Σημαντική οπισθοχώρηση στις θεμελιώδεις ελευθερίες, τη λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών και την απόδοση δικαιοσύνης στην Τουρκία, διαπιστώνει η Κομισιόν στην έκθεση για τις προς ένταξη στην ΕΕ χώρες και την πρόοδο την οποία έχουν καταγράψει.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κάνει λόγο για σοβαρές ανησυχίες, αναφορικά με τη συνεχιζόμενη επιδείνωση του κράτους δικαίου, των θεμελιωδών δικαιωμάτων και της ανεξαρτησίας του δικαστικού σώματος καθώς αυτά δεν αντιμετωπίστηκαν αξιόπιστα από την Τουρκία. Η Τουρκία πρέπει να αντιστρέψει αυτήν την αρνητική τάση ως θέμα προτεραιότητας με την αντιμετώπιση της αποδυνάμωσης των αποτελεσματικών ελέγχων και ισορροπιών στο πολιτικό σύστημα.
Την ίδια στιγμή, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, αναφορικά με την γειτονική χώρα, εντοπίζει θετικά σημεία στην οικονομία και στο προσφυγικό, υπογραμμίζοντας ότι η ΕΕ είναι έτοιμη να συνεργαστεί με την Τουρκία με σταδιακό, αναλογικό και αναστρέψιμο τρόπο, χαιρετίζοντας την αποκλιμάκωση στην Ανατολική Μεσόγειο.
Στην ίδια έκθεση, επισημαίνεται ότι σε περίπτωση ανανέωσης μονομερών ενεργειών ή προκλήσεων που παραβιάζουν το διεθνές δίκαιο, η ΕΕ θα χρησιμοποιήσει όλα τα μέσα και τις επιλογές που έχει στη διάθεσή της, προκειμένου να υπερασπιστεί τα συμφέροντά της και των κρατών-μελών της, ενώ αναμένει από την Τουρκία να υποστηρίξει ενεργά τις διαπραγματεύσεις για μια δίκαιη, ολοκληρωμένη και βιώσιμη επίλυση του Κυπριακού στο πλαίσιο του ΟΗΕ, σύμφωνα με τα σχετικά ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών και σύμφωνα με τις αρχές στις οποίες βασίζεται η ΕΕ, ενώ υπογραμμίζεται ότι δεν πρέπει να υπάρχουν μονομερείς ενέργειες που θα μπορούσαν να αυξήσουν τις εντάσεις στο νησί και να υπονομεύσουν την επιστροφή στις συνομιλίες.
Όσον αφορά στο προσφυγικό-μεταναστευτικό, αναφέρεται στην έκθεση ότι η Τουρκία σημείωσε κάποια πρόοδο. «Μετά τα περιστατικά του Μαρτίου 2020 όταν η Τουρκία ενθάρρυνε ενεργά μετανάστες και πρόσφυγες να ακολουθήσουν το χερσαίο δρομολόγιο προς την Ευρώπη μέσω της Ελλάδας, η κατάσταση τελικά αποκλιμακώθηκε. Έγινε κάποια πρόοδος ως προς την ενίσχυση της ικανότητας επιτήρησης και προστασίας των ανατολικών χερσαίων συνόρων».
Σημειώνεται επίσης ότι «η δήλωση ΕΕ-Τουρκίας του Μαρτίου 2016 συνέχισε να αποδίδει αποτελέσματα και η Τουρκία συνέχισε να διαδραματίζει βασικό ρόλο στην αντιμετώπιση της μετανάστευσης κατά μήκος της Ανατολικής Μεσογείου» και «στη φιλοξενία του μεγαλύτερου προσφυγικού πληθυσμού στον κόσμο».
Αναφέρεται ακόμη ότι η Επιτροπή τον Ιούνιο του 2021 πρότεινε να διατεθούν 3 δισ. ευρώ σε πρόσθετη βοήθεια για τους πρόσφυγες από τη Συρία και τις κοινότητες υποδοχής στην Τουρκία. Τέλος, η Κομισιόν υπενθυμίζει τη σημασία της συνεχούς εφαρμογής τής δήλωσης, συμπεριλαμβανομένων των επιστροφών και της αποτροπής των παράτυπων διαδρομών μετανάστευσης».
Αναφορικά με τα Βαρώσια, η Τουρκία πρέπει να πάρει πίσω άμεσα τις μονομερείς ενέργειες που ανακοινώθηκαν στις 20 Ιουλίου 2021 και όλα τα βήματα που έγιναν για τα Βαρώσια από τον Οκτώβριο του 2020 που αντιβαίνουν στα σχετικά ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ.
Η έκθεση σημειώνει ότι από τον Δεκέμβριο του 2020, «παρατηρήθηκε μια πιο θετική δυναμική στις σχέσεις ΕΕ-Τουρκίας μετά την αποκλιμάκωση στην Ανατολική Μεσόγειο μέσω της διακοπής των παράνομων δραστηριοτήτων έρευνας και γεώτρησης υδρογονανθράκων από την Τουρκία στις θαλάσσιες ζώνες τής Κύπρου και της Ελλάδας και την επανέναρξη των διερευνητικών επαφών μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδας τον Ιανουάριο 2021. Αυτές οι συνομιλίες θα πρέπει να παραμείνουν ένα πολύτιμο κανάλι επικοινωνίας μεταξύ των δύο πλευρών για την εξεύρεση κοινού τόπου για την έναρξη των διαπραγματεύσεων για την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας».
«Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Μαρτίου 2021 χαιρέτισε αυτές τις εξελίξεις. Επιπλέον, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο επιβεβαίωσε ότι η ΕΕ θα παραμείνει προσηλωμένη στην προάσπιση των συμφερόντων της και των κρατών-μελών της, καθώς και στη διατήρηση της περιφερειακής σταθερότητας. Ο Έλληνας υπουργός Εξωτερικών επισκέφθηκε την Άγκυρα στις 15 Απριλίου και ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών επισκέφθηκε την Αθήνα στις 30-31 Μαΐου όπου διαπιστώθηκε η αμοιβαία επιθυμία για προώθηση μιας θετικής ατζέντας. Ο Έλληνας πρωθυπουργός και ο Τούρκος Πρόεδρος συναντήθηκαν στις 14 Ιουνίου» σημειώνεται.
