Οι εκπρόσωποι των κομμάτων της δημοκρατικής αντιπολίτευσης στην Πολωνία έτριβαν τα μάτια τους όταν έλαβαν τα αποτελέσματα μιας δημοσκόπησης, την οποία χρηματοδότησαν μέσω crowdfunding ελλείψει πόρων. Ακόμα κι αν κατέβαιναν όλοι μαζί, τα ποσοστά τους θα παρέμεναν κάτω από 40%. Όταν μιλάμε για δημοκρατική αντιπολίτευση, εννοούμε όλα τα κόμματα από την κεντροδεξιά Πλατφόρμα Πολιτών μέχρι την Αριστερά της Λέβιτσα.
Η Συνομοσπονδία της οργής
Το κυβερνών κόμμα του Νόμου και της Δικαιοσύνης (PiS), που βρίσκεται στο τιμόνι της χώρας με αυταρχισμό από το 2019, παραμένει αδιαμφισβήτητος πρωταγωνιστής, με ποσοστά κοντά στο 40%. Αλλά το πιο ανησυχητικό είναι η ενίσχυση ενός κόμματος που βρίσκεται ακόμα πιο δεξιά του και φαίνεται να καταφέρνει να ενώσει τον συγκεκριμένο χώρο. Η Κονφεντεράτσια, η Συνομοσπονδία Ελευθερίας και Ανεξαρτησίας, όπως είναι το επίσημο όνομά της, φαίνεται να παίρνει ποσοστά ίσως και υπερδιπλάσια από το 6,81% που είχε συγκεντρώσει τέσσερα χρόνια πριν, λαμβάνοντας τότε 11 έδρες από τις 460 του Σέιμ, του πολωνικού Κοινοβουλίου.
Τότε είχε αποτελέσει έναν πολιτικό νεωτερισμό και πολλοί είχαν προβλέψει ότι θα ξεφουσκώσει, όπως συνέβη κατά καιρούς και με άλλα κόμματα, συνήθως κάποιων τηλεοπτικών «προσωπικοτήτων», που πούλησαν λαϊκισμό και μπήκαν για μια θητεία στο Κοινοβούλιο. Όμως το συγκεκριμένο κόμμα φαίνεται πως ήρθε για να μείνει, αφού ο οργισμένος αντισυστημισμός, που ενισχύθηκε την περίοδο της πανδημίας, έχει κυριεύσει ένα σημαντικό κομμάτι της κοινωνίας. Πρόκειται για ανθρώπους που αισθάνονται «ριγμένοι» και είναι έτοιμοι να ακολουθήσουν οποιονδήποτε υπόσχεται να καθαρίσει με τα παραδοσιακά κόμματα, αυτά δηλαδή που έχουν παγιωθεί τα τελευταία χρόνια στη χώρα μετά τις πολλές μεταπτώσεις των δύο δεκαετιών έπειτα από την πτώση του προηγούμενου καθεστώτος.
Ιδιαίτερα ευάλωτοι απέναντι σε τέτοιες θεωρίες δείχνουν οι άντρες μεταξύ 18 και 39 ετών. Στην κατηγορία αυτή η Κονφεντεράτσια συγκεντρώνει ποσοστά που αγγίζουν το 60%. Ευτυχώς, το αντίστοιχο ποσοστό στην ίδια ηλικιακή κατηγορία στις γυναίκες είναι μόλις 7%. Αυτό είναι εύκολα εξηγήσιμο, αφού ένας από τους σημερινούς ηγέτες του κόμματος, που διαφημίζει τον σκληρό καθολικισμό, είχε ουσιαστικά ισχυριστεί πως οι γυναίκες δεν θα έπρεπε να ψηφίζουν. Συνολικά πάντως στις δημοσκοπήσεις το κόμμα συγκεντρώνει ποσοστά γύρω στο 12%, και μάλιστα ξεπερνά το 15% αν το ερώτημα διατυπωθεί με τη μορφή «Θα μπορούσατε να σκεφτείτε να ψηφίσετε το συγκεκριμένο κόμμα;».
Κυριαρχία στην επαρχία
Οπως συμβαίνει παραδοσιακά με τέτοιου τύπου κόμματα, τα ποσοστά του είναι ιδιαίτερα ανεβασμένα στις επαρχιακές πόλεις και στις αγροτικές περιοχές. Ο ηγέτης του αγροτικού συνεταιρισμού Agrounia Μίχαλ Κολοτζιέτσακ εμφανίζεται σε συγκεντρώσεις της Συνομοσπονδίας και μοιράζει δωρεάν φρούτα και ζαρζαβατικά.
Οι δύο ηγέτες του κόμματος Κρίστοφ Μπόζακ και Σλάβομιρ Μέντσεν αντικατέστησαν την προηγούμενη, γηραιότερη γενιά ηγεσίας και δείχνουν ικανοί να συνεχίζουν να τρέφονται από αυτό το «ακροδεξιό πλαγκτόν», όπως το αποκαλούν οι επιστήμονες, το οποίο παραμένει σταθερό στη χώρα. Θεωρείται σχεδόν σίγουρο ότι θα αποτελέσουν την τρίτη δύναμη στις επόμενες εκλογές, καταφέρνοντας να δώσουν μια «προοπτική» σε έναν πολυδιασπασμένο χώρο που κάποιες φορές εκπροσωπήθηκε από αλλοπρόσαλλες και συχνά γραφικές προσωπικότητες.
