπει να αποφύγει με κάθε κόστος τη χρήση ορυκτών καυσίμων. Είναι η πρώτη φορά που μια χώρα τέτοιου μεγέθους αναγνωρίζει μια μη παραδοσιακή απειλή ως μέρος του στρατηγικού της σχεδιασμού. Αυτό είναι εξαιρετικά σημαντικό, διότι ίσως ανοίξει τον δρόμο και σε άλλες χώρες να κάνουν το ίδιο.
Το άλλο πολύ σημαντικό είναι ότι το νέο αμυντικό δόγμα της Αυστραλίας μπορεί να μην την απομακρύνει από την Ουάσιγκτον, αλλά επίσης για πρώτη φορά τη βάζει σε ένα εντελώς διαφορετικό πλέγμα σκέψης και δράσης: Αν οι ΗΠΑ δεν μπορούν πλέον να προστατεύσουν αποτελεσματικά τις χώρες και τα θαλάσσια περάσματα του Ινδικού και του Ειρηνικού Ωκεανού, τότε στη θέση τους θα πρέπει να το κάνουν οι άλλες χώρες που έχουν και πολύ πιο απτά συμφέροντα στην περιοχή, πολύ απλά διότι βρίσκονται σε αυτήν· η Ιαπωνία, η Ινδία και η Αυστραλία είναι οι ισχυρότερες από αυτές και ίσως στο μέλλον, με κάποια μορφή μεταξύ τους συμμαχίας, αντικαταστήσουν τη μία και μοναδική υπερδύναμη που έκανε τη δουλειά μέχρι τώρα. Είναι μια τάση που υπάρχει και αλλού στον κόσμο. Δεν θα σημάνει μέσα σε μια νύχτα το τέλος των υπερδυνάμεων, αλλά ίσως σημάνει το τέλος της απόλυτα πολωτικής λογικής πάνω στην οποία κινείται εδώ και πολύ καιρό ο κόσμος.