Αναφέρεται επίσης πως «όπως τονίστηκε από το Συμβούλιο, και απορρέει από τις υποχρεώσεις υπό το Διαπραγματευτικό Πλαίσιο, αναμένεται από την Τουρκία να δεσμευτεί κατηγορηματικά για σχέσεις καλής γειτονίας, διεθνείς συμφωνίες και ειρηνική επίλυση διαφορών με προσφυγή, εάν είναι απαραίτητο, στο Διεθνές Δικαστήριο».
Με την έκθεση καλείται η Τουρκία «να αποφύγει απειλές και ενέργειες που βλάπτουν τις σχέσεις καλής γειτονίας, να εξομαλύνει τις σχέσεις της με την Κυπριακή Δημοκρατία και να σεβαστεί την κυριαρχία όλων των κρατών-μελών της ΕΕ στα χωρικά ύδατα και τον εναέριο χώρο τους καθώς και όλα τα κυριαρχικά τους δικαιώματα, συμπεριλαμβανομένου μεταξύ άλλων του δικαιώματος έρευνας και εκμετάλλευση φυσικών πόρων, σύμφωνα με το δίκαιο της ΕΕ και το διεθνές δίκαιο, ιδίως τη σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το δίκαιο της θάλασσας (UNCLOS)». «Κατά συνέπεια, η Τουρκία αναμένεται να απέχει από οποιεσδήποτε δραστηριότητες γεώτρησης υδρογονανθράκων στις θαλάσσιες ζώνες άλλων κρατών» επισημαίνεται.
Τέλος, στην αναφορά στο τουρκολιβυκό μνημόνιο σημειώνεται ότι «το διμερές μνημόνιο συνεννόησης για την οριοθέτηση των θαλάσσιων δικαιοδοσιών μεταξύ της Τουρκίας και της κυβέρνησης της Εθνικής Συμφωνίας της Λιβύης, που υπογράφηκε τον Νοέμβριο του 2019, εξακολουθεί να υφίσταται παρά το γεγονός ότι αγνόησε τα κυριαρχικά δικαιώματα της Ελλάδας στην εν λόγω περιοχή, παραβιάζει τα κυριαρχικά δικαιώματα των τρίτων κρατών, δεν συμμορφώνεται με τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το δίκαιο της θάλασσας και δεν μπορεί να παράγει νομικές συνέπειες για τρίτα κράτη».
Αναλυτικά η έκθεση της Κομισιόν:
Υπάρχουν σοβαρές ελλείψεις στη λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών της Τουρκίας. Η δημοκρατική οπισθοδρόμηση συνεχίστηκε κατά τον τελευταίο χρόνο. Οι διαρθρωτικές ελλείψεις του προεδρικού συστήματος παρέμειναν σε ισχύ. Οι βασικές συστάσεις του Συμβουλίου της Ευρώπης και των οργάνων του παραμένουν ανεκμετάλλευτες. Το τουρκικό Κοινοβούλιο συνέχισε να μην διαθέτει τα απαραίτητα μέσα για να θέσει την κυβέρνηση προ των ευθυνών της.
Η συνταγματική αρχιτεκτονική συνέχισε να συγκεντρώνει εξουσίες στο επίπεδο της Προεδρίας χωρίς να διασφαλίζει έναν υγιή και αποτελεσματικό διαχωρισμό των εξουσιών μεταξύ εκτελεστικής, νομοθετικής και δικαστικής εξουσίας. Ελλείψει ενός αποτελεσματικού μηχανισμού ελέγχου και εξισορρόπησης, η δημοκρατική λογοδοσία της εκτελεστικής εξουσίας εξακολουθεί να περιορίζεται στις εκλογές. Η στοχοποίηση των κομμάτων της αντιπολίτευσης συνεχίστηκε, μεταξύ άλλων με την αποδοχή από το Συνταγματικό Δικαστήριο κατηγορητηρίου από τον επικεφαλής εισαγγελέα του Ακυρωτικού Δικαστηρίου που αποσκοπούσε στο κλείσιμο του δεύτερου μεγαλύτερου κόμματος της αντιπολίτευσης, γεγονός που συνέβαλε στην αποδυνάμωση του πολιτικού πλουραλισμού στην Τουρκία. Κατά τη διάρκεια της περιόδου αναφοράς, ο Πρόεδρος απέλυσε δύο φορές τον διοικητή της Κεντρικής Τράπεζας.
Παρά τον τερματισμό της κατάστασης έκτακτης ανάγκης τον Ιούλιο του 2018, νομικές διατάξεις που παρέχουν έκτακτες εξουσίες στις κυβερνητικές αρχές και διατηρούν αρκετά περιοριστικά στοιχεία από την κατάσταση έκτακτης ανάγκης παρέμειναν ενσωματωμένες στο δίκαιο, γεγονός που συνέχισε να έχει σημαντικό αντίκτυπο στη δημοκρατία και τα θεμελιώδη δικαιώματα. Τον Ιούλιο του 2021, το κοινοβούλιο της Τουρκίας ενέκρινε νομοσχέδιο που παρατείνει τη διάρκεια αυτών των περιοριστικών στοιχείων της κατάστασης έκτακτης ανάγκης για ένα ακόμη έτος. Η Εξεταστική Επιτροπή για την κατάσταση έκτακτης ανάγκης δεν έχει ακόμη ολοκληρώσει την εξέταση των υποθέσεών της σχετικά με τους δημόσιους υπαλλήλους που απολύθηκαν με διάταγμα κατά τη διάρκεια της κατάστασης έκτακτης ανάγκης.