Η διαφορά της πολωνικής Ακροδεξιάς σε σχέση με εκείνη άλλων ανατολικών χωρών είναι ότι εδώ δεν υπάρχει κανένα περιθώριο για φιλορωσικές θεωρίες - αποφεύγουν πάντως να επικρίνουν ανοιχτά τη Ρωσία. Εσχάτως στρέφονται περισσότερο στην εκμετάλλευση της δυσαρέσκειας που υπάρχει απέναντι στη μακρά παραμονή στη χώρα των Ουκρανών προσφύγων. «Δεν είναι υποχρέωση των σκληρά εργαζόμενων Πολωνών να συντηρούν τους πολίτες άλλων χωρών» είναι το σύνθημα που αντηχεί όλο και περισσότερο στις συγκεντρώσεις τους.
Αλλος αγαπημένος εχθρός τους το τελευταίο διάστημα είναι οι «τρελοί με την οικολογία». Ουσιαστικά αρνούνται την κλιματική κρίση και μιλούν για το δικαίωμα των Πολωνών να έχουν «δύο αυτοκίνητα, εξοχικό και να ταξιδεύουν με αεροπλάνο για διακοπές όποτε το επιθυμούν». Το γεγονός ότι τα χαμηλότερα κοινωνικά στρώματα δεν έχουν απαραιτήτως τη δυνατότητα να υλοποιήσουν κάτι τέτοιο ελάχιστα τους απασχολεί. Το πόσο έχουν επηρεάσει τέτοιες θέσεις το κυβερνών κόμμα φαίνεται από την αλλαγή της στάσης του σε ζητήματα πράσινης μετάβασης, και ειδικά στο θέμα της σταδιακής κατάργησης των κινητήρων εσωτερικής καύσης. Η κυβέρνηση της Βαρσοβίας προ ημερών διεμήνυσε ότι θα επιδιώξει να αναβάλει την εφαρμογή αυτού του μέτρου στη χώρα από το 2035. Αυτό είναι μια μικρή πρόγευση της επίδρασης της Κονφεντεράτσια στον δημόσιο διάλογο, που αναμένεται να ενισχυθεί τους επόμενους μήνες.
Το μοντέλο των αυτοδημιούργητων
Οι Κρίστοφ Μπόζακ και Σλάβομιρ Μέντσεν είναι και αυτοί κάτω των 40 ετών, όπως το βασικό κοινό τους, το οποίο «ψαρεύουν» με έναν εξαιρετικά επιθετικό λόγο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Ο Μέντσεν έχει 700.000 ακόλουθους στο TikTok, 400.000 στο Telegram και 300.000 στο Facebook. Σε σύντομα βίντεο απαντά σε «αστείες» ερωτήσεις του τύπου «Να βάλω ανανά στην πίτσα; Όχι, αυτό δεν ταιριάζει», τις οποίες μετά διανθίζει και με πολιτικά συνθήματα: «Σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να ψηφίζετε Αριστερά».
Ο αδελφός του είχε βάλει στον λογαριασμό του στο Facebook το σύνθημα «Σφαγή αριστερών» και διαλαλεί σε εκδηλώσεις το παλιό σύνθημα των Πολωνών ακροδεξιών: «Ο κόκκινος όχλος» πρέπει να αντιμετωπίζεται «με σφυρί και δρεπάνι».
Οι δύο τους εμφανίζονται ως επιτυχημένοι και αυτοδημιούργητοι, σε μια εποχή που το όνειρο που υπήρχε στα τέλη του περασμένου αιώνα για γρήγορη ανέλιξη και πλουτισμό έχει μάλλον ξεθωριάσει. Ο εθνικισμός τους δεν μπορεί να κρύψει παραδοσιακά νεοφιλελεύθερα συνθήματα για μείωση της φορολογίας, απαξίωση των επιδομάτων και όσων τα χρειάζονται και εμπιστοσύνη στην ιδιωτική πρωτοβουλία. Είναι ενδεικτικό ότι με μια ανάσα υπόσχονται «Μια Πολωνία χωρίς Εβραίους, χωρίς “αδελφές”, χωρίς φόρους και χωρίς τα δεσμά της Ε.Ε.». Συχνά φλερτάρουν και με τους περιθωριακούς μεν, αλλά υπαρκτούς λάτρεις της μοναρχίας, γνωρίζοντας ότι τα αντισυστημικά αισθήματα του κοινού στο οποίο απευθύνονται ενεργοποιούνται με επιθέσεις εναντίον της «ευτελισμένης δημοκρατίας» που καθοδηγείται από το εξωτερικό και επιδιώκει την άλωση της Πολωνίας.
