«Η πρόσκληση σήμερα για την ενημέρωση περνά ασφαλώς από το χαρτί στο Διαδίκτυο, αλλά η έντυπη εφημερίδα αποτελεί ακόμη ένα εργαλείο που πρέπει κανείς να το χρησιμοποιεί συνδυάζοντας τις τεχνολογικές εξελίξεις με τη μάχη των ιδεών. Η κρίση των εφημερίδων της Αριστεράς στην Ιταλία δεν προκλήθηκε μόνο από την κρίση του έντυπου Τύπου, αλλά από το γεγονός ότι δεν είχαν κάτι να πουν. Το ίδιο μπορεί να συνέβαινε εάν είχαν έναν απλό ιστότοπο» τόνισε στην ΑΥΓΗ η Λουτσιάνα Καστελίνα, από τα ιδρυτικά στελέχη του Μανιφέστο και, μεταξύ άλλων, πρώην διευθύντρια της Λιμπερατσιόνε.
* Βρισκόμαστε στην τελική ευθεία για την εκλογή του νέου Προέδρου της Δημοκρατίας και δυστυχώς τα ονόματα που ακούγονται περισσότερο είναι αυτά του Ντράγκι και του Μπερλουσκόνι...
Όλα αυτά που βλέπουμε οφείλονται στο γεγονός ότι η δημοκρατία βρίσκεται σε κρίση. Τα κόμματα έχουν χάσει τον ρόλο τους, δεν μπορούν να ελκύσουν τον κόσμο, να τον συνειδητοποιήσουν, να του επιτρέψουν να συμμετάσχει στις διαδικασίες των πολιτικών επιλογών. Έχουν αδειάσει τη δημοκρατία και δεν υπάρχουν πολιτικές δυνάμεις με ένα πρόγραμμα που να αντιπαρατίθεται με άλλα προγράμματα. Υπάρχουν μόνο άτομα, τάσεις κομμάτων που αντιπαρατίθενται, ομάδες εξουσίας.
Έτσι, όταν πας να εκλέξεις τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, μπορούν να συμβούν τα πάντα. Ας μην ξεχνάμε ότι πάνω από 100 βουλευτές άλλαξαν κόμμα κατά τη διάρκεια της θητείας της Βουλής και δεν πρέπει να απαντήσουν σε καμιά συλλογικότητα για τις πράξεις τους και κανείς δεν ξέρει τι σκέφτονται. Όλα έχουν πλέον τη μορφή του τυχαίου.
Αυτή τη στιγμή δεν έχουμε υποψηφίους πολιτικούς, αλλά έναν τραπεζίτη και έναν επιχειρηματία. Η πιθανή εκλογή του Ντράγκι στην Προεδρία της Δημοκρατίας εξαρτάται από τη διάθεση να πάμε σε εκλογές, που τις φοβούνται όλοι και κυρίως οι βουλευτές και οι γερουσιαστές, γιατί με τον νέο νόμο οι μισοί από αυτούς δεν θα ξαναπεράσουν την πόρτα της Βουλής και της Γερουσίας εξαιτίας της δραστικής μείωσης του αριθμού τους.
Πρέπει να ανοικοδομήσουν τη δημοκρατία από τα κάτω, σε κάθε πόλη, δήμο, περιοχή, με νέες μορφές δημοκρατικής συμμετοχής, που να δίνουν ψυχή και αίμα στους αντιπροσωπευτικούς δημοκρατικούς θεσμούς, γιατί χωρίς τα υπόλοιπα η αντιπροσωπευτική δημοκρατία είναι κενή.
* Σήμερα ο έντυπος Τύπος αντιμετωπίζει τεράστια προβλήματα, αλλά βλέπουμε το Μανιφέστο να συνεχίζει την πορεία του...