Η πίεση που άσκησε η κυβέρνηση συνασπισμού στους δημάρχους από τα κόμματα της αντιπολίτευσης αποδυνάμωσε περαιτέρω την τοπική δημοκρατία. Οι δήμαρχοι των κομμάτων της αντιπολίτευσης αντιμετώπισαν διοικητικές και δικαστικές έρευνες. Στα νοτιοανατολικά, οι βίαια απολυμένοι δήμαρχοι συνέχισαν να αντικαθίστανται από διορισμένους από την κυβέρνηση διαχειριστές, στερώντας από τους πολίτες την επιλεγμένη εκπροσώπηση. Στις περισσότερες περιπτώσεις, οι επερχόμενοι διαχειριστές διατήρησαν τις δημοτικές συνελεύσεις σε αναστολή λειτουργίας. Εκατοντάδες τοπικοί πολιτικοί και εκλεγμένοι αξιωματούχοι συνελήφθησαν με κατηγορίες που σχετίζονται με την τρομοκρατία.
Η κατάσταση στα νοτιοανατολικά παρέμεινε πολύ ανησυχητική. Η κυβέρνηση διεξήγαγε εγχώριες και διασυνοριακές επιχειρήσεις ασφαλείας και στρατιωτικές επιχειρήσεις στο Ιράκ και τη Συρία. Η κατάσταση ασφαλείας παρέμεινε επισφαλής στις παραμεθόριες περιοχές με επαναλαμβανόμενες τρομοκρατικές ενέργειες από το Εργατικό Κόμμα του Κουρδιστάν (PKK), το οποίο παραμένει στον κατάλογο προσώπων, ομάδων και οντοτήτων της ΕΕ που εμπλέκονται σε τρομοκρατικές ενέργειες. Η Ε.Ε. καταδίκασε απερίφραστα τις επιθέσεις του PKK και εξέφρασε την αλληλεγγύη της στις οικογένειες των θυμάτων. Ενώ η κυβέρνηση έχει νόμιμο δικαίωμα να καταπολεμά την τρομοκρατία, είναι σημαντικό να το κάνει σύμφωνα με το κράτος δικαίου, τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις θεμελιώδεις ελευθερίες. Τα αντιτρομοκρατικά μέτρα πρέπει να είναι αναλογικά. Δεν υπήρξαν εξελίξεις σχετικά με την επανέναρξη μιας αξιόπιστης πολιτικής διαδικασίας για την επίτευξη μιας ειρηνικής και βιώσιμης λύσης. Οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων και κόμματα της αντιπολίτευσης ανέφεραν σοβαρές παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από τις δυνάμεις ασφαλείας.
Περίπου 4 000 μέλη και αξιωματούχοι του Λαϊκού Δημοκρατικού Κόμματος (HDP) παραμένουν στη φυλακή, μεταξύ των οποίων και ορισμένοι βουλευτές. Τον Ιούνιο, το Συνταγματικό Δικαστήριο έκανε δεκτό κατηγορητήριο που ζητούσε το κλείσιμο του HDP, ζητώντας την πολιτική απαγόρευση 451 στελεχών του HDP, συμπεριλαμβανομένων των συμπροέδρων του κόμματος και όλων των πρώην και νυν βουλευτών και στελεχών, καθώς και το πάγωμα των τραπεζικών λογαριασμών του κόμματος. Στο Κοινοβούλιο εκκρεμούσαν αιτήματα της εισαγγελίας για την άρση της ασυλίας σχεδόν όλων των βουλευτών του HDP.
Στα θέματα της κοινωνίας των πολιτών, συνεχίστηκαν οι σοβαρές παλινωδίες. Η κοινωνία των πολιτών αντιμετώπισε συνεχείς πιέσεις και ο χώρος της ελεύθερης λειτουργίας της συνέχισε να μειώνεται περιορίζοντας την ελευθερία έκφρασης και την ελευθερία του συνεταιρίζεσθαι. Ο νέος νόμος για την πρόληψη της χρηματοδότησης της διάδοσης των όπλων μαζικής καταστροφής δημιουργεί ανησυχίες όσον αφορά πιθανούς περιορισμούς στις δραστηριότητες των υπερασπιστών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της κοινωνίας των πολιτών.
Το νομικό και θεσμικό πλαίσιο που διέπει τον τομέα της ασφάλειας και των πληροφοριών παρέμεινε αμετάβλητο με ενισχυμένη πολιτική εποπτεία των δυνάμεων ασφαλείας υπό το προεδρικό σύστημα. Η κυβέρνηση έλαβε μέτρα για την περαιτέρω εδραίωση του πολιτικού ελέγχου των δυνάμεων ασφαλείας.
Η Τουρκία έχει κάποιο επίπεδο προετοιμασίας/είναι μέτρια προετοιμασμένη στον τομέα της μεταρρύθμισης της δημόσιας διοίκησης. Δεν σημείωσε πρόοδο κατά την περίοδο αναφοράς. Η Τουρκία δεν διαθέτει ολοκληρωμένη ατζέντα για τη μεταρρύθμιση της δημόσιας διοίκησης και δεν διαθέτει επικεφαλής φορέα που να είναι υπεύθυνος για τη διαδικασία. Εξακολουθούν να υπάρχουν ανησυχίες σχετικά με τη λογοδοσία της διοίκησης και τη διαχείριση του ανθρώπινου δυναμικού. Εξακολουθεί να λείπει η πολιτική βούληση για τη μεταρρύθμιση. Αν και ο συντονισμός των πολιτικών μεταξύ των θεσμικών οργάνων της κεντρικής κυβέρνησης παρέμεινε ισχυρός, η χάραξη πολιτικής δεν βασίζεται σε στοιχεία ή δεν είναι συμμετοχική. Η πολιτικοποίηση της διοίκησης συνεχίστηκε. Η εκπροσώπηση των γυναικών παρέμεινε χαμηλή στα ανώτερα κλιμάκια της γραφειοκρατίας.