Σήμερα όλες οι έντυπες εφημερίδες αντιμετωπίζουν μια μεγάλη κρίση, όπως και το Μανιφέστο, γιατί διαβάζονται από λιγότερους αναγνώστες. Καταφέρνουν να επιβιώσουν γιατί έχουν και μια online έκδοση, που ενισχύεται διαρκώς περισσότερο. Το ίδιο συμβαίνει και με το Μανιφέστο. Η έντυπη έκδοση παραμένει, αλλά αυτή που φέρνει τα μεγαλύτερα έσοδα, όπως από τη διαφήμιση, είναι η online έκδοση. Έτσι μπορεί να έχει ειδήσεις σε 24ωρη βάση, που είναι σε πολλά πράγματα ίδιες με την έντυπη, που ανεβαίνει όλη στο Διαδίκτυο.
* Η επιλογή να παραμείνει στο περίπτερο δεν ήταν εύκολη...
Είχαμε μια μεγάλη αντιπαράθεση για πολλά πράγματα, με την κυρίαρχη άποψη να υποστηρίζει πριν από χρόνια ότι πολύς κόσμος δεν ήξερε να χρησιμοποιεί κομπιούτερ. Στην Ιταλία είχαμε πέντε εφημερίδες της Αριστεράς, αλλά επιβίωσε μόνο το Μανιφέστο. Το Αβάντι του Σοσιαλιστικού Κόμματος χάθηκε μαζί με τον Κράξι και τα σκάνδαλά του, η Ουνιτά έκλεισε κυρίως για πολιτικούς λόγους, η Παέζε Σέρα της Ρώμης και οι εφημερίδες της Νέας Αριστεράς, το Μανιφέστο, η Καθημερινή των Εργαζομένων και ο Διαρκής Αγώνας, που εξέφραζαν τις αντίστοιχες πολιτικές ομάδες. Οι εφημερίδες αυτές έκλεισαν για πολιτικούς λόγους.
Η Ουνιτά δεν υπάρχει γιατί δεν υπάρχει το Κομμουνιστικό Κόμμα, που είχε ιδέες για το τι σημαίνει εφημερίδα. Το Δημοκρατικό Κόμμα δεν το ενδιαφέρει να έχει μια εφημερίδα. Αυτή είναι η αλήθεια. Όταν το Δημοκρατικό Κόμμα αντιμετώπισε οικονομικά προβλήματα, μια από τις πρώτες περικοπές αφορούσε το κλείσιμο της Ουνιτά, γιατί δεν το ενδιέφερε να έχει μια εφημερίδα. Ένα κόμμα έχει μια εφημερίδα όταν θέλει να πει πράγματα και να παλέψει μέσα στην κοινωνία. Το Δημοκρατικό Κόμμα λέει διαρκώς και λιγότερα και δεν κάνει σχεδόν τίποτα.
Αποφάσισαν να γίνουν σαν το αμερικανικό Δημοκρατικό Κόμμα και να κάνουν πολιτική διαμέσου άλλων εφημερίδων. Το Δημοκρατικό Κόμμα δεν είναι ένα πραγματικό κόμμα, αλλά μια ομάδα γνώμης, ένα κόμμα γνώμης, που προσπαθεί να εκφραστεί από τις μεγάλες εφημερίδες. Δεν το ενδιαφέρει να έχει μια εφημερίδα για να απευθύνεται στον κόσμο του και την κοινωνία. Γιατί για να λέμε την αλήθεια, για να το κάνεις αυτό, πρέπει να έχεις και ένα σχέδιο.
* Το Μανιφέστο παρέμεινε όμως, και μάλιστα ως «κομμουνιστική» εφημερίδα...
Ναι, βέβαια, είχαμε μια έντονη συζήτηση γι’ αυτό το θέμα, με την πλειοψηφία να επιλέγει να συνεχίσουνε να λεγόμαστε «κομμουνιστική καθημερινή εφημερίδα».
* Επίσης παραμένει ένας συνεταιρισμός...