Το δικαστικό σύστημα της Τουρκίας βρίσκεται σε πρώιμο στάδιο προετοιμασίας. Η σοβαρή οπισθοδρόμηση που παρατηρείται από το 2016 συνεχίστηκε. Οι ανησυχίες παρέμειναν, ιδίως όσον αφορά τη συστημική έλλειψη ανεξαρτησίας της δικαιοσύνης και την αδικαιολόγητη πίεση που ασκείται στους δικαστές και τους εισαγγελείς. Το νέο σχέδιο δράσης για τα ανθρώπινα δικαιώματα προβλέπει ορισμένα θετικά μέτρα, αλλά δεν αντιμετωπίζει καμία από τις βασικές ελλείψεις που σχετίζονται με την ανεξαρτησία της δικαιοσύνης. Ειδικότερα, δεν προβλέπονται μέτρα για τη βελτίωση του σεβασμού της αρχής της διάκρισης των εξουσιών ή για τη βελτίωση της δομής και της διαδικασίας επιλογής των μελών του Συμβουλίου Δικαστών και Εισαγγελέων, συστάσεις που εκκρεμούν επί μακρόν από την Επιτροπή Βενετίας του Συμβουλίου της Ευρώπης και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Παρά την αθώωσή τους, κανένας από τους δικαστές ή εισαγγελείς που απολύθηκαν μετά την απόπειρα πραξικοπήματος δεν επανήλθε στη θέση του. Η έλλειψη αντικειμενικών, αξιοκρατικών, ομοιόμορφων και προκαθορισμένων κριτηρίων για την πρόσληψη και προαγωγή δικαστών και εισαγγελέων παραμένει πηγή ανησυχίας. Ο θεσμός των ειρηνοδικών ποινικού δικαίου συνέχισε να προκαλεί ανησυχίες σχετικά με τη δικαιοδοσία και την πρακτική τους.
Όσον αφορά την καταπολέμηση της διαφθοράς, η Τουρκία παρέμεινε σε πρώιμο στάδιο προετοιμασίας και δεν σημείωσε πρόοδο κατά την περίοδο αναφοράς. Η χώρα δεν δημιούργησε όργανα καταπολέμησης της διαφθοράς σύμφωνα με τις διεθνείς υποχρεώσεις της Τουρκίας. Οι αδυναμίες του νομικού πλαισίου και της θεσμικής αρχιτεκτονικής επέτρεπαν αθέμιτη πολιτική επιρροή στις φάσεις διερεύνησης και δίωξης υποθέσεων διαφθοράς. Η λογοδοσία και η διαφάνεια των δημόσιων φορέων πρέπει να βελτιωθούν. Η απουσία στρατηγικής και σχεδίου δράσης κατά της διαφθοράς υποδήλωνε έλλειψη βούλησης για την αποφασιστική καταπολέμηση της διαφθοράς. Οι περισσότερες από τις συστάσεις της Ομάδας Κρατών κατά της Διαφθοράς (GRECO) του Συμβουλίου της Ευρώπης δεν έχουν εφαρμοστεί. Συνολικά, η διαφθορά είναι ευρέως διαδεδομένη και παραμένει ένα ζήτημα που προκαλεί ανησυχία.
Η Τουρκία έχει κάποιο επίπεδο προετοιμασίας στην καταπολέμηση του οργανωμένου εγκλήματος και έχει σημειώσει περιορισμένη πρόοδο. Η συνεργασία μεταξύ της Ευρωπόλ και της Τουρκίας βασίζεται σε στρατηγική συμφωνία συνεργασίας, η οποία τέθηκε σε ισχύ τον Ιούλιο του 2004. Οι διαπραγματεύσεις σχετικά με μια διεθνή συμφωνία για την ανταλλαγή δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα μεταξύ της Europol και των τουρκικών αρχών που είναι αρμόδιες για την καταπολέμηση του σοβαρού εγκλήματος και της τρομοκρατίας βρίσκονται σε εξέλιξη, γεγονός που απαιτεί από την Τουρκία να μεταρρυθμίσει τη νομοθεσία της για την ευθυγράμμιση της νομοθεσίας της για την προστασία των δεδομένων με τα ευρωπαϊκά πρότυπα. Η Τουρκία θα πρέπει να βελτιώσει τις επιδόσεις της όσον αφορά την εξάρθρωση των εγκληματικών δικτύων και τη δήμευση των περιουσιακών στοιχείων των εγκληματιών. Το νομικό πλαίσιο που ρυθμίζει την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας πρέπει να βελτιωθεί σύμφωνα με τις συστάσεις της Ομάδας Χρηματοοικονομικής Δράσης (FATF) και της Επιτροπής της Βενετίας σχετικά με το νόμο για την πρόληψη της χρηματοδότησης της διάδοσης των όπλων μαζικής καταστροφής. Απαιτούνται προσπάθειες για τη βελτίωση της νομοθεσίας σχετικά με το έγκλημα στον κυβερνοχώρο και την προστασία μαρτύρων.
Η επιδείνωση των ανθρωπίνων και θεμελιωδών δικαιωμάτων συνεχίστηκε. Πολλά από τα μέτρα που ελήφθησαν κατά τη διάρκεια της κατάστασης έκτακτης ανάγκης παραμένουν σε ισχύ. Το νομικό πλαίσιο περιλαμβάνει γενικές εγγυήσεις για τον σεβασμό των ανθρωπίνων και θεμελιωδών δικαιωμάτων, αλλά η νομοθεσία και η πρακτική πρέπει ακόμη να ευθυγραμμιστούν με την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΣΑΔ) και τη νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΔΑ). Οι περιορισμοί ευρείας κλίμακας που επιβλήθηκαν στις δραστηριότητες των δημοσιογράφων, των συγγραφέων, των δικηγόρων, των ακαδημαϊκών, των υπερασπιστών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των κριτικών φωνών συνέχισαν να έχουν αρνητικές επιπτώσεις στην άσκηση των ελευθεριών τους και οδήγησαν στην αυτολογοκρισία. Η άρνηση της Τουρκίας να εφαρμόσει τις αποφάσεις του ΕΔΔΑ, ιδίως στις υποθέσεις του Selahattin Demirtaş και του Osman Kavala, αύξησε περαιτέρω τις ανησυχίες σχετικά με την τήρηση των διεθνών και ευρωπαϊκών προτύπων από το δικαστικό σώμα. Η απόσυρση της Τουρκίας από τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης έθεσε επίσης υπό αμφισβήτηση τη δέσμευσή της στα εν λόγω πρότυπα. Το νέο σχέδιο δράσης για τα ανθρώπινα δικαιώματα, το οποίο υποσχέθηκε μεταρρυθμίσεις σε διάφορους τομείς, δεν αντιμετωπίζει κρίσιμα ζητήματα.
Η σοβαρή οπισθοδρόμηση συνεχίστηκε όσον αφορά την ελευθερία της έκφρασης. Η νομοθεσία και η εφαρμογή της, ιδίως οι διατάξεις για την εθνική ασφάλεια και την καταπολέμηση της τρομοκρατίας, συνέχισαν να αντιβαίνουν στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και σε άλλα διεθνή πρότυπα και να αποκλίνουν από τη νομολογία του ΕΔΔΑ. Η διάδοση των φωνών της αντιπολίτευσης και η ελευθερία της έκφρασης επηρεάστηκαν αρνητικά από την αυξανόμενη πίεση και τα περιοριστικά μέτρα. Συνεχίστηκαν οι ποινικές υποθέσεις και οι καταδίκες δημοσιογράφων, υπερασπιστών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, δικηγόρων, συγγραφέων, πολιτικών της αντιπολίτευσης, φοιτητών και χρηστών των μέσων κοινωνικής δικτύωσης.
Υπήρξε περαιτέρω σοβαρή οπισθοδρόμηση στον τομέα της ελευθερίας του συνέρχεσθαι και του συνεταιρίζεσθαι υπό το πρίσμα των επαναλαμβανόμενων απαγορεύσεων, των δυσανάλογων παρεμβάσεων και της υπερβολικής χρήσης βίας σε ειρηνικές διαδηλώσεις, των ερευνών, των διοικητικών προστίμων και των διώξεων κατά διαδηλωτών με την κατηγορία δραστηριοτήτων που σχετίζονται με την τρομοκρατία. Η νομοθεσία και η εφαρμογή της δεν συνάδουν με το τουρκικό Σύνταγμα, τα ευρωπαϊκά πρότυπα ή τις διεθνείς συμβάσεις.
Τα δικαιώματα των πλέον μειονεκτουσών ομάδων και των ατόμων που ανήκουν σε μειονότητες χρειάζονται καλύτερη προστασία. Οι Ρομά παρέμειναν σε μεγάλο βαθμό αποκλεισμένοι από τις επίσημες θέσεις εργασίας και οι συνθήκες διαβίωσής τους επιδεινώθηκαν σοβαρά. Η έμφυλη βία, οι διακρίσεις, η ρητορική μίσους κατά των μειονοτήτων, ιδίως κατά των λεσβιών, των ομοφυλόφιλων, των αμφιφυλόφιλων, των τρανσέξουαλ, των ίντερσεξ και των ομοφυλόφιλων (ΛΟΑΤΚΙ), εξακολουθούν να αποτελούν θέμα σοβαρής ανησυχίας.
Στην πολιτική μετανάστευσης και ασύλου, η Τουρκία σημείωσε κάποια πρόοδο. Μετά τα επεισόδια του Μαρτίου 2020, όταν η Τουρκία ενθάρρυνε ενεργά τους μετανάστες και τους πρόσφυγες να ακολουθήσουν τη χερσαία οδό προς την Ευρώπη μέσω της Ελλάδας, η κατάσταση τελικά αποκλιμακώθηκε. Σημειώθηκε κάποια πρόοδος όσον αφορά την ενίσχυση της ικανότητας επιτήρησης και προστασίας των ανατολικών χερσαίων συνόρων. Η δήλωση Ε.Ε.-Τουρκίας του Μαρτίου 2016 συνέχισε να παράγει αποτελέσματα και η Τουρκία συνέχισε να διαδραματίζει βασικό ρόλο στη διασφάλιση της αποτελεσματικής διαχείρισης των μεταναστευτικών ροών κατά μήκος της διαδρομής της ανατολικής Μεσογείου. Η επιστροφή παράτυπων μεταναστών από τα ελληνικά νησιά στο πλαίσιο της δήλωσης ΕΕ-Τουρκίας παρέμεινε ωστόσο ανασταλείσα από την Τουρκία επικαλούμενη περιορισμούς COVID-19. Ωστόσο, οι επανεγκαταστάσεις από την Τουρκία προς την Ε.Ε. συνεχίστηκαν τον Ιούλιο του 2020 παρά τους περιορισμούς. Παρόλο που ο όγκος των παράτυπων αφίξεων στην Ελλάδα μειώθηκε, χρησιμοποιήθηκαν όλο και περισσότερο οι διαδρομές λαθρεμπορίου προς την Ιταλία και προς τις ελεγχόμενες από την κυβέρνηση περιοχές της Κύπρου. Η Τουρκία δεν έχει ακόμη εφαρμόσει τις διατάξεις σχετικά με τους υπηκόους τρίτων χωρών της συμφωνίας επανεισδοχής ΕΕ-Τουρκίας, παρά το γεγονός ότι αυτές τέθηκαν σε ισχύ τον Οκτώβριο του 2017. Συνολικά, ο αριθμός των παράνομων διελεύσεων των συνόρων μεταξύ της Τουρκίας και της Ελλάδας εξακολουθούσε να είναι σημαντικά χαμηλότερος από ό,τι ήταν πριν από την έγκριση της δήλωσης Ε.Ε.-Τουρκίας.