Από την αρχή της δημιουργίας του ήταν ένας συνεταιρισμός. Αλλά ο παλιός συνεταιρισμός οδηγήθηκε στην πτώχευση κάποια στιγμή. Ο συνεταιρισμός του Μανιφέστο το οδήγησε να έχει 170 συντάκτες, που κανείς δεν ήθελε να αποχωρήσει και κανείς δεν μπορούσε να απολύσει κανέναν. Στο τέλος ήταν αδύνατον να στηριχθεί οικονομικά.
Θα θυμάσαι ότι είχαμε μια μεγάλη ρήξη στο εσωτερικό μας, που εκφράστηκε εν ολίγοις με τη μορφή των παλιών, των γέρων, σε αντίθεση με τους νέους, που οδήγησε σε αποχωρήσεις...
* Οπως αυτές της Ροσάνα Ροσάντα και η δική σου...
Οι παλιοί, οι γέροι, φύγαμε και οι νέοι παρέμειναν σε μια πιο αδύναμη εφημερίδα. Ήταν όμως πάρα πολύ ικανοί να δημιουργήσουν έναν νέο συνεταιρισμό, με πολύ λιγότερα άτομα, και να εκμεταλλευτούν τους νόμους για τις εκδόσεις των συνεταιρισμών και να αγοράσουν τον τίτλο της εφημερίδας με μια μεγάλη εκστρατεία στήριξης, γιατί τα μέλη του συνεταιρισμού είχαν την προτεραιότητα στην επαναγορά του τίτλου της εφημερίδας.
Με αιχμή τη Ραντζέρι και τον Ντι Φραντσέσκο ξαναγόρασαν την εφημερίδα και έτσι δεν κατέληξε σε κάποιον εκδότη ή επιχειρηματία. Κατάφεραν να σώσουν την εφημερίδα. Μετά από λίγα χρόνια επιστρέψαμε στο Μανιφέστο με τη Ροσάντα, για να γράφουμε ασφαλώς και όχι ως μέλη του συνεταιρισμού. Βοήθησα επίσης να επιστρέψουν και άλλοι στο Μανιφέστο για να ανακτήσει την ποιότητα που είχε.
* Ποια είναι η σχέση του Μανιφέστο με το κοινό του;
Η εφημερίδα δεν πουλάει πάρα πολλά φύλλα, αλλά διαβάζεται πάρα πολύ. Η έντυπη έκδοση έχει πολύ περισσότερους αναγνώστες, γιατί μπαίνει στα πανεπιστήμια και σε συλλογικότητες, χώρους αναψυχής με αποτέλεσμα να πολλαπλασιάζονται οι αναγνώστες της. Η online έκδοση έχει μια καλή επισκεψιμότητα και την παρακολουθεί πολύ κόσμος, εάν κρίνω από την ταχύτητα διάδοσης στο Διαδίκτυο των άρθρων που γράφω. Το ίδιο συμβαίνει με όλους και όλες που γράφουν.
Πρέπει να γίνει κατανοητό ότι όλες οι συζητήσεις και αντιπαραθέσεις του διάχυτου κόσμου της ιταλικής Αριστεράς διεξάγονται κυρίως μέσα από το Μανιφέστο. Αυτή είναι η δύναμη της εφημερίδας, σε αυτή γράφουν όλοι, ακόμη και όσοι δεν σκέφτονται τα ίδια και δεν έχουν καμία σχέση με την ιστορία του. Δεν είναι μια «κομματική» εφημερίδα, αλλά ένα σημαντικό σημείο αναφοράς και γνώμης. Αυτό βέβαια δεν μας διασφαλίζει από το να μην γράφονται και μεγάλες ανοησίες καμιά φορά.
* Το Μανιφέστο φαίνεται να επιβίωσε και χάρις στις διαρκείς και πολύπλευρες καμπάνιες στήριξής του...