Η Τουρκία συνέχισε να καταβάλλει σημαντικές προσπάθειες για τη φιλοξενία και την κάλυψη των αναγκών της μεγαλύτερης κοινότητας προσφύγων στον κόσμο. Ο πλήρης επιχειρησιακός προϋπολογισμός ύψους 6 δισεκατομμυρίων ευρώ στο πλαίσιο της διευκόλυνσης για τους πρόσφυγες ανατέθηκε μέχρι το τέλος του 2020 και πάνω από 4,2 δισεκατομμύρια ευρώ εκταμιεύθηκαν μέχρι τον Αύγουστο του 2021. Για την αντιμετώπιση της εκτεταμένης παρουσίας των προσφύγων στη χώρα απαιτούνται αποτελεσματικά μέτρα ένταξης. Η πρόσβαση των μεταναστών και των προσφύγων στη δημόσια υγεία θα πρέπει να αυξηθεί. Δεν εκπληρώθηκαν οι εκκρεμείς στόχοι αναφοράς για την απελευθέρωση των θεωρήσεων. Η Τουρκία πρέπει ακόμη να ευθυγραμμίσει περαιτέρω τη νομοθεσία της με το κεκτημένο της ΕΕ όσον αφορά την πολιτική θεωρήσεων.
Η όλο και πιο δυναμική εξωτερική πολιτική της Τουρκίας συνέχισε να συγκρούεται με τις προτεραιότητες της ΕΕ, ιδίως λόγω της υποστήριξής της σε στρατιωτικές δράσεις στον Καύκασο, τη Συρία και το Ιράκ. Ενώ το θεσμικό πλαίσιο που επιτρέπει τη συμμετοχή της Τουρκίας στην ΚΕΠΠΑ και την Κοινή Πολιτική Ασφάλειας και Άμυνας (ΚΠΑΑ) είναι σε ισχύ, η Τουρκία διατήρησε ένα πολύ χαμηλό ποσοστό ευθυγράμμισης της τάξης του 14 % περίπου. Η στρατιωτική υποστήριξη της Τουρκίας στη Λιβύη, συμπεριλαμβανομένης της ανάπτυξης ξένων μαχητών στο έδαφος, και η επίμονη κριτική της και η έλλειψη συνεργασίας με την επιχείρηση IRINI, είναι επιζήμια για την αποτελεσματική συμβολή της Ε.Ε. στην εφαρμογή του εμπάργκο όπλων των Ηνωμένων Εθνών και έχουν οδηγήσει σε αντικρουόμενες προσεγγίσεις για τη Λιβύη. Η Τουρκία επιθυμεί μια σταθερή και ευημερούσα Συρία, στόχο που μοιράζεται με την Ε.Ε. Ωστόσο, η Τουρκία επιδίωξε τη δική της στρατιωτική δράση στη βόρεια Συρία, μεταξύ άλλων μέσω υποστηριζόμενων από την Τουρκία πολιτοφυλακών. Ταυτόχρονα, η Τουρκία αύξησε την παροχή βασικών υπηρεσιών και επέκτεινε τα δίκτυα υποδομών της στη βόρεια Συρία.
Όσον αφορά τα οικονομικά κριτήρια, η τουρκική οικονομία έχει προχωρήσει αρκετά, αλλά δεν σημείωσε πρόοδο κατά την περίοδο αναφοράς και εξακολουθούν να υπάρχουν σοβαρές ανησυχίες σχετικά με τη λειτουργία της. Οι αρχές εξέδωσαν ένα σημαντικό και ευρύ φάσμα μέτρων για την τόνωση της εγχώριας ζήτησης και την άμβλυνση των οικονομικών επιπτώσεων της πανδημίας COVID-19. Ως αποτέλεσμα, η οικονομία ανέκαμψε γρήγορα από την κρίση, φθάνοντας στα προ της κρίσης επίπεδα ήδη το τρίτο τρίμηνο του 2020. Εν μέσω της ισχυρής πολιτικής αντίδρασης στην κρίση, οι αδυναμίες του θεσμικού και πολιτικού συντονισμού υπονόμευσαν την αξιοπιστία και την αποτελεσματικότητα των δράσεων των αρχών και οι ανισορροπίες αυξήθηκαν. Το μείγμα της μακροοικονομικής πολιτικής στηρίχθηκε υπερβολικά στο πιστωτικό κανάλι, ενώ τα άμεσα μέτρα δημοσιονομικής στήριξης ήταν μάλλον περιορισμένα ενόψει του μεγέθους των κοινωνικών προκλήσεων και των προκλήσεων της αγοράς εργασίας. Η έντονη νομισματική επέκταση πέρυσι αποδυνάμωσε τη λίρα, αύξησε τον πληθωρισμό και τη δολαριοποίηση και προκάλεσε εκροές χαρτοφυλακίου. Το κλείσιμο του ελλείμματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών το 2019 αποδείχθηκε βραχύβιο και οι εξωτερικές ανισορροπίες παραμένουν ένα σημαντικό τρωτό σημείο. Η νομισματική πολιτική αυστηροποιήθηκε το φθινόπωρο του 2020, αλλά η απότομη αποπομπή του διοικητή της κεντρικής τράπεζας τον Μάρτιο του 2021, μόλις τέσσερις μήνες μετά τον διορισμό του, προκάλεσε αστάθεια στις χρηματοπιστωτικές αγορές και έθεσε υπό αμφισβήτηση τη δέσμευση των αρχών να μειώσουν τον πληθωρισμό.
Το θεσμικό και κανονιστικό περιβάλλον αποδυναμώθηκε περαιτέρω και υπάρχουν επίμονα ζητήματα με την προβλεψιμότητα, τη διαφάνεια και την εφαρμογή των κανονισμών. Η έξοδος στην αγορά παρέμεινε δαπανηρή και αργή. Ο άτυπος τομέας μειώθηκε κατά τη διάρκεια της κρίσης, αλλά εξακολουθεί να αντιπροσωπεύει μεγάλο μέρος της οικονομίας. Η κρατική παρέμβαση στους μηχανισμούς καθορισμού των τιμών εξακολουθεί να υφίσταται. Η παροχή κρατικών ενισχύσεων στερείται κατάλληλων κανόνων εφαρμογής, επιβολής και διαφάνειας. Με τη στήριξη της χαλαρής νομισματικής πολιτικής έως το φθινόπωρο του 2020 και των ευνοϊκών ρυθμιστικών μέτρων, ο τραπεζικός δανεισμός αυξήθηκε έντονα, με ώθηση ιδίως από τις κρατικές τράπεζες. Ο τραπεζικός τομέας παρέμεινε καλά κεφαλαιοποιημένος, επωφελούμενος από τη ρυθμιστική ανοχή και άλλα μέτρα αντιμετώπισης της κρίσης. Η πανδημία είχε βαθιά αρνητικές επιπτώσεις στην αγορά εργασίας και στη φτώχεια. Ο αριθμός των αποθαρρυμένων εργαζομένων αυξήθηκε σημαντικά και τα επίπεδα απασχόλησης έπεσαν πολύ χαμηλότερα από εκεί που ήταν πριν από λίγα χρόνια. Η συμμετοχή των γυναικών στην αγορά εργασίας και η απασχόληση παρέμειναν σε ιδιαίτερα χαμηλά επίπεδα. Το ποσοστό των νέων που δεν εργάζονται, δεν εκπαιδεύονται ή δεν καταρτίζονται αυξήθηκε.
Η Τουρκία σημείωσε περιορισμένη πρόοδο και έχει ένα καλό επίπεδο προετοιμασίας όσον αφορά την επίτευξη της ικανότητας να αντιμετωπίσει την ανταγωνιστική πίεση και τις δυνάμεις της αγοράς εντός της Ε.Ε. Παρά την πρόοδο που έχει σημειωθεί στη βελτίωση της πρόσβασης στην εκπαίδευση, η αναντιστοιχία μεταξύ του εκπαιδευτικού συστήματος και των αναγκών της αγοράς εργασίας εξακολουθεί να υφίσταται. Οι δαπάνες για έρευνα και ανάπτυξη συνέχισαν να αυξάνονται με αργό ρυθμό, αλλά παρέμειναν πολύ κάτω από τον στόχο της κυβέρνησης. Υποστηριζόμενη από ευνοϊκές συνθήκες χρηματοδότησης και δανεισμό με ευνοϊκούς όρους, η επενδυτική δραστηριότητα ανέκαμψε το 2020. Σημειώθηκε πρόοδος όσον αφορά τη διαφοροποίηση του ενεργειακού εφοδιασμού και την ανάπτυξη του τομέα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Η επέκταση των πρακτικών για την απαίτηση τοπικού περιεχομένου συνέχισε να προκαλεί ανησυχίες. Το σχετικό μερίδιο της ΕΕ στο εξωτερικό εμπόριο της Τουρκίας αυξήθηκε ελαφρά, παρά τις εκτεταμένες αποκλίσεις της Τουρκίας από τις υποχρεώσεις της στο πλαίσιο της τελωνειακής ένωσης ΕΕ-Τουρκίας.
Όσον αφορά την ικανότητά της να αναλάβει τις υποχρεώσεις που απορρέουν από την ιδιότητα του μέλους, η ευθυγράμμιση της Τουρκίας με το κεκτημένο της ΕΕ ήταν πολύ περιορισμένη και επιδιωκόταν μάλλον ad hoc.
Το σύμπλεγμα της εσωτερικής αγοράς είναι το κλειδί για την καλή λειτουργία της τελωνειακής ένωσης και την ένταξη της Τουρκίας στην ενιαία αγορά της Ε.Ε. Η Τουρκία έχει επιτύχει καλό επίπεδο προετοιμασίας για την ελεύθερη κυκλοφορία των εμπορευμάτων. Αν και συνέχισε να ευθυγραμμίζεται με την τεχνική νομοθεσία της Ε.Ε. στο πλαίσιο της "νέας και συνολικής προσέγγισης", παραμένουν τεχνικά εμπόδια στο εμπόριο, τα οποία παρεμποδίζουν την καλή λειτουργία της τελωνειακής ένωσης.
Οι προετοιμασίες στους τομείς της ελεύθερης κυκλοφορίας των εργαζομένων και του δικαιώματος εγκατάστασης και της ελεύθερης παροχής υπηρεσιών βρίσκονται σε πρώιμο στάδιο, καθώς πολλά επαγγέλματα είναι κλειστά για τους υπηκόους της Ε.Ε. Η Τουρκία είναι μέτρια προετοιμασμένη όσον αφορά την ελεύθερη κυκλοφορία των κεφαλαίων, ιδίως λόγω των σημαντικών εμποδίων που παραμένουν για την απόκτηση περιουσιακών στοιχείων και ακινήτων. Βελτίωσε το νομικό της πλαίσιο που ρυθμίζει την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας.
Έχει φθάσει σε καλό επίπεδο προετοιμασίας όσον αφορά τη νομοθετική ευθυγράμμιση της προστασίας των καταναλωτών και της υγείας, όπως αποδεικνύεται από την έντονη εκστρατεία εμβολιασμού της Τουρκίας κατά του COVID-19. Ωστόσο, και στους δύο τομείς, υπάρχει ανάγκη ενίσχυσης της διοικητικής ικανότητας, των διαβουλεύσεων και του συντονισμού μεταξύ των ενδιαφερομένων μερών. Η Τουρκία διαθέτει κάποιο επίπεδο προετοιμασίας στον τομέα της πολιτικής ανταγωνισμού. Εξακολουθεί να υπάρχει έλλειψη κανόνων εφαρμογής των κρατικών ενισχύσεων, επιβολής και διαφάνειας, ενώ η θεσμική συγκρότηση παραμένει ελλιπής. Στο σύμπλεγμα για την ανταγωνιστικότητα και την ανάπτυξη χωρίς αποκλεισμούς, υπήρξε κυρίως οπισθοδρόμηση στα κεφάλαια που σχετίζονται με την οικονομία.