Είναι αλήθεια. Είχαμε φθάσει στο σημείο να εκδώσουμε και μετοχές, αλλά «δυστυχώς επτωχεύσαμεν». Από την έκδοσή του μέχρι σήμερα έχουμε κάνει άπειρες εκστρατείες στήριξης. Διαχρονικά εκδίδουμε πάρα πολλά ένθετα, ειδικά τεύχη, εκδόσεις. Τα ένθετα λειτουργούν ως εκστρατείες πώλησης και χρηματικής ενίσχυσης. Με τα 50χρονα της εφημερίδας κάνανε ειδικές εκδόσεις με άρθρα της από τη δεκαετία του 1970, του 1980, κ.ο.κ., που έχουν εξαιρετικές πωλήσεις.
* Μπορούμε να πούμε ότι το Μανιφέστο αποτελεί μια «σχολή δημοσιογραφίας»;
Αυτό το ξέρουν όλοι και δεν είναι κοινό μυστικό. Πέρα από αυτό, το Μανιφέστο έχει τα καλύτερα εξώφυλλα και πρώτους τίτλους και τους καλύτερους τίτλους εδώ και χρόνια στην ιταλική ειδησεογραφία.
* Υπάρχει όμως και ένας νόμος για τη στήριξη των εκδόσεων των συνεταιρισμών και των εκδόσεων γνώμης;
Αυτό αποτέλεσε μια μεγάλη κατάκτηση, αλλά οι κυβερνήσεις περικόπτουν διαρκώς περισσότερο τους πόρους. Το Κίνημα Πέντε Αστέρων εξαπέλυσε μεγάλη επίθεση εναντίον της στήριξης του συνεταιριστικού Τύπου, των εκδόσεων και της χρηματοδότησης των κομμάτων, ενώ αντίθετα στη Γαλλία υπάρχει ουσιαστική στήριξη στις αντίστοιχες εκδοτικές εμπειρίες.
* Ποια ήταν η σχέση σας με το κόμμα σας, το PdUP, και αργότερα με τα κόμματα της Αριστεράς;
Αυτή ήταν η πρώτη μεγάλη ρήξη μέσα στο Μανιφέστο, όταν η εφημερίδα στα τέλη της δεκαετίας του 1970 δήλωσε ότι θέλει να είναι αυτόνομη από το PdUP, με τη συντακτική ομάδα να θεωρεί ότι πρέπει να έχει μια δική της κριτική στάση και όχι αυτή της «γραμμής» του κόμματος. Η εφημερίδα κέρδισε την αυτονομία της, αλλά το γεγονός αυτό είχε προκαλέσει μεγάλη επίθεση από τις φιλελεύθερες δυνάμεις, που υπερασπίστηκαν την ελευθερία των δημοσιογράφων κατά του κακού κόμματος. Έτσι το PdUP έμεινε χωρίς εφημερίδα, μέχρι που μπήκαμε στο PCI.
Τότε είχαμε δημιουργήσει για μια περίπου πενταετία μια άλλη εβδομαδιαία εφημερίδα, την Ειρήνη και Πόλεμος, που διευθύναμε μαζί με τον Στέφανο Ροντοτά.
* Είχες αναλάβει επίσης τη διεύθυνση της Απελευθέρωσης, της εβδομαδιαίας εφημερίδας της Κομμουνιστικής Επανίδρυσης, μετά τη διάλυση του PCI...
Αυτή ήταν μια άλλη τρομερή εμπειρία. Η Liberazione - Απελευθέρωση θα έπρεπε να μείνει εβδομαδιαία, γιατί καλύπταμε τις καθημερινές ανάγκες ενημέρωσης από το Μανιφέστο. Κάποια στιγμή θέλησαν να την κάνουν καθημερινή εφημερίδα, όταν ήταν σαφές ότι δεν θα μπορούσε να σταθεί. Από την πρώτη στιγμή είχε μια εξαιρετικά χαμηλή κυκλοφορία και τελικά έκλεισε. Σε αυτή την ιστορία μεγάλο ρόλο έπαιξε και η ξεροκεφαλιά του Μπερτινότι και όσων τον υποστήριζαν. Δεν τους έφτανε το Μανιφέστο, ήθελαν να έχουν την εφημεριδούλα τους. Τελικά την κλείσανε και ησυχάσανε.
* Οταν ήσουν διευθύντρια, έπρεπε να ισορροπείς ας πούμε μεταξύ κομματικής γραμμής και ειδησεογραφίας;
Στην Κομμουνιστική Επανίδρυση βρεθήκαμε στην αρχή διαφορετικές τάσεις από τον ιταλικό κομμουνισμό. Υπήρχαν οι φιλοσοβιετικοί του PCI, στελέχη της νέας Αριστεράς που προέρχονται από την Προλεταριακή Δημοκρατία, πολλά στελέχη της αριστερής τάσης του PCI και του παλιού PdUP, από τον Γκαραβίνι έως εμένα και τον Μάγκρι.
Κάθε εβδομάδα έφθαναν στο τραπέζι κείμενα υπογεγραμμένα από τους χειρότερους εκπροσώπους ενός κομμουνισμού που κατέρρευσε και που δεν ήθελα να ακούσω. Πώς να δημοσιεύσουμε ένα κείμενο ή μια συνέντευξη του γιου του Τσαουσέσκου ή του ξαδέλφου του Μπρέζνιεφ;
Ο Ντιλιμπέρτο έφθασε στο σημείο να εκδώσει μια εσωτερική εγκύκλιο του κόμματος ζητώντας από τα μέλη της Κομμουνιστικής Επανίδρυσης να μην γίνονται συνδρομητές στην εφημερίδα του κόμματος επειδή δεν δημοσιεύαμε όλες αυτές τις ανοησίες. Με θεωρούσε την «Πέμπτη Φάλαγγα» του Μανιφέστο.
Παραδόξως, όταν πέθανε ο Κοσούτα, η οικογένειά του μου ζήτησε να γράψω εγώ τον επικήδειο, γνωρίζοντας πολύ καλά ότι ήμουν από την άλλη πλευρά. Ο Μπερτινότι έκανε ότι δεν ήξερε. Τελικά στο τέλος μπορούσαμε να συνεννοηθούμε καλύτερα με τον Κοσούτα παρά με την ομάδα του Μπερτινότι.
* Σήμερα υπάρχουν πολλοί σοβαροί ενημερωτικοί ιστότοποι της Αριστεράς;
Υπάρχουν αρκετοί ιστότοποι που θα έλεγα περισσότερο ότι αντικαθιστούν τα παλιά περιοδικά της Αριστεράς με πολύ καλές αναλύσεις και σχόλια. Ορισμένοι έχουν δημιουργηθεί από ακτιβιστές και άτομα με δημοσιογραφική εμπειρία ή από ομάδες διανοούμενων, με αποτέλεσμα να έχουν ένα υψηλό επίπεδο. Ορισμένοι από αυτούς τους ιστότοπους εκδίδουν ηλεκτρονικά ένθετα και βιβλία. Αποτελούν σοβαρούς χώρους διακίνησης και διαμόρφωσης ιδεών. Δεν καλύπτουν όμως την καθημερινή ειδησεογραφία και πληροφόρηση, όπως κάνει μια εφημερίδα ή η online έκδοσή της.
Μια έντυπη εφημερίδα, μια online έκδοσή της ή έναν ιστότοπο τα φτιάχνεις πάντως όταν έχεις κάτι να πεις, όταν έχει ιδέες και θες να τις ανταλλάξεις με τις ιδέες των άλλων. Η βιωσιμότητά τους εξαρτάται από τη ζωντάνια, την αμεσότητα και τα ανοιχτά παράθυρα που μπορεί να προσφέρουν στον κόσμο. Το αναγνωστικό κοινό υπάρχει, αλλά θέλει και να διαβάσει κάτι.