Αυτό συνέβη κυρίως στην περίπτωση της επιχειρηματικής και βιομηχανικής πολιτικής, κυρίως λόγω της θέσπισης μέτρων από την Τουρκία που δεν συνάδουν με τις αρχές της βιομηχανικής πολιτικής της ΕΕ, και στην οικονομική και νομισματική πολιτική, λόγω της εντεινόμενης πολιτικής πίεσης προς την κεντρική τράπεζα. Υπήρξε επίσης οπισθοδρόμηση στον τομέα της κοινωνικής πολιτικής και της απασχόλησης, που συνδέεται με τον περιορισμό των συνδικαλιστικών δικαιωμάτων, την έλλειψη πραγματικού κοινωνικού διαλόγου και τα συνεχή επίπεδα άτυπης οικονομικής δραστηριότητας. Όσον αφορά τη φορολογία, ενώ η Τουρκία είναι μέτρια προετοιμασμένη, υπάρχει ανάγκη για μια σαφή στρατηγική, αποφεύγοντας τις συχνές αλλαγές στους φορολογικούς συντελεστές και επιτρέποντας την ανταλλαγή φορολογικών πληροφοριών με όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ. Η Τουρκία διατηρεί καλό επίπεδο προετοιμασίας για την τελωνειακή ένωση, αλλά σημείωσε περιορισμένη πρόοδο, μεταξύ άλλων και στην εφαρμογή της. Οι αποκλίσεις της Τουρκίας από τις υποχρεώσεις της στο πλαίσιο της τελωνειακής ένωσης Ε.Ε.-Τουρκίας συνεχίζονται, συμβάλλοντας σε μεγάλο αριθμό εμπορικών ερεθισμών.
Η Τουρκία διαθέτει κάποιο επίπεδο προετοιμασίας στον τομέα της κοινωνίας της πληροφορίας και των μέσων ενημέρωσης. Συνέχισε να υποχωρεί, κυρίως λόγω του ανεπαρκούς ανταγωνισμού, της συγκέντρωσης της ιδιοκτησίας των μέσων ενημέρωσης και της έλλειψης ανεξαρτησίας των ρυθμιστικών αρχών. Η προετοιμασία της Τουρκίας στον τομέα της επιστήμης και της έρευνας έχει προχωρήσει αρκετά και συνέχισε να εφαρμόζει το σχέδιο δράσης για την ενίσχυση της εθνικής ικανότητας έρευνας και καινοτομίας και την ευθυγράμμιση με τον Ευρωπαϊκό Χώρο Έρευνας (ΕΧΕ). Η Τουρκία είναι μέτρια προετοιμασμένη στον τομέα της εκπαίδευσης και του πολιτισμού και πρέπει να βελτιώσει περαιτέρω την εκπαίδευση χωρίς αποκλεισμούς, με ιδιαίτερη έμφαση στα κορίτσια και τα παιδιά από μειονεκτούσες ομάδες.
Όσον αφορά το σύμπλεγμα "Πράσινο θεματολόγιο και βιώσιμη συνδεσιμότητα", η Τουρκία είναι μέτρια προετοιμασμένη στις πολιτικές μεταφορών και ενέργειας. Έχει σημειώσει κάποια πρόοδο όσον αφορά τα δίκτυα ενέργειας και μεταφορών, με τη συνέχιση της κατασκευής της σιδηροδρομικής γραμμής Χαλκάλι-Καπίκουλε που συνδέει τα βουλγαρικά σύνορα με την Κωνσταντινούπολη. Η Τουρκία έχει κάποιο επίπεδο προετοιμασίας όσον αφορά το περιβάλλον και την κλιματική αλλαγή και αντιμετωπίζει κρίσιμες περιβαλλοντικές και κλιματικές προκλήσεις, τόσο όσον αφορά τον μετριασμό όσο και την προσαρμογή. Σημείωσε κάποια πρόοδο, συμπεριλαμβανομένης της επικύρωσης της συμφωνίας του Παρισιού για την κλιματική αλλαγή και της αύξησης της ικανότητας στη διαχείριση αποβλήτων, την επεξεργασία λυμάτων και στη νομοθετική ευθυγράμμιση, αλλά η επιβολή και η εφαρμογή παραμένουν αδύναμες. Η Τουρκία πρέπει να δώσει συνέχεια με μια ενισχυμένη εθνικά καθορισμένη συνεισφορά στο πλαίσιο της συμφωνίας του Παρισιού, μακροπρόθεσμα στρατηγικά σχέδια απαλλαγής από τον άνθρακα και προσαρμογής και κατάλληλη νομοθεσία που να τα αντικατοπτρίζει στο εσωτερικό της χώρας. Όσον αφορά το σύμπλεγμα που καλύπτει τους πόρους, τη γεωργία και τη συνοχή, η Τουρκία πέτυχε κάποιο επίπεδο προετοιμασίας στον τομέα της γεωργίας και της αγροτικής ανάπτυξης. Ωστόσο, υπήρξε οπισθοδρόμηση κατά την περίοδο αναφοράς, καθώς η γεωργική της πολιτική απέκλινε από τις βασικές αρχές της κοινής γεωργικής πολιτικής της Ε.Ε.
Τουρκία είναι σημαντικός εξαγωγέας τροφίμων στην Ε.Ε. και σημείωσε περιορισμένη πρόοδο στον τομέα της ασφάλειας των τροφίμων, της κτηνιατρικής και της φυτοϋγειονομικής πολιτικής. Η Τουρκία πρέπει να σημειώσει περαιτέρω πρόοδο όσον αφορά την τήρηση των προτύπων της Ε.Ε., ιδίως όσον αφορά τα υπολείμματα φυτοφαρμάκων. Στον τομέα της αλιείας σημείωσε ικανοποιητική πρόοδο όσον αφορά την εφαρμογή της αλιευτικής νομοθεσίας, τη διαχείριση των πόρων και του στόλου, καθώς και την επιθεώρηση και τον έλεγχο. Η Τουρκία είναι μέτρια προετοιμασμένη στον τομέα της περιφερειακής πολιτικής και του συντονισμού των διαρθρωτικών μέσων.
